در بررسي سير قالب‌ها و قواعد شعر فارسي، به اين نتيجه مي‌رسيم كه هر چقدر قالب‌ها رو به جلو رفته‌اند، آزادي آنها بيشتر مي‌شود؛ تا جايي كه به شعر آزاد و سپيد، حجم، موج ناب و موج نو مي‌رسيم. به گزارش خبرنگار گروه ادبي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، قيصر امين‌پور ـ شاعر معاصر ـ كه در دومين برنامه‌ي “ميهمان ماه“ دفتر شعر جوان، درباره‌ي “ سير دگرديسي قالب‌ها و قواعد شعر فارسي از آغاز تا امروز “ سخن مي‌گفت، با بيان اين مطلب افزود: مي‌توان گفت كه نخستين، منسجم‌ترين و منظم‌ترين فرم و قالب شعر فارسي، قصيده است؛ مثنوي هم كه قالب ابتكاري ايرانيان است. هر كدام از اين قالب‌ها براي خود، پيكره‌ي مشخصي دارند و مي‌بينيم كه از دل هر قالب، يك قالب جديد بيرون آمده است؛ تا مي‌رسيم به شعر نيمايي و بعد هم آزاد. حال آيا با اينگونه بررسي‌ها مي‌توانيم به يك گزاره، جمله و فرمول معيني برسيم كه حكمي درباره‌ي دوره‌هاي شعر فارسي صادر كنيم؟ آيا اصولا چنين تحقيقاتي در تاريخ ادبيات مملكتي امكانپذير است؟ در صورتي پاسخ مثبت است كه ما بسياري از استثناها، فراز و فرودها و زيگزاگ‌ها را نديده بگيريم و درمجموع، با مشخص كردن مقاطع معين، حكم‌هايي صادر كنيم. مثلا بگوييم از رودكي تا سعدي حركت از عينيت به ذهنيت، طبيعت‌گرايي به صنعت‌گرايي است؛ يا رفتن از شكل‌هاي بسته به باز، مركزگرايي به مركزگريزي و از تقارن به عدم تقارن. يعني اول خوب بيانديشيم و مقاطع را تقسيم بندي‌كنيم، بعد درباره‌ي آنها حكم دهيم. البته بايد اضافه كرد كه ما در اينجا درباره‌ي قالب، فرم و صورت حرف مي‌زنيم و به نظر مي‌رسد اگر براي هر دوره‌اي مطلع و مقطعي را در نظر بگيريم، مي‌توانيم برخي از اين احكام را صادر كنيم. مثلا مي‌شود گفت قصيده از آغاز تا خاقاني از نظم ساده به نظم پيچيده رفته است. منظور از نظم هم التزام سيستم و مجموعه‌اي از اجزا، قوالب، قواعد و سنت‌ها است. سراينده‌ي ” آينه‌هاي ناگهان ” افزود: اگر بخواهيم بگوييم تا دوره‌ي سعدي روند چگونه خواهد بود و تبيين آن به چه صورت است، بايد گزاره‌هاي ديگري پيش رو قرار دهيم و بگوييم سفر از نظم ساده به پيچيده و دوباره از پيچيده به ساده كه لزوما اين سادگي پاياني، عين سادگي آغازين نيست و پس از عبور از پيچيدگي حاصل شده است. اگر تا دوره‌ي مشروطه و نيما و پس از او را در نظر بگيريم، شايد گزاره‌هايي از اين دست را بتوانيم پيشنهاد كنيم. يعني عبور از شكل‌هاي بسته و متقارن به شكل‌هاي باز. البته فرم ذهني، بحث ديگري است كه در رشد نو، خيلي مستحكم‌تر است و معماري منسجم‌تري نسبت به شعرهاي سنتي دارد. ما مي‌توانيم اين سير رسيدن به آزادي‌هاي بيشتر را در انواع هنرها همچون رمان، نمايشنامه و داستان نويسي هم ببينيم. حال پرسش ديگر اين است كه آيا ما مي‌توانيم از اين نظم به سوي آزادي مطلق برويم؟ هر چند كه شايد اين امر، غيرطبيعي و منطقي باشد؛ ولي چنين مباحثي در تاريخ ادبيات مطرح است. مثلا مكتب دادائيسم‌ها كه مدعي است محدوديتي ندارد هم باز از قواعدي پيروي مي‌كند. شاعر ” گل‌ها همه آفتابگردانند ” و ” تنفس صبح ” ادامه داد: بايد دانست كه قالب‌ها و قواعد، زاييده‌ي محدوديت‌ها هستند و براي رفع محدوديت ايجاد شده‌اند؛ اما هميشه اينگونه نيست. مثل علم پرسپكتيو در نقاشي كه براي فرار از محدوديت ايجاد شد، اما به كسي كه مي‌خواهد نقاشي ياد بگيرد، اول مي‌گويند كه پرسپكتيو را بياموز. براي پاسخ دادن به اين پرسش، بايد دوره‌ها را بررسي كرده، با در نظر گرفتن قالب‌ها و قواعد آن دوره‌ها گزاره‌هايي پيشنهاد كنيم. مثلا در كلمات نيما از اينگونه عبارات وجود دارد كه شعر آزاد، درست است كه آزاد از يكسري قيدها است؛ اما قيدهاي ديگري را روبه‌روي خودش قرار داده است. يا اينكه بي‌نظمي هم بايد نظمي داشته باشد؛ به اين معنا كه گريز از تعدادي قواعد و رفتن به سوي قواعد ديگر هم بايد به صورت منطقي باشد. اين، به معناي محدوديت نيست. چون قواعد، قابل تغيير هستند و وحي منزل نيستند. شايد به همين دليل باشد كه “اليوت” مي‌گويد در هنر و شعر آزادي وجود ندارد و با يك جمله، منظور اين است كه آزادي در هنر تا جايي خوب است كه منجر به آزادي از هنر نشود. گفتني است: در ابتداي اين برنامه “ ساعد باقري “ شاعر معاصر دقايقي درباره‌ي شعر قيصر امين‌پور سخن گفت و شعر او را در نقطه‌ي اعتدال اشعار هم‌نسلان او دانست. همچنين در اين نشست چند نفر از چهره‌هاي شعر معاصر ايران، ازجمله منوچهر آتشي، عباس كي‌منش (مشفق كاشاني)، رضا صفريان، بهروز ياسمي، عبدالجبار كاكايي و عليرضا قزوه حضور داشتند. گفته مي‌شود مشروح كامل سخنراني‌هاي ماهانه‌ي انجمن شعر جوان، در قالب كتابي منتشر خواهد شد. انتهاي پيام