به گزارش ایسنا، طی سالهای اخیر، در ادبیات سیاستگذاری کشور، واژهی «پیشرفت» کمکم جای «توسعه» را گرفته است به گونهای که چنانچه به عناوین قوانین ۵ سالهای که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تصویب و اجرا شده است توجه کنیم، مشاهده میکنیم که در ۶ دوره ابتدایی، نام این برنامهها «برنامه پنج ساله توسعه جمهوری اسلامی ایران» نام داشت، اما در دورهی جاری که هفتمین دورهی اجرای قوانین ۵ ساله است، عنوان این برنامه به «برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران» تغییر کرده است؛ تغییری که تنها یک بازی زبانی یا سلیقه مدیریتی نیست، بلکه پشتوانهی فکری و راهبردی دارد.
رهبر معظم انقلاب برای نخستین بار در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۸۸ در اجتماع پرشور هزاران نفر از استادان و دانشجویان دانشگاههای استان کردستان در بیاناتی درباره تفاوتهای «پیشرفت» و «توسعه»، مفهوم حقیقی پیشرفت را با توسعه به مفهوم رایج غربی متفاوت دانستند؛ ایشان همچنین تقسیم کشورها به توسعه یافته، درحال توسعه و توسعه نیافته را نوعی تاکتیک زیرکانه غربیها برشمردند و تاکید کردند که «در این تاکتیک، مفهوم توسعه با نوعی ارزش گذاری غربی همراه شده به گونهای که درافکار عمومی، کشور توسعه یافته، کشوری است غربی یا شبه غربی که فرهنگ و آداب و جهت گیری سیاسی غرب را نیز داراست در حالی که ما این برداشت را مطلقاً قبول نداریم.»
رهبر انقلاب اسلامی شرایط تاریخی، جغرافیایی، سیاسی – انسانی و فرهنگی را تعیین کننده مدل و الگوی پیشرفت هرکشور دانستند و عنوان کردند که «با توجه به تفاوتهای فراوان در مجموعه شرایط کشورهای جهان، الگوی واحدی برای پیشرفت همه آنها نمیتواند وجود داشته باشد؛ ما نیز با توجه به تاریخ و فرهنگ و دیگر شرایط خاص ایران، نمیتوانیم با پیروی از الگوهای آمریکایی – اروپای غربی، اروپای شمالی یا مدلهای دیگر به پیشرفت دست یابیم، بلکه هنر این است که به دنبال جستوجوی مدل بومی برخیزیم.»
در گفتمان رهبر انقلاب، «استقلال» یک رکن کلیدی پیشرفت تلقی میشود. رهبری در بیانات خود در این زمینه تصریح کردهاند: «هر الگوی پیشرفتی بایستی تضمین کنندهی استقلال کشور باشد؛ این باید به عنوان یک شاخص به حساب بیاید. هر الگویی از الگوهای طراحی شوندهی برای پیشرفت که کشور را وابسته کند، ذلیل کند و دنبالهرو کشورهای مقتدر و دارای قدرت سیاسی و نظامی و اقتصادی بکند، مردود است. یعنی استقلال، یکی از الزامات حتمیِ مدل پیشرفت در دههی پیشرفت و توسعه است. پیشرفت ظاهری - با وابسته شدن در سیاست و اقتصاد و غیره - پیشرفت محسوب نمیشود. امروز هستند کشورهایی – به خصوص در آسیا - که از لحاظ فناوری، از لحاظ دانش، از لحاظ مصنوعات، پیشرفتهای ظاهری دارند؛ خیلی از جاهای دنیا را هم تصرف کردهاند، اما وابستهاند. ملت و به تبع آنها دولت، از خودشان هیچ نقشی ندارند؛ نه در سیاستهای جهانی، نه در سیاستهای اقتصادی عالم و نه در طراحیهای مهمی که در عرصهی بینالمللی مورد توجه است. دنبالهرو هستند؛ غالباً هم دنبالهروی آمریکا؛ این پیشرفت نیست و ارزشی ندارد.»
مقام معظم رهبری همچنین درباره تفاوت میان مفهوم جهانی شدن و پیشرفت تاکید کردهاند که «جهانی شدن، اسم خیلی قشنگی است و هر کشوری فکر میکند بازارهای جهانی به رویش باز میشود؛ اما جهانی شدن به معنای تبدیل شدن به یک پیچ و مهرهای در ماشین سرمایهداری غرب، نباید مورد قبول هیچ ملت مستقلی باشد. اگر قرار است جهانی شدن به معنای درست کلمه تحقق پیدا بکند، باید کشورها استقلال خودشان - استقلال اقتصادی و استقلال سیاسی - و قدرت تصمیمگیری خودشان را حفظ کنند؛ والّا جهانی شدنی که دهها سال پیش از طریق بانک جهانی و صندوق بین المللی پول و سازمان تجارت جهانی و امثال اینها - که همه ابزارهای آمریکایی و استکباری بودند - به وجود آمده، ارزشی ندارد. بنابراین، یک اصل مهم، مسئلهی استقلال است؛ که اگر این نباشد پیشرفت نیست، سرابِ پیشرفت است.»؛ این تأکید بر استقلال نشان میدهد که انتخاب «پیشرفت» به جای «توسعه»، بخشی از گفتمان مقاومت در برابر سلطه و نفوذ بیگانه است.
ایشان همچنین در نشستی که دهم آذرماه ۱۳۸۹ با عنوان «اندیشههای راهبردی» برگزار شد، در بیانات متعدد خود تأکید کردهاند که الگوی مطلوب ایرانِ امروز، «پیشرفت» است؛ مفهومی که از نظر ایشان، برخلاف «توسعه»ی برگرفته از ادبیات غربی، با هویت دینی، آرمانخواهی انقلابی و نیازهای بومی کشور همخوانی بیشتری دارد. از نگاه ایشان، پیشرفت تنها رشد اقتصادی یا انباشت شاخصهای کمی نیست؛ بلکه ترکیبی از ارتقای علمی، عدالت اجتماعی، تحول فرهنگی، استقلال سیاسی و تعالی معنوی است. همین تفاوت بنیادین باعث شده سیاستگذاران و نخبگان، به سمت بازتعریف مسیر آینده کشور تحت عنوان «پیشرفت اسلامی–ایرانی» حرکت کنند.
رهبر انقلاب در این نشست در بیان دلیل انتخاب کلمهی «پیشرفت» به جای «توسعه» در تعبیر «الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت، تأکید میکنند که «کلمهی «پیشرفت» را ما با دقّت انتخاب کردیم؛ تعمّداً نخواستیم کلمهی «توسعه» را به کار ببریم. علّت این است که کلمهی توسعه، یک بار ارزشی و معنایی دارد؛ التزاماتی با خودش همراه دارد که احیاناً ما با آن التزامات همراه نیستیم، موافق نیستیم». بر اساس بیانات رهبری، این انتخاب هدفمند واژگان نوعی «وام نگرفتن از مفاهیم دیگران» است که در طول انقلاب اسلامی مسبوق به سابقه است؛ مانند استفاده از کلمهی «استکبار» به جای کلمهی «امپریالیسم».
ایشان ۱۹ مهر ۱۳۹۱ در بیاناتی در اجتماع مردم بجنورد نیز با تمایز قایل شدن میات شاخصهای پیشرفت اسلامی– ایرانی با شاخصهای «توسعه غربی»، عنوان کردند که «پیشرفت در منطق اسلام، متفاوت است با پیشرفت در منطق تمدن مادی غرب؛ آنها یک بُعدی میبینند، آنها با یک جهت - جهت مادی - به پیشرفت نگاه میکنند؛ پیشرفت در نظر آنها، در درجهی اول و به عنوان مهمترین، عبارت است از پیشرفت در ثروت و پیشرفت در علم و پیشرفت نظامی و پیشرفت فناوری. پیشرفت در منطق غربی اینهاست؛ اما در منطق اسلامی، پیشرفت ابعاد بیشتری دارد: پیشرفت در علم، پیشرفت در اخلاق، پیشرفت در عدالت، پیشرفت در رفاه عمومی، پیشرفت در اقتصاد، پیشرفت در عزت و اعتبار بینالمللی، پیشرفت در استقلال سیاسی – اینها همه در مفهوم پیشرفت، در اسلام گنجانده شده است - پیشرفت در عبودیت و تقرب به خدای متعال؛ یعنی جنبهی معنوی، جنبهی الهی؛ این هم جزو پیشرفتی است که در اسلام هست و در انقلاب ما هدف نهایی ماست: تقرب به خدا. هم «دنیا» در این پیشرفتی که مورد نظر است، ملحوظ شده است، هم «آخرت».
در این نگاه، معیارهای موفقیت فقط اقتصادی نیستند؛ معیارهای اخلاقی، معنوی، عدالتمحور و فرهنگی نیز تعیینکنندهاند. این تفاوت باعث میشود که انتخاب «پیشرفت» به جای «توسعه» نوعی بهکارگیری ادبیات جایگزین و حتی نوعی «بازنگری در نامگذاری مفاهیم» تلقی شود؛ نامگذاریای که هدف آن فاصلهگذاری با الگوهای غربی و تأکید بر استقلال فکری است. رهبر انقلاب در نقد مدل توسعه غربی، آن را فاقد عدالت، معنویت و اخلاق کافی معرفی کردهاند.
بنابراین، میتوان گفت که جایگزینی واژه «پیشرفت» به جای «توسعه» انتخابی آگاهانه و هدفمند است که ریشه در مبانی فکری، ارزشهای اسلامی، روحیه انقلابی و نیاز به استقلال و عدالت دارد. پیشرفت، مفهومی جامع است که اقتصاد، علم، اخلاق، عدالت، فرهنگ و هویت را در بر میگیرد و بهعنوان نقشه راه ساخت تمدن نوین اسلامی عمل میکند. رهبر انقلاب با این انتخاب واژه، گفتمانی را تثبیت میکنند که بر ظرفیتهای بومی، ارزشهای اسلامی، عدالت و علم تأکید دارد و در برابر الگوی توسعه غربی مقاومت میکند.
انتهای پیام
نظرات