عرفان قانعی فرد - پژوهشگر تاریخ معاصر

نام «فواد معصوم» بنا به دوستی و همراهی با جلال طالبانی، موجب شد تا سرنوشتش با تاریخ کردها گره و پس از قیام و حرکت‌های کردها (شیخ محمود برزنجی، اسماعیل آغا سمکو، شیخ سعید پیران، محمودخان کانی سانان، جعفر سلطان، محمد رشیدخان بانه، قاضی محمد، احسان نوری پاشا و غیره) نام‌های دو هم‌مدرسه‌ای، همشهری و هم‌حزبی، جلال طالبانی «80 ساله» و فواد معصوم « 76 ساله » با آنها پیوند بخورد و به عنوان نخستین و دومین رئیس‌جمهور تاریخ کردها، از آنها یاد شود.

فواد معصوم، رئیس‌جمهور عراق، فارغ‌التحصیل دانشگاه الازهر، فلسفه و تاریخ خوانده و شاید سرنوشت او هم با تاریخ کردها از همان ایام پیوند خورده است. او سال 1958 در حالی به مصر رفت که عراق دستخوش یک تغییر اساسی شد و آن هم ظهور عبدالکریم قاسم و فرو ریختن کاخ سلطنت هاشمی بود.

از 1964 که گروهی از حزب دموکرات کردها با حرکت مسلحانه علیه گروه دیگر موجب شد گروه جلال طالبانی - ابراهیم احمد، راهی ایران به عنوان کشوری حامی شود تا امروز، فواد معصوم حمایت از آن راه و اندیشه را برگزید و امروز که حدود « 60 سال» از آن دوستی، مراوده و همرایی می‌گذرد او بی‌هیچ محافظه و ملاحظه‌کاری به ایران سفر می‌کند.

فواد معصوم از همان ابتدا از رابطه با بنیانگذار جمهوری اسلامی در نجف و پاریس، ایجاد رابطه تنگاتنگ دیپلماتیک با ایران در اوایل انقلاب و نمایندگی حزب طالبانی در ایران تا موقعی که اقلیم کردستان عراق در 1991-1992 نُضج گرفت و بر کرسی نخست‌وزیری این اقلیم تکیه زد تا کنون همان رابطه و نگاه مثبت به ایران را داشته و بعدها هم که طالبانی بر اثر بیماری نابهنگام از عرصه سیاست حذف شد، در اوج بحران‌های عراق، به جای او بر کرسی ریاست جمهوری عراق نشست و روز سوگند خوردنش هم گفت که "همان راه طالبانی را ادامه خواهم داد."

در تاریخ سیاسی کردستان، مام جلال، نخستین کُردی بود که به عنوان رئیس‌جمهور عراق پس از سقوط صدام حسین (2003)، برگزیده شد. جلال طالبانی دیگر به آرزویش رسیده و زحمات 60 ساله‌اش ثمر داده بود درحالیکه برف پیری بر سر و رویش باریده بود و‌ آنچه به او شان و منزلت می‌داد شخصیت، منش و اندیشه‌اش بود.

جلال طالبانی شش سال با عصایی در دست و دلی پرامید به این که شاید روزی مژده نهادینه‌شدن دموکراسی، آزادی و صلح در عراق و کردستان را به ارمغان بیاورد در این مقام بود؛ کسی که بزرگ شده مکتب ابراهیم احمد بود.

حزب اتحادیه میهنی با بازگشت مام جلال 80 ساله و پیروزی در انتخابات، دوباره بر همان عهد و پیمان تعامل با تشیع و ایران (به عنوان یک قدرت و واقعیت منطقه‌ای و حامی کردها) ماند و باور رئیس‌جمهور عراق به همکاری ایران باعث شد که اقلیم کردستان از سقوط حتمی نجات یابد.

اکنون تقریبا یک‌سال از ریاست‌جمهوری معصوم می‌گذرد . او در این ایام با سفر به آمریکا و سخنرانی مشهورش در سازمان ملل خواستار "پاکسازی عراق از خطر داعش" شد و از جامعه بین‌الملل خواست تا در مبارزه علیه داعش در کنار عراق بماند. معصوم در این مدت به عربستان و ترکیه هم سفر کرد تا شاید در سیاست آنها نسبت به عراق، شیوه عقلانی و صلح‌آمیزی پی گرفته شود و اکنون به ایران می‌آید که موثرترین کشور در سرنوشت عراق است و شاید کویت، اردن و سوریه مقصدهای بعدی او باشند؛ زیرا باور او هنوز این است که با حل مشکل سوریه، عراق می‌تواند به شیوه‌ای بهتر به آرامش برسد و حل معضل داخلی سوریه، متضمن امنیت عراق است.

فواد معصوم، راه و اندیشه جلال طالبانی را بنا به دهه‌ها دوستی و مراودت، برگزیده و می‌توان بی‌هیچ محافظه‌کاری گفت که او شاگرد مکتب طالبانی یا سایه اوست که به ایران سفر می‌کند.

فواد معصوم کسی است که ایران از به قدرت رسیدنش، راضی به نظر می‌رسید. وی از همان روزهای قبل از انقلاب، در سال 1356 بر داشتن رابطه تنگاتنگ دیپلماتیک با ایران اصرار داشت و می‌توان او را معمار رابطه کردهای عراق با ایران نامید. او هم‌چنین بر قوام‌گرفتن اقلیم کردستان عراق همچون طالبانی اصرار ورزیده است.

پس از به قدرت‌رسیدن فواد معصوم او در روز سوگند هم با صدای رسا گفت که ادامه‌دهنده راه جلال طالبانی است و این در حالی بود که عراق در آشوب و بحران به سر می‌برد. اما حزب اتحادیه میهنی کردستان با سیاست تعامل سازنده با شیعیان عراق، بر مراوده و حفظ رابطه تنگاتنگ با ایران به عنوان واقعیت منطقه‌ای و پشتیبان کردها در روزهای سخت، توانست ضامن فعالیت فواد معصوم به عنوان رئیس‌جمهور عراق باشد و ایران هم چتر حمایتی اقلیم کردستان عراق در مقابل توسعه تروریسم منطقه‌ای بوده است و در مبارزه با داعش و توسعه صلح در مناطق مختلف عراق، با شیوه عقلانی، یار و همراه آنان بوده تا امنیت و تمامیت ارضی عراق محفوظ بماند.

حمایت همواره آمریکا از حکومت مرکزی عراق نشانگر آن بوده که آمریکا مشابه ایران به یاری معصوم می‌رود و خود را از دخالت در اوضاع محلی عراق و میان فرقه‌ها و جناح‌ها به دور می‌دارد و نیز از تصمیم سیاسی کردها برای انتخاب رئیس اقلیم - پس از پایان 10 ساله دوران ریاست بارزانی - دور نگه می‌دارد و تعامل توام با صبوری را پی می‌گیرد.

برای ایران و آمریکا کاملا مشخص و مبرهن است که گفتمان غالب در کردستان عراق، اعلام استقلال نیست، هرچند سخنان گروهی از آمریکایی‌ها و لابی اسرائیلی موجب تحریک این قضیه است، اما معصوم مانند طالبانی آن را «رویایی شاعرانه» و غیر ممکن می‌پندارد؛ زیرا انگشت گذاشتن بر سر موضوع بیات شده‌ی استقلال کردستان عراق، نوعی تجارت سیاسی یا توهم است و در یک کلام فواد معصوم مانند مام جلال، بیشتر به حفظ امنیت و تمامیت ارضی عراق می‌اندیشد.

انتهای پیام