به گزارش ایسنا به نقل از ایران‌موزیکولوژی، تصنیف در ردیف وجود ندارد، اما بخشی از نوبت سنتی موسیقی ایرانی است که آن هم «دستگاه» نام دارد و عالی‌ترین فرم اجرایی این موسیقی به حساب می‌آید. این فرم ترکیبی با یک پیش در آمل موزون شروع می‌شود و به طور سنتی (امروزه به ندرت رعایت می‌شود)، با توالی قطعات زیر ادامه می‌یابد: یک چهارمضراب (قطعه ی سازی موزون)، یک آواز (قسمت اصلی نوبت که می‌تواند آوازی با سازی باشد، اما همواره غیرضربی یا با وزن آزاد است)، یک تصنیف و یک رنگ یا موسیقی رقص.

دستگاه از اصول تقریبا همه‌ی نوبت‌های سنتی موسیقایی ایرانی- عربی - ترکی پیروی می‌کند که مهم‌ترین بخش فرم آنها (در ایران، آواز) در لفافه‌ی یک مقدمه‌ی اغلب سازی (اینجا، پیش درآماد) و یک خاتمه‌ی همواره سبک و مناسب رقص (اینجا، تصنیف و رنگ) پیچیده شده است و از ندایی سنگین و رسمی به سمت تندایی نسبتا بالا حرکت می‌کند. این اصول در دماهای نوبه‌های عربی- آندلسی، در وصله‌ی سوری، در مقام العراقی عراق و در شش مقام تاجیکی- ازبکی رعایت می‌شود. با این حال، باید این را هم تذکر داد که در مواردی که موسیقی موزون (ضربی) جایگاهی مهم‌تر از موسیقی غیرضربی یا با وزن آزاد در نوبت اشغال می‌کند. (مثل مورد تقریبا همه‌ی سنت‌های موسیقایی ایرانی- عربی۔ ترکی، به جز سنت ایران و آذربایجان)، مقدمه معمولا، برخلاف مورد عکس، حداقل یک بخش غیر ضربی نیز دارد. این واقعیت که تصنیف در اواخر نوبت جای می‌گیرد بر خصلت سبک و فاقد تنش آن تاکید می‌کند. همین را می‌توان درباره‌ی خلاص یا مخلص یا ختم نوبه‌های موسیقی مغرب عربی، قدود وصله‌ی سوری، پسته‌ی مقام العراقی و او فرهای شش مقام گفت. با این حال، یک ویژگی تصنیف را از همتایان عربی و تاجیکی- ازبکی خود متمایز می‌کند. اگر این دو مورد اخیر از دیگر قسمت‌های نوبت مربوطه‌شان با دور ریتمی کوتاه‌تر و سریع‌تر خود متمایز می‌شوند، تفاوت اصلی تصنیف با دیگر قسمت‌های نوبت ایرانی یعنی دستگاه، این است که تنها قسمت آوازی ساخته شده و موزون نوبت است. امکان این هست که خواننده، هنگام اجرای قسمت اصلی دستگاه، یعنی آواز، گذرها یا قطعاتی به صورت موزون بخواند که آنها را معمولا «ضربی» یا «آواز ضربی» می‌نامند.

اما این قطعات یا گذرها عموما بداهه‌اند و به هسته‌ی اصلی نوبت، جایی که خواننده با نوازنده باید همه‌ی هنر بداهه‌پردازی خود را عرضه کند، تعلق دارند. به این ترتیب، تصنیف، به طور انکارناپذیری، تنها قطعه‌ی آوازی ساخته شده (بنابراین، موزون) نوبت باقی می‌ماند.

می‌توان حتی از این هم پیش‌تر رفت و، با کنار گذاشتن آن بخش از قطعات آوازی ردیف که آنها هم «ضربی» نامیده می‌شوند، گفت که تصنیف تنها گونه‌ی آوازی ساخته شده‌ی موسیقی موسوم به سنتی ایران است. این تعریف، با اینکه بسیار ساده است، و دقیقا به همین دلیل، ما را از گمشدن در جزئیات بیهوده و بی‌فایده و در بسیاری موارد غیردقیقی که تعریف‌های رایج ارائه داده‌اند و بخشی از آنها توسط کیشن در رساله‌ی دکترای وی فهرست شده است باز می‌دارد.

نقدی بر تعریف‌های تصنیف

برخی از تعریف‌های مذکور می‌کوشند تا مسئله را با رویکردی تاریخی بررسی کنند و این گونه را گاه حتی به گونه‌های آوازی پیشااسلامی ارتباط دهند. برخی دیگر از ویژگی‌های وزنی اشعار یا شاخصه‌های ریتمی موسیقی سخن گفته‌اند و آنها را هجایی یا عروضی یا هر دو دانسته‌اند. در یک مورد نیز (آریان پور) ریتم موسیقی ایقاعی تلقی شده‌است. تعریف‌هایی نیز وجود دارند که تصنیف را گونه‌ای شعری به حساب اوردهانا۔ (کریمی، ملاح، سرودی) و تعریف های دیگری که محتوای اشعار را ملاک قرار داده‌اند. (برومند، خالقی). گاه ‌تعریف‌ها هیچ نیستند جز ارائه‌ی اقسام مختلف تصنیف (خاچی، دلاح)؛ بسیاری نیز برای تعریف این گونه، آن را معادل بالاد اروپایی گرفته‌اند (فرهت، براون، ژنیس، صادقی، سرودی، تسوگه و غیره).  این جزئیات گاه بسیار گمراه کننده‌اند و به جای روشن کردن مطلب، آن را مبهم‌تر می‌کنند. رویکرد تاریخی، در بیشتر موارد، یا بی‌اساس است یا غیر منسجم.

کتاب‌های تاریخ موسیقی ایران را از کجا تهیه کنیم؟

این نوشته برگرفته از کتابِ پیدایش موسیقی‌ مردم‌پسند در ایران اثر ساسان فاطمی است. برای مطالعه‌ی ادامه‌ی نوشته می‌توانید این کتاب را از فروشگاه کتاب موسیقی ایران‌موزیکولوژی در بخشِ کتاب‌ تاریخ موسیقی ایران تهیه فرمایید.

کتاب‌فروشی ایران‌موزیکولوژی مجموعه‌ای که امکان سفارش و خریدِ آنلاینِ کتاب‌های حوزۀ موسیقی را برای مخاطبان وب‌سایت فراهم می‌کند. از جمله اهدافی که از راه‌اندازی این مجموعه به دنبال داریم، ایجاد منبعی کامل از کتاب‌های موسیقی در فضای انلاین است که در دسترس همگان قرار گیرد. از آن‌جایی‌ که کتاب‌های حوزۀ موسیقی در کتاب فروشی‌ها به صورت پراکنده عرضه می‌شوند، دسترسی به آن‌ها، به صورت یک‌جا، روند جستجو و خرید کتاب را برای علاقه‌مندانِ موسیقی آسان‌تر می‌کند. کتابشناسی موجود در انتهای نوشتارهای وبسایت، این امکان را برای دوستداران موسیقی فراهم می‌کند که قبل از خرید کتاب، با موضوع و محتوای آن آشنا شوند. برای بازدید از کتابفروشی اینجا کلیک کنید.

انتهای رپرتاژ آگهی