به گزارش ایسنا، حسین آقاحسینی، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان و احسان رییسی، استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان در مقاله خود با عنوان «تأملی در معنی واژه دولت و بررسی بیتی از حافظ» به بررسی بی‌توجهی شارحان نسبت به همه معانی دولت در یکی از بیت‌های دیوان حافظ پرداخته‌اند.

در این مقاله امده است: برای فهم متون فارسی و حل کردن مشکلات آن‌ها ضروری است ابتدا معانی لغات و ترکیبات آن‌ها با دقت و به درستی تبیین شود. «دولت» یکی از این واژگان به شمار می‌رود که معمولاً در معنای امور خوشایند از قبیل سعادت، بخت، حکومت، ظفر و اقبال و معانی‌ای از این دست در متون به کار رفته است، اما این واژه معانی دیگری نیز دارد که در متون عربی و فارسی بازتاب یافته اما تاکنون مغفول مانده است. یکی در معنای امور ناخوشایند مانند ضرر و دشمنی و دیگری در معنی قاموسی یعنی دست به دست گشتن، نوبت، فرصت و گردش. زیرا دولت از ریشه «د و ل» اخذ شده و به معنای چیزی است که دست به دست می‌شود. 

چنانکه کلماتی از قبیل تداول و متداول نیز از ریشه «د و ل» به دست آمده‌اند. این اعتقاد وجود داشته که بخت و سعادت، هر زمانی نصیب کسی می‌شود، به همین دلیل واژه دولت مجازاً در معانی‌ای از قبیل بخت و سعادت، حکومت، مال، ظفر و امثال آن به کار رفته است.

در باب کاربرد واژه دولت و بی‌توجهی شارحان نسبت به همه معانی آن برای مثال شرح یکی از ابیات حافظ بررسی و تحلیل می‌شود: «از چنگ منش اختر بد مهر به در برد/  آری چه کنم دولت دور قمری بود»

بی‌توجهی برخی مصحّحان و شارحان به کاربردهای گوناگون واژه دولت موجب راه یافتن خطاهایی در تصحیح یا شرح بیت مذکور شده است. واژه دولت در شروح به همان معانی مشهور یعنی حکومت، سعادت و ... در نظر گرفته شده است. اما حافظ کلمه دولت را در این بیت به طنز و تمسخر تلخ و دردمندانه‌ای به کار برده است. چنانچه «دولت» در بیت مذکور در معنی قاموسی خود در نظر گرفته شود، گره بیت گشوده می‌شود و معنای مستقیم آن به دست می‌آید. دولت در این بیت به معنی مدت و نوبت به کار رفته است.

نوبت دور قمری یعنی دوره هفت‌هزارساله‌ای که قمر صاحب عمل است. در مصرع نخست نیز اختر بدمهر به قمر اشاره دارد که دوره، دوره اوست و هم اشاره‌ای به ادبار و بدبختی دارد. بر این اساس حافظ با گله و شکایت بیان می‌کند که اختر بدمهر و بدبختی موجب شده که او از دست من برود، آری نوبت سروری اختر قمر است و او هرچه بخواهد انجام می‌دهد.

به گزارش ایسنا، این مقاله در نشریه علمی- پژوهشی ادب و زبان دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان به چاپ رسیده است.

انتهای پیام