در عرصه حقوق بشر اسلامی نگاه پرسشگر و مطالبه‌گر را داشته باشیم/در حقوق بشر غربی نگاه توحیدی به انسان و مذهب نادیده گرفته شده است/ حقوق بشر اسلامی در سطح سران کشورها مطرح شود
به گزارش ایسنا، صبح امروز (شنبه، ۱۳ مردادماه) میزگرد خبری «روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی» از سوی مرکز دانشجویی حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران با همکاری و میزبانی دانشگاه مذاهب اسلامی با عنوان «حقوق بشر اسلامی و ظرفیت‌های قانونی و مبنایی آن در دفاع از حقوق انسان‌ها» با حضور حمیدرضا آصفی -دیپلمات و سخنگوی سابق وزارت امور خارجه، حجت‌الاسلام یحیی جهانگیری –مدیرکل ارتباطات علمی و بین‌المللی دانشگاه مذاهب اسلامی، حجت‌الله ابراهیمیان -معاون پژوهشی دانشگاه مذاهب اسلامی، سکینه سادات پاد -وکیل دادگستری و معاون حقوق بشر اسلامی مرکز دانشجویی حقوق بشر، مرتضی رکن‌آبادی برادر شهید غضنفر رکن‌آبادی –شهید حادثه منا- و تقی عبدالسلام از فعالان سیاسی اجتماعی سوریه برگزار شد؛ که در این میزگرد به ظرفیت‌های استفاده از حقوق بشر اسلامی در جهان امروز و مغفول ماندن آن اشاره شد.
یحیی جهانگیری –مدیرکل ارتباطات علمی و بین‌المللی دانشگاه مذاهب اسلامی- در این نشست با بیان اینکه اگر می‌خواهیم به حقوق بشر اسلامی برسیم یکی از الزامات آن این است که نگاه را در حوزه حقوق بشر گسترش بدهیم، اظهار کرد: ما باید در بحث حقوق بشر اسلامی از منابع سرشار وحی بهره ببریم. در نگاه به حقوق بشر از محدوده یک مذهب به نام شیعه باید فراتر رفته و تمام مذاهب را ببینیم. دانشگاه مذاهب ظرفیت خوبی دارد که بتواند در این عرصه وارد شود و تقریب را به معنای استفاده از ظرفیت‌های مهم آن ترویج بدهد.
وی در ادامه با اشاره به این مطلب که متأسفانه در عرصه حقوق بشر ما همیشه متهم و پاسخگو بوده‌ایم در حالی که می‌توانیم مدعی و پرسشگر باشیم، اضافه کرد: ما در بُعد رسانه‌ای بسیار ضعیف بوده‌ایم. شیخ انصاری و علمای جهان اسلام می‌گویند اگر در جنگ دشمن از ما سلاح دفاعی بخواهد حق نداریم به او سلاح نفروشیم. شاید در بین برخی از علما در این موضوع اختلاف نظرهایی باشد اما اجماع بر این است که اگر دشمن از ما سلاح دفاعی بخواهد می‌توانیم به او بدهیم. این نوع نگاه اهل بیت (ع) و اسلام درباره حقوق بشر و حتی حقوق دشمنان‌شان است.
او یادآور شد: ما در بحث حقوق بشر باید بین سه طیف فرق بگذاریم. ابتدا حقوق بشر اسلامی و چیزی که مسلمانان آن را اجرا می‌کنند چرا که گاهی مسلمانان آن چیزی که مد نظر اسلام است را اجرا نمی‌کنند و از آموزه‌های بلند دین در بین مسلمانان خبری نیست. فرق دیگر این است که باید تفاوت قائل شویم بین کشورهای اسلامی و حکام برخی دیگر از کشورهای اسلام. متأسفانه برخی حکام از کشورهای اسلامی به نحوی برخورد می‌کنند که مردم جهان این رفتار آن‌ها را به پای اسلام می‌گذارند و نکته سوم که باید به آن پرداخته شود این است که ما از حقوق بشر اسلامی حرف می‌زنیم نه از حقوق بشر حکام کشورهای اسلامی. ما باید آن چیزی که مد نظر اسلام است را اجرا کنیم نه آن چیزی که اکنون در برخی از کشورهای عربی حاکم است.
در ادامه مرتضی رکن‌آبادی برادر شهید غضنفر رکن‌آبادی –شهید حادثه منا- با بیان اینکه اکنون که این نشست را برگزار می‌کنیم برادران و خواهران ما در سرزمین عربستان حضور دارند یادآور شد: من می‌خواهم به مطالبی اشاره کنم که جزو مطالبات و بیانات مقام معظم رهبری در رابطه با بحث حادثه منا بوده است. طبق بیانات اخیر رهبر، دولت عربستان باید مسئولیت این فاجعه را بپذیرد. هر مشکلی که برای هر ایرانی در هر کجایی جهان رخ بدهد مسئولیت رسیدگی به آن باید از سوی یکی از سران سه قوه پیگیری شود. ما دانشمندان بزرگی را در این حادثه از دست دادیم.
رکن‌آبادی در ادامه با تقاضا از قوه قضاییه، مقننه و مجریه خواست که آن‌ها درصدد این برآیند که حق و حقوق خانواده‌های قربانی فاجعه منا احیا شود، گفت: حداقل اگر کاری از دست‌شان برای احقاق حقوق برنمی‌آید کاری نکنند که این جنایت به دست فراموشی سپرده شود.
در ادامه، ابراهیمیان - معاون پژوهشی دانشگاه مذاهب اسلامی- با بیان اینکه در بحث حقوق بشر چهار سرفصل وجود دارد، خاطر نشان کرد: بحث اول مباحث حقوقی، مدنی و سیاسی برگرفته از حق مالکیت و سایر امور برای تمام انسان‌ها در عرصه مسائل سیاسی و سایر امور است. بحث دوم حقوق بشر در مسائل اقتصادی، اجتماعی و آموزشی است و سر فصل سوم حقوق بشر در رابطه با حقوق همبستگی مثل حق محیط زیست و... است و امروز بحث چهارمی نیز در حقوق بشر مطرح می‌شود که مربوط به حق ارتباطات است و مرتبط با اصحاب رسانه و خبرنگاران است که آن‌ها به عنوان نسل چهارم حقوق بشر معرفی می‌شوند.
وی در ادامه با اشاره به وجه تمایز بین حقوق بشر اسلامی و حقوق بشر جهانی خاطر نشان کرد: بین حقوق بشر اسلامی و حقوق بشر جهانی تفاوت‌هایی وجود دارد. تفاوت بنیادی آن‌ها مربوط به نوع نگاه‌شان به حقوق اولیه انسان‌ها است. اعلامیه حقوق بشر اگرچه به عنوان اعلامیه از آن یاد شده است اما پس از گذشت سال‌ها به حالت عرف بین‌المللی درآمده و حالت الزام‌آور برای افراد دارد حتی اگر مفاد آن را امضاء نکرده باشند اما حقوق بشر اسلامی حالت الزام‌آور ندارد و به عنوان یک راهنمای کلی برای دولت‌های اسلامی در زمینه حقوق بشر است.
ابراهیمیان تأکید کرد:حقوق بشر اسلامی هنوز به عرف بین‌المللی تبدیل نشده است و عرصه حقوقی این دو اعلامیه متفاوت است. نکته بعدی که باید در نظر بگیریم تساوی حقوق انسان‌هاست که در تدوین این دو حقوق با یکدیگر متفاوت هستند. در حقوق بشر آمده است که باید به مردم حق بدهیم اما نباید باری بر روی دوش آن‌ها گذاشته و یا به تعبیری از آن‌ها تکلیف بخواهیم چون اعلامیه جهانی حقوق بشر بعد از جنگ جهانی دوم تهیه و تدوین شد و مردم به دنبال آزادی بودند بر همین اساس هیچ تکلیفی برای انسان‌ها در نظر گرفته نشده است. اما در حقوق اسلامی ما قرآن و وحی را داریم و نمی‌توانیم بگوییم که هر حقی را می‌پذیریم و آن را باید عملیاتی کنیم.
وی در ادامه یادآور شد: اگر این گونه باشد ما باید حق همجنسبازان را نیز در نظر بگیریم. در حقوق بشر اسلامی علاوه بر اینکه انسان‌ها حق دارند، تکالیفی نیز بر عهده آن‌ها قرار دارد. در اعلامیه حقوق بشر اسلامی در کنار حق، مبنای تکلیف نیز برای انسان‌ها در نظر گرفته شده است و نکته سومی که در حقوق بشر باید به آن دقت کنیم بحث آزادی مذهبی است. اعلامیه حقوق بشر اسلامی می‌گوید اسلام دین فطرت است و اسلام را مبنا قرار داده است. همچنین در بین حقوق بشر اسلامی و جهانی تفاوت دیگری وجود دارد و آن مشروعیت بخشیدن به نظام از طریق مردم است که در حقوق بشر جهانی مشروعیت بخشیدن به حکومت کاملا از طریق مردم رخ می‌دهد اما در حقوق بشر اسلامی حاکمیت و مشروعیت آن با خداوند است که ملت‌ها را بر سرنوشت خود حاکم می‌داند و قدرت در ولایت تعریف می‌شود و ولایت در اینجا به معنی پدری دلسوز و مهربان است.
معاون پژوهشی دانشگاه مذاهب اسلامی ادامه داد: در حقوق بشر اسلامی حق مبارزه نیز برای انسان‌ها در نظر گرفته شده است. حق برخورداری از محیطی پاک و به دور از مفاسد اخلاقی نیز یکی دیگر از موضوعاتی است که در آن مورد توجه قرار گرفته است. هر انسانی حق دارد از محیطی پاک و به دور از مفاسد اقتصادی و اخلاقی از لحاظ معنوی رشد پیدا کند و دولتمردان موظف هستند که این را برای انسان‌ها فراهم کنند. حق بر آسودگی جزو حقوق بشر اسلامی است که متأسفانه در جوامع امروزی خیلی به آن پرداخته نمی‌شود.
در ادامه، سکینه پاد -وکیل دادگستری- گفت:میزان وفاداری کشورهای اسلامی نسبت به حقوق بشر اسلامی حتی در حد بیان مشترک هم دیده نمی‌شود در حالی که این راهبردی‌ترین سند حقوق بشر برای بیان مشترک دردها و دغدغه‌های جهان اسلام است. حقوق بشر از نوع اسلامی آن بیش از ۱۴۰۰ سال قدمت دارد و از زمان تولد انسان وجود داشته است و اصالت فردی و فطرتی دارد اما در استخراج انفعالی بوده است.
وی گفت: حقوق بشر غربی جامعیت و شمولیت ندارد و حقوق مسلمانان در آن تضعیف می‌شود و کشورهای اسلامی در حرکت انفعالی، حقوق بشر اسلامی را تدوین کردند. در حقوق بشر غربی نگاه توحیدی به انسان و مذهب را نادیده گرفتند به طوری که در فرانسه قانونی تصویب شد که اگر فردی حجاب داشته باشد نمی‌تواند در دانشگاه‌ها حضور داشته باشد و این نقض حقوق بشر انسان‌ها است.
پاد یادآور شد: متأسفانه میزان پایبندی برخی از کشورهای اسلامی نسبت به این حقوق بشر بسیار کم بوده است و اعضای تشکیل دهنده این حقوق بشر دربرابر آن موضع‌گیری قاطع نداشتند. در بحث سوریه، کشورهای عربی انعکاس خوبی از خود نشان ندادند. ما چگونه می‌خواهیم با این گونه رفتارها به جهان بقبولانیم که می‌خواهیم یک تمدن ناب را به بشریت هدیه بدهیم. اگر می‌گوییم ترامپ حرف از حقوق بشر میزند اما رفتارش چیز دیگری می‌گوید و برای ما خنده‌دار است آیا عربستان اساسا می‌داند حقوق بشر چیست؟ شیخ عیسی قاسم و امثال او چه کاری کرده بودند که بخواهند از ابتدایی‌ترین حق خود یعنی تابعیت نیز سلب شوند. آیا کشورهای اسلامی اساس رسالت خود را می‌دانند؟ جمهوری اسلامی در حد توان و قانون اساسی خود نسبت به این کشورها حمایت‌های لازم را داشته است اما باید این حقوق بشر را از سطح دیپلماتی سیاست خارجه فراتر برده و در سطح سران کشورهای اسلامی مطرح کنیم.
این وکیل دادگستری تأکید کرد: ما باید نسبت به قوانین وارد شده در حقوق بشر اسلامی رجوع مجددی داشته باشیم و جایگاه آن را ارتقاء بدهیم واز بیان مشترک به معاهده مشترک برسیم. اینکه دانشگاه مذاهب اسلامی می‌خواهد یک رشته حقوق بشر اسلامی را تأسیس کند اقدامی مبارک است ولی بنده معتقدم که در دروس این رشته باید نهج‌البلاغه به عنوان گنجینه جهان اسلام به عنوان سرفصل‌های تدریس مطرح شود.
در پایان این میزگرد آصفی - دیپلمات و سخنگوی سابق وزارت امور خارجه- با جمع‌بندی این میزگرد گفت: هنوز بحث‌ها و راه زیادی در رابطه با بحث حقوق بشر در جوامع اسلامی وجود دارد. ما باید از مفاخر جهان اسلام و حتی مفاخر سایر کشورها نیز بهره ببریم و در عرصه حقوق بشر اسلامی نگاه پرسشگر و مطالبه‌گر را داشته باشیم نه اینکه بخواهیم صرفا پاسخگو باشیم. همچنین در عرصه حقوق بشر باید از ظرفیت‌های خالی همچون فضای مجازی، رسانه‌ها، نخبگان جهان اسلام و حتی سایر کشورها نیز بهره ببریم و جهان اسلام از حالت تدافعی باید به حالت تهاجمی برگردد و باید برای رسیدن به حقوق بشر مد نظر اسلام وحدت بیشتری داشته باشیم.
دکتر محمد حسین مختاری رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی نیز به مناسبت این روز و برگزاری این نشست پیامی داد که به شرح زیر است:
بسمه تعالی
مقدم اندیشمندان محترم، دغدغه مندان حقوق بشر اسلامی، اهالی رسانه و دانشمند ارجمند دکتر آصفی را به دانشگاه مذاهب اسلامی گرامی می‌دارم. از انجمن دانشجویی حقوق بشر اسلامی و معاونت بین‌الملل و پژوهش دانشگاه مذاهب اسلامی جهت برگزاری این نشست علمی تشکر و قدردانی دارم.
حقوق بشر امروز، نه ابزاری برای دفاع از انسان، زنان، کودکان و .... است بلکه ابزاریست به دست مدعیانش تا از افغانستان تا عراق از آسیا تا آفریقا و هر جای دنیا انسان به تمام مصادیقش را از هر مذهب و قومی، قربانی مطامع خود سازند. اما معارف دینی حقوق انسان را نه محدود به نیاز های بشری _ دنیوی می داند. و نه ژست گیرانه از حقوق بشر بدون ترسیم وظایف و تکلیف او حرف میزند بلکه هم از حق دنیوی بشر می‌گوید و هم از حقوق بایسته فرا دنیویش. و البته هم از حق او می‌گوید هم از تکلیفش. حقوق بشر اگر چه به اصطلاح یک مفهوم مدرن است اما قرآن کریم و معارف دینی قرنها پیش از آن سخن رانده و با تبیین ارزش‌های اخلاقی و تقنین قوانین حقوقی _فقهی به حفظ این حقوق پرداخت است. اصل لقد کرمنا بنی‌آدم به عنوان یک ارزش بنیادی در حقوق بشر مورد تصریح کتاب آسمانی قرآن است.
منبع شریف نهج البلاغه و بویژه رساله الحقوق امام سجاد علیه السلام می تواند راهگشای خوبی در تبیین حقوق بشر اسلامی باشد. البته امروز بر پژوهشگران و اسلام پژوهان است که حقوق بشر را با استناد به منبع سرشار وحی استنباط و استخراج کند. دانشگاه مذاهب اسلامی در دوره جدید با توسعه رشته‌ها و میان رشته‌ها رسالت خود می‌دانند که به نظریه‌پردازی در عرصه های جدید بپردازد.
از این رو تاسیس رشته حقوق بشر اسلامی را با بهره‌گیری از ظرفیت همه مذاهب اسلامی آن هم با رویکرد مقارن جزو برنامه‌های آتی خود قرار داده است. در پایان بار دیگر از حضور همه عزیزان سپاسگزاری می‌کنم و از اینکه بخاطر سفر بیرون کشور توفیق حضور در جمع شما عزیزان را ندارم عذر خواهم.
محمدحسین مختاری
۱۳ مردادماه ۹۷.
انتهای پیام
نظرات