رجبعلی لباف‌خانیکی در نشست تداوم فرهنگی که شامگاه گذشته، ۱ شهریور ماه، با موضوع «نمادشناسی اندیشه‌های ایران باستان و بازتاب آن در عرفان اشراقی؛ خداباوری در ایران باستان» توسط موسسه خردسرای فردوسی برگزار شد، اظهار کرد: باستان‌شناسی ثابت کرده است که انسان از یک میلیون سال پیش با نخستین ابزار سنگی که ساخت راه خود را از حیوان جدا کرد، یعنی یک مسیر اندیشمندانه نسبت به حیوان پیش گرفت و به زندگی خود ادامه داد، اما صرفاٌ ابزار نتوانست به انسان تکامل فرهنگی دهد، بلکه تنها توانست در مقابل حیوانات و انبوه خطراتی که وجود داشت تا حدودی او را ایمن کند.
وی ادامه داد: همچنین بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی که در سال ۱۸۵۶ در دره نئاندرتال کشور آلمان صورت گرفت، باستان‌شناسان توانستند به نوعی از معیشت انسان -متفاوت از گذشته و آینده- پی ببرند که مربوط به دوران کهن‌سنگی دیرین که از حدود ۸۵ هزار تا ۴۰ هزار سال پیش است، برمی‌گردد. به انسان‌های این دوره «نئاندرتال» نیز گفته می‌شود. از ۴۰ تا ۳۵ هزار سال پیش، انسان مرحله تحولی را نسبت به نئاندرتال‌ها پیدا کرد و به انسان خرمندتری تبدیل شد.
لباف‌خانیکی با بیان اینکه بر اساس نظر برخی از دانشمندان آغاز دوران خداباوری در این دوره پدید می‌آید، تصریح کرد: دانشمندان کشف کرده‌اند که از میان انسان‌های اواخر دوره نئاندرتال، کسانی بودند که مردگان خود را دفن می‌کردند و این نشانه احترام به مرده و از طرفی هم این برداشت را می‌توان داشت که به جهان پس از مرگ اعتقاد پیدا کرده بودند. این انسان‌ها حتی همراه مردگان خود قطعه‌های گوشت دفن می‌کردند که این معنایی جز اعتقاد داشتن انسان‌های آن دوره به جهان دیگر ندارد. برای انسان‌های این دوره، فراتر از غرایز انسانی، مسائل جدیدی مطرح شد که به آن مسائل فراطبیعی گفته می‌شود.
وی در رابطه با نقاشی‌های دیواری غارها در دوره میانه‌سنگی، خاطرنشان کرد: از نقاشی‌های دیواری درون غارها که به حدود ۲۰ هزار سال پیش برمی‌گردد می‌توان دغدغه‌های انسان را دید که برای تسلط پیدا کردن بر طبیعت، نقاشی حیوانات را بر روی دیوار غارها می‌کشیدند تا روح و قدرت آن حیوانات وحشی را به زیر سلطه خود درآورند و بتوانند آن‌ها را به راحتی شکار کنند. باستان‌شناسان معتقدند که انسان‌های آن دوران، در این نقاشی‌های دیواری، شکل‌هایی را کشیده‌اند که به نوعی دعا محسوب می‌شوند و از قدرت و نیرویی برتر -که امروزه به عنوان خالق یکتا از او یاد می‌کنیم- طلب کمک می‌کنند تا آن نیروی برتر به انسان‌های آن دوران در شکار و رفع خطرات زندگی کمک کند.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی با اشاره به اینکه نظرات متفاوتی در رابطه مسئله خداباوری انسان در طول تاریخ وجود دارد، عنوان کرد: یک فرهنگ‌شناس اتریشی به نام پی‌وی اشمیت که یکتاپرست بوده، اعتقاد داشته که انسان به صورت فطری خداپرست بوده است و همین اعتقادی که در ضمیر انسان اولیه پیدا شده، نشان از این است که در فطرت انسان خداپرستی وجود دارد. از طرفی دیگر در کتاب «تاریخ جهان باستان» که به دست چند نویسنده از جمله، کارودان پیلونسکی نوشته است آمده است که اعتقادات انسان با تحولات روانی او متفاوت است، یعنی اعتقادات مذهبی انسان با توجه به طبیعتی که او را احاطه کرده تغییر می‌کند و در فطرت انسان خداباوری وجود ندارد.
وی با بیان اینکه در سیر تحولی انسان، شواهد غیرقابل انکاری از دینداری و خداباوری وجود دارد، بیان کرد: از حدود ۴۰ هزار سال پیش، یعنی در اواخر دوره کهن‌سنگی دیرین، شواهدی وجود دارد که اندیشه خداباوری در انسان شکل گرفته است و از همان دوران، انسان از نمادها استفاده کرده است. اساطیر و محرمات دو عامل اساسی در حفظ و بقای دینداری و خداباوری در طول تاریخ بوده‌اند. اساطیر عاملی است که اعتقاد به امور فوق طبیعی را ایجاد می‌کند و همین عامل، پشتوانه دین و اخلاق در انسان بوده است. اساطیر باعث می‌شوند تا روش‌های اخلاقی که اجتماعات آرزوی بقای آن‌ها را دارد، برقرار بمانند و همچنین قراردادهای اجتماعی که بقای یک جامعه و حتی بقای یک ایدئولوژی هستند، باقی بمانند. پشتوانه دوم محرمات است که تابو نامیده می‌شوند و دارای همان منزلتی هستند که قوانین در ملت‌های مدرن دارند.
لباف‌خانیکی در رابطه با نماد در اسطوره‌های ایرانی، عنوان کرد: بر اساس کتاب «آفرین» که سر منشأ تمام اسطوره‌های ایرانی است، آفرینش با نور آغاز شده است و نور اولین و مهم‌مترین نمادی در ایران است که اعتقاد به آن وجود داشته است. طبق اسطوره‌های ایرانی، زمان بی‌کرانه در نور غوطه‌ور بوده و آن روشنی جایگاه هورمزد بوده است. در اسطوره‌های ایرانی، در مقابل هورمزد، اهریمن وجود داشته و جایگاه اهریمن، در تاریکی محض بوده است که به آن، تاریکی بی‌کران گفته می‌شود.
وی ادامه داد: مسائل اخلاقی بسیاری در فرهنگ بشری از زبان اسطوره‌های ایرانی‌ها تجلی یافته است. برای نمونه هورمزد یعنی خدای متعال از روشنایی مادی، راستگویی را آفرید و از راستگویی، افزون‌گری خداوند آشکار شد و شروع به خلق مخلوقات کرد. نخست امشاسپندان را آفرید تا در خلق جهان به او کمک کنند و از امشاسپندان، بهمن را آفرید که نیکی و روشنی این جهان است و سپس اردیبهشت، شهریور، سپندارمذ، خرداد و امرداد را آفرید. هورمزد سپس شروع به خلق مخلوقات مادی می‌کند و ابتدا آسمان را خلق کرد و پس از آن به ترتیب، آب، زمین، گیاه، گوسفند و انسان می‌آفریند.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی افزود: طبق اسطوره‌های ایرانی، پس از خلق این مخلوقات، هورمزد به کمک باد، آفرینش را تکمیل می‌کند. اهریمن در مقابل شاهکارهای هورمزد، به مدت ۳۰۰۰ سال گوشه‌نشین می‌شود و پس از آن شروع به آفریدن می‌کند. تمامی آفریده‌های اهریمن، مادی و موجوداتی اهریمنی همچون مار هستند. طبق اسطوره‌های ایرانی، ما ایزدان را داریم که مجریان امشاسپندان هستند و امور مادی را در زمین اجرا می‌کنند. در میان ایزدان، ایزد مهر، ارجمندترین و مهمترین مقام را دارد و ارابه‌ران خورشید است. ایزد مهر، ایزد پیمان و نگهبان عدل و داد است و فرشته‌ای است که برای ایرانیان در جنگ، پیروزی به ارمغان می‌آورد و همچنین از ستایش‌کنندگان راستی و درستی دفاع می‌کند.
وی اضافه کرد: فرهنگ ایران به اقیانوسی می‌ماند که انتها ندارد و استوار ماندن این سرزمین به پشتوانه این اقیانوس است که توانسته سالیان بسیاری را سربلند باقی بماند. تمامی این نمادها معانی بسیار عمیق و زیادی دارند که نباید به سادگی از آن‌ها گذشت و همیشه باید از این فرهنگ غنی بهره برد و به آن افتخار کرد.
انتهای پیام
نظرات