حجت اسلام و المسلمین مسلم کامیاب معاون پژوهشکده مهدویت و موعودگرایی مرکز تخصصی مهدویت در گفت‌وگو با ایسنا گفت: در حوزه مهدویت از زمان صدر اسلام فرقه‌های انحرافی متعددی وجود داشته و در منابع تاریخی هم به آن پرداخته شده به عنوان نمونه اولین جریان انحرافی که رنگ و لعاب مهدوی داشت کیسانیه است. آنان قائل به ظهور مجدد محمد بن حنفیه شدند و این جریان مدت‌ها با انشعابات گسترده ادامه داشت و حتی به ایران هم کشیده شد و قسمتی از ایران کیسانی مذهب شدند، اما بعد از دو سه قرن از بین رفتند یا می‌توان به جریان‌هایی مانند زیدیه و اسماعیلیه، اشاره کرد که تا به امروز فعال می‌باشند.

وی ادامه داد: در دوران میانی تاریخ اسلام و تقریبا بعد از عباسیان تا دوران صفویه  جریانات صوفی که رنگ و لعاب مهدویت به خود گرفته بودند گسترش پیدا کرد به عنوان مثال حروفیه، نقطویه و مشعشعیان از جمله آنان است، در دوران معاصر از زمان قاجار جریان شیخیه، بابیت و بهائیت را داشتیم که از این جریان‌ها شیخیه و بهائیت همچنان فعال است.

کامیاب افزود: به تازگی جریان دیگری موسوم به احمد بن اسماعیل بصری فعال است که خاستگاه و ظهور آن در عراق شکل گرفته است منتهی با توجه نگاه شیعی این جریان و همسایگی ایران با کشور عراق در سرزمین ما  نفوذ پیدا کرد البته در ایران کنترل شدند اما هنوز طرفدارانی دارند، عمده ادعاهای آنان تطبیق یمانی نشانه‌های ظهور بر احمد اسماعیل بصری و ادعاهای متنوع دیگری است که شرح آن مجال دیگری می‌طلبد.

وی اظهار کرد: در طول تاریخ بیشترین ادعاهای فرقه‌های انحرافی در حوزه مهدویت، ادعاهای مهدی نمایان  بوده که ادعا می‌کردند حضرت مهدی هستند و یا مهدی آنان غایب است که ظهور می‌کند اما قابل تذکر است بعد از انقلاب دائره و سنخ ادعاها متنوع شد و  ادعای مهدی‌گری کم رنگ شده و مدعیان دروغین خود را به گونه‌های دیگری مانند همسر، نایب یا فرزند امام معرفی می‌کنند لذا بیشتر رویکرد این جریان‌ها به سمت و سوی ملاقات، تشرفات، ارتباط و نیابت رفته است.

کامیاب در خصوص مهم‌ترین شیوه‌های اثرگذاری و تبلیغات گروه‌های ضاله تصریح کرد: فرقه‌ها با توجه به مخاطب شناسی تبلیغات خود را عرضه می‌کنند.

وی ادامه داد: یک بخشی از کار این‌ها ترفند است و شگردهایی دارند که بتوانند مرید جذب کنند و این ترفندها چهار قسم معرفتی، روانشناختی، اجتماعی و فرهنگی است.

کامیاب در خصوص ترفند معرفتی ابراز کرد: در حوزه معرفتی از روایات استفاده می‌کنند و بر اساس این روایت حکم و نظریه خود را اثبات می‌کنند، نوع استفاده آنها از روایت هم مهم است چرا که بیشتر مواقع از تقطیع روایات، استناد به متون متشابه و تاویل گرایی بی ضابطه بهره می برند.

وی در ادامه افزود: برخی از جریان‌ها برای جذب مرید به رویا و استخاره استناد می‌کنند که قابل راستی آزمایی نیست و از همین رو اینها را ترفند می‌گوییم همچنین نمونه‌های دیگری در حوزه ترفندها از مسائلی همچون عریضه نویسی و رساندن به دست امام زمان و دعا نویسی استفاده می‌کنند.

کارشناس مهدویت اخباری گرایی را یکی از نقاط آسیب پذیر در جامعه معرفی کرد و متذکر شد: اخباری گرایی افراطی به ویژه در استان قم مشکل ساز شده است، اخباری‌گری به تفکری گفته می‌شود که به اخبار اهل بیت اهتمام ویژه داشته و به روش‌های اجتهادی و رجالی و آنچه جز مبنای عقلی نداشته است انتقاد دارد اخباری‌گری در مقابل مجال فراخی که اصولیون در فرآیند استنباط فقهی برای عقل در نظر می‌گیرند، فرصت اندکی قائل است و به صراحت، توانمندی عقل را برای کارآمدی در حوزه فقه و استنباط فقهی زیر سؤال می‌برد.

وی افزود: بهره‌مندی مدعیان از اخبار و روایات مهدوی و از طرفی دیگر جمود فکری نسبت به اخبار، بدون تحلیل و بررسی و برنتافتن نقدهای فقه الحدیثی مشکل ساز شده است لذا برخی از این جریان‌های انحرافی ۸۰ کتاب روایی دارند و همین باعث جذب سریع افراد اخباری می‌شود.

کامیاب استفاده از ابهام پذیری، القاء ماهیت ماورائی مدعی، سوء استفاده از انگیزه پیشرفت در بین مریدان، شخصیت‌سازی کاذب مدعی، مظلوم‌نمایی مدعی، استفاده از شیوه‌های مغز شویی در بین مریدان از ترفندهای روانشناختی فرقه‌های انحرافی عنوان کرد.

وی افزود : البته علاوه بر شگردهای مدعیان چالش‌های موجود در جامعه مانند مسائل اقتصادی و اجتماعی بر پذیرش و جذب به مدعیان بی تاثیر نبوده است و اضافه کرد: بسیاری از مدعیان با ارائه خدمات اجتماعی و یا وعده حل مشکلات اقتصادی کار خود را آغاز می‌کنند همانطور که جریان باب از فضای اقتصادی بد دوره قاجار سوء استفاده کرد.

کامیاب در خصوص اقشار آسیب پذیر در برابر تبلیغات جریان‌های انحرافی یادآورشد: در جریان‌های انحرافی  چند طیف مورد آسیب بیشتری هستند، افرادی که دارای روحیه لطیف هستند،افراد دغدغه مند که معمولا احساس مسئولیت می‌کنند، افرادی که سریع و بدون فکر عمل می‌کنند، افراد ظاهر بین و زود باور و در جامعه ایران بیشتر بانوان نسبت به دیگران در خطر آسیب می‌باشند لذا اقدامات پیشگیرانه و آموزش برای این قشر تاثیر گذار نیاز است.

کامیاب در پایان با بیان اینکه اگر بخواهیم فرقه‌ای را نقد کنیم نباید مستقیم به آن فرقه اشاره کنیم، تصریح کرد: برای مثال باید استخاره را به عنوان یکی از شاخص‌های جریان‌های انحرافی نقد کنیم و یا بحث خواب را مطرح کنیم که آیا حجیت دارد و در روایات به آن پرداخته شده یا نه و حتی ملاقات و تشرف حضرت چه شرطی دارد و آیا می‌شود امام را ملاقات کرد یا نه، با بیان این معیارها و اصول مصداق آن جریان انحرافی  مشخص می‌شود و مردم در مواجهه با جریان هایی که با  رویکردهای مذکور مردم را جذب می کنند آگاهی پیدا می کنند.  

لازم به ذکر است سومین جشنواره ملی دانشجویی مهدویت با محوریت «گفتمان سازی مهدویت با تکیه بر موعود یاوری» در چهار بخش ادبی، هنری، ایده پردازی و نوآوری و کتابخوانی برگزار می‌شودو مهلت ارسال آثار تا ۲۲ بهمن خواهد بود  و علاقه‌مندان برای شرکت در جشنواره و ارسال آثار و کسب اطلاعات بیشتر می‌توانند به وبسایت جشنواره ملی مهدویت به آدرس mahdaviatfest.ir مراجعه کنند از طریق ادمین تلگرام به آدرس Mahdaviyatfest_admin، یا ادمین ایتا به آدرس Mahdaviyatfest و شماره واتساپی ۰۹۲۲۲۱۲۰۳۱۳ ارتباط بگیرند.