۵ دی‌ماه بود که تغییر نام معبر تپل‌محله در شورای شهر مشهد به تصویب رسید. بر اساس این مصوبه قرار است معبر شارستان تپل‌محله واقع در خیابان آیت‌الله شیرازی پنج به نام شارستان علامه حسن‌زاده آملی با حفظ زیرنویس تپل‌محله تغییر نام پیدا کند. این موضوع انتقادات برخی از کارشناسان و فعالان حوزه اجتماعی مشهد را در پی داشته است. در همین راستا مجتبی گیوه‌چی، پژوهشگر مطالعات شهری یادداشتی را در اختیار ایسنا قرار داده است. او در این یادداشت آورده است:
«یک. تپل‌محله، از محله‌های نوغان کهن است؛ شهر نوغانی که پیشتر از آن‌که آستان مقدس رضوی در باغ حمیدابن قحطبه در دل قریه سناباد وجود داشته باشد، بوده است و پس از رونق و توسعه حرم، کم کم به یکی از محلات مشهدالرضا بدل شد.
به گمان برخی، تپل‌محله مهم‌ترین محله مشهد بوده است؛ زیرا این محله به تمام خیابان‌ها و مکان‌های مهم مشهدِ قدیم راه داشت. این محله از یک طرف به بازارچه حاج‌آقاجان (یکی از بازارهای مهم اطراف حرم) راه داشت و از طرف دیگر به راسته نوغان و خیابان طبرسی؛ از سمت دیگر به پایین‌خیابان و حرم مطهر و از آن طرف به بالاخیابان. از طرف دیگر تمام کوچه‌هایی که به این خیابان‌ها منتهی می‌شدند، از جمله کوچه آب‌میرزا، حاج‌محمد، شیخ‌جواد عرب و... به میدانگاهی تپل‌محله می‌رسیدند. همچنین چند مغازه قصابی، نانوایی، بقالی، سبزی‌فروشی، کارخانه سفالگری، کارخانه نفت و کبابی درون میدانگاه قرار داشت و سه مسجد مهم و تاریخی مشهد، یعنی مسجد مروی‌ها، صاحبکار و درخت توت نیز به همراه کثیری از مساجد و تکایای مهمی مانند تکیه علی‌اکبری‌های نوغان در تپل‌محله بود.
اگر دلیل نام تپل‌محله، ته پلی باشد که کوچه آب میرزا را به راسته نوغان می‌رساند یا طبال محله باشد به واسطه آن‌که برپشت بام حمام کمیسری‌اش، طبال‌ها برای یادآوری اوقاتی در شبانه‌روز، طبل می‌زدند یا ... ؛ چندان اهمیتی ندارد. آنچه مهم است، آن است که نام تپل‌محله، هزاران نام و خاطره را نمایندگی می‌کند و مخزنی از اسرار و خاطرات جمعی ما مشهدی‌هاست. حالا از این محله کهن، فقط مسجد مروی‌ها با خاطره و پیشینه‌ای چندصدساله و مسجد درخت توت و اندکی از خانه‌های قدیمی و همچنین راهی به راسته نوغان مانده است و البته نامی که متاسفانه در آستانه تغییر است!
دو. شهر، حاصلِ برآیند عوامل عینی (کالبد شهر، ساختمان‌ها و گذرهایش) و عوامل ذهنی (خاطرات مردم آن شهر) دربستر تجربه روزانه است. مادامی که میان جسم و کالبد شهر از یک‌سو و ذهنیت و خاطرات شهروندانِ آن شهر از سوی دیگر، قرابت وجود داشته باشد، امکان تجربه شهری فراهم می‌شود. تجربه شهری‌ست که از درونش خاطره زاده می‌شود و حس تعلق می‌تراود. اگر شهری نتواند دیالوگی با مخاطبینش برقرار کند و ردی از خطورات و خاطرات در اذهان و ارواح مردمانش نکشد، از تولید تجربه و خاطره ناتوان است. مکان‌ها به عنوان جایی که نیازمند «انسان» و «زمان»اند، پیونددهنده این دو هستند و تجربه و خاطره را از تجرید ذهن به عینیت بدل می‌کنند. در این میان کلمه، خانه خاطرات و معناها هستند و نام‌ها، نشانه‌ها و جای پای خاطرات‌اند، بر تنِ شهر.
سه. تغییر نامِ تپل‌محله را بهانه‌ای قرار می‌دهم تا یک رویه و سنت سیئه را بررسی کنم. شیوه‌ای که با تغییر و تخریب بی‌وقفه در پی ساختن است! بله این شیوه به تغییرِ مداوم باور دارد و اگر برای لختی بایستاد، در اضطراب وهویتِ گذرایش، سودای تخریب و تغییری دیگر را در سر می‌گذراند. اساسا ریشه‌های این تفکر در باد است و همیشه خود را در جدال با زمان مغبون و شکست‌خورده می‌بیند. در نگاه این تفکر، هرچه ریشه در گذشته داشته باشد و زمانمند باشد، مانند همه چیزهایی که زلف شهر را به خاطرات و هویت فرهنگی و تاریخی گره می‌زنند-حتی اگر نام یک مکان از بقایای یک محله کهن باشد- درمقابل خود می‌بیند و مخل تغییر و انقلاب مداوم می‌داند؛ به عبارتی حیات و ممات بورژوازی (در اینجا بورژوازی مستغلات) تماماً بسته است به انقلاب مداوم در ابزار تولید و از این طریق در روابط تولید و توأم با آن‌ها، انقلاب در تمامیت روابط جامعه. و همه روابط تازه‌شکل‌گرفته پیش از آن‌که قوام بگیرند، فرو می‌پاشند. هرآن‌چه سخت و استوار است، دود می‌شود و به هوا می‌رود؛ هرآن‌چه مقدس است، عرفی می‌شود و انسان، ناگزیر، خود را چهره در چهرۀ شرایط واقعی زندگی‌اش و روابطش با هم‌نوعش می‌بیند. (تجربه مدرنیته، مارشال برمن)
اندیشه‌ای کوتاه‌نگر، کوتاه‌مدت و ضد فرهنگ و هویت وجود دارد که من نامش را «مکتب نوسازی» میگذارم؛ دیوی که هر زمان، از یک تنوره سرک می‌کشد و سایه تخریب را بر سر شهر می‌اندازد. زمانی با عنوان بهسازی و نوسازی و زمانی با نام زیبا و همه‌پسند «بازآفرینی»! یا زمانی با تغییر نام مکانی با یک بهانه مقدس!
تغییر فرم‌ها، کالبدها و شکل‌ها، تعریف پروژه‌ها و ساخت‌وسازها و ایجاد اقتصادی که تماما بر تولید فضا استوار است، از نشانه‌های مکتب نوسازی است؛ مکتبی که دیری‌ست مشهد، مقدراتش در اوراق آن رقم می‌خورد.
نام‌ها حاملان هویت و فرهنگِ یک شهر هستند؛ حاملان شریف خاطرات و تجربه‌های شهری، آیه‌هایی که کتاب شهر را می‌توان با آن‌ها خواند و از رهگذر آن‌ها روایت‌های شهری را باز گفت و روایت کرد.
چهار. لازم است این جا، نسبت هویت تاریخی و فرهنگی شهر مشهد و هویت مذهبی آن روشن شود؛ چون منافع بسیاری از اصحاب مکتب نوسازی در تقابل این دو هویت است و قربانی یکی در پای دیگری.
اگر فرهنگ ترکیبی قوام‌یافته از سه مفهومِ اقلیم، انسان و زبان است و بدانیم که هویت، چیزی جز کیستیِ فرهنگیِ ما نیست و هر هویت، تخته‌بند و موقوف به همین عناصر سه‌گانه فرهنگ است و این مفاهیمِ سه‌گانه در شکل‌دهیِ فرهنگ، به صورت جداگانه موثر نیستند و در کنار هم، فرهنگ را می‌سازند؛ این پرسش مطرح می‌شود که چگونه مفهوم مذهب که از زیر مجموعه‌های انسان و اندیشه انسان است، می‌تواند در تقابل با مفهوم اقلیم و زبان قرار گیرد؟ اساسا این تقابل و دوگانه‌سازی‌های کاذب، راه به جایی نمی‌برد؛ در جایی که همه اجزای ترکیب‌دهنده فرهنگ، وابسته به دیگری است؛ به بیان دیگر هیچ هویتی، از قبیل هویت مذهبی و انقلابی نمی‌تواند راه خودش را از هویتِ تاریخی و ملی جدا کند؛ زیرا بدون اجزای دیگر معنا ندارد. به همین سیاق هرنامی که حامل فرهنگ و هویت است، اگر می‌خواهد ریشه در خاک داشته باشد و ماندگار شود و توسط مردم این دیار پذیرفته شود، نمی‌تواند خودش را جدای از بستر زبان، اقلیم و انسان ببیند و باید با آن‌ها تلائم و هماهنگی داشته باشد.»
انتهای پیام
نظرات