کشور ایران به دلایل گوناگون شاهد حضور اتباع زیادی است و در این میان استان قم به دلیل داشتن مرکز علمی مذهبی نقش پر رنگ تری در پذیرش اتباع دارد به طوری که عباس شیرمحمدی، مدیرکل اداره اتباع استان قم در سال ۹۹ عنوان کرد که ۱۲۲ ملیت مختلف در قم حضور دارند.

در طی سال‌های گذشته، ایران به جهت همسایگی با کشورهایی که از لحاظ سیاسی و اقتصادی دستخوش بی ثباتی بوده‌اند شاهد سیل عظیمی از مهاجرین این کشورها بوده است؛ اما بعد از وقایع و تغییرات سیاسی که در کشور افغانستان رخ داد به دلیل اشتراکات زبانی، مذهبی و وجود مرز مشترک طولانی بین دو کشور و... حضور اتباع افغانستانی در ایران افزایش چشمگیری یافت.

 در ابتدا به دلیل مشکلاتی که برای این افراد به وجود آمده بود مردم ایران ضمن همدردی، از آن‌ها استقبال می‌کردند اما بعد از گذشت چند ماه و کاهش تب احساسات، واکنش‌های مردم نیز به این  موضوع کمی تغییر کرد.

حضور مهاجرین در بسیاری از مشاغل در شرایطی که بسیاری از جونان ایرانی از نبود شغل گلایه‌مند هستند، شیوع برخی بیماری‌ها و... از جمله مشکلاتی بود که حضور اتباع با خود به وجود آورده بود.

از طرف دیگر تغییر و تحولات اقتصادی در ایران و افزایش چند برابری اجاره‌بها نیز مشکلاتی را نیز برای مهاجرین به همراه داشته است.

به مناسبت، روز جهانی پناهندگان، گفت‌وگویی با کارشناس دفتر تسهیلگری شهر قائم قم داشتیم.

معین دادخواه، کارشناس اجتماعی دفتر تسهیلگری و توسعه محلی شهرقائم، در گفت‌وگو با ایسنا در رابطه با معنای پدیده پناهندگی و مهاجرت عنوان کرد: پناهنده فردی است که به خاطر قرار گرفتن در شرایط آزار و اذیت و نیز تهدید جانی و مرگ، علی‌رغم میل باطنی خود مجبور به ترک زادگاه خود می‌شود؛ به عبارت دیگر، پدیده پناهندگی زمانی رخ می‌دهد که یک فرد به دلایل مختلف اما برخلاف تمایل خود مجبور به جلای وطن می‌شود.

وی ادامه داد: اما مهاجر فردی است که با خواست و رغبت و به شکل داوطلبانه و باهدف‌های متفاوت از جمله رفاه و آزادی بیشتر، زادگاه خود را ترک می‌کند. بدین ترتیب تفاوت مهم و جدی در این دو تعریف، اختیار و اجبار است که می‌تواند جابجایی از کشوری به کشور دیگر را، مهاجرت و یا پناهندگی معنا کند.

تفاوت پناهندگان و مهاجرین

وی افزود: بر اساس همین تعریف، برای مهاجر بعد مسافت اهمیت چندانی نداشته است و فرد مهاجر سعی می‌کند، با توجه به دلیل و اهداف مهاجرت، بهترین مکان را انتخاب کند؛ اما پناهنده به دلیل میزان کمتر اختیاری که دارد همچنین به دلیل شرایط نابسامانی که در وطن خود دارد، نزدیک‌ترین و آسان‌ترین مسیر و کشور را برای جابجایی انتخاب می‌کند.

دادخواه اظهار کرد: بر اساس تعاریف فوق، در ادامه افراد درگیر این دو پدیده دارای شرایط اجتماعی و زیستی متفاوتی خواهند شد و به دنبال آن برای کشور مقصد نیز تبعاتی را به بار خواهند آورد.

وی افزود: وقتی که افراد در ذیل عنوان مهاجر و با حداقل برنامه ریزی و مقدمات از قبل آماده‌شده اقدام به مهاجرت می‌کنند، میزان قابل ملاحظه‌ای از آمادگی روانی، الزامات اقتصادی و شناخت از کشور مقصد را خواهند داشت که این مهم نقش بسزایی در کاهش آسیب‌های مختلف برای مهاجر و کشور میزبان دارد.

کارشناس دفتر تسهیلگری بیان کرد: در مقابل، شرایط پناهندگی باعث می‌شود، فرد با کمترین آرامش روانی و در بیشتر مواقع با دست خالی و صرف برای حفظ حیات اقدام به جلای وطن نماید؛ که این اتفاق نقش پررنگی در ایجاد آسیب‌های مختلف برای فرد پناهنده و جامعه میزبان دارد.

وی در خصوص آمار وضعیت و تعداد اتباع گفت: یکی از عمده مشکلاتی که درباره آمار حضور مهاجرین در کشور و به دنبال آن در ایران داریم، تقسیم بندی انواع مدل سکونت مهاجرین بر حسب مدارک هویتی در ایران است که از افراد دارای کارت آمایش، گذرنامه خانواری، گذرنامه تحصیلی و...است.

دادخواه افزود: بر اساس آمارهای موجود، استان قم در سرشماری سال ۱۳۹۵ میزبان ۱۲۰ هزار اتباع خارجی بوده است که این آمار در سال ۱۳۹۹ به بیش از ۲۱۰ هزار نفر رسیده است که با توجه به اتفاقات اخیر کشور افغانستان، قطعاً این آمار در حال افزایش است.

وی اضافه کرد: به‌طور کلی و بر اساس آمار غیررسمی، بعد از اتفاقات افغانستان حضور اتباع افغانستانی در ایران بشدت رو به افزایش رفته است، (روزنامه جمهوری اسلامی فروردین ۱۴۰۱، تعداد اتباع افغانستانی در ایران به ۸ میلیون رسیده است و روزانه ۱۰ هزار افغانستانی وارد کشور می‌شوند) در استان قم نیز بر اساس آمارهای میدانی و مشاهدات غیررسمی که صورت گرفته است، بیش از ۶۰۰ خانوار از مهاجرین افغانستانی جدیدالورود شناسایی شده‌اند که عمده سکونت آنان در منطقه پنج شهری قم و نیز در روستاهای اطراف است.

بحران هویت، جدی‌ترین آسیب مهاجرین است

کارشناس اجتماعی دفتر تسهیلگری و توسعه محلی شهرقائم اظهار کرد: بزرگ‌ترین آسیبی که مهاجرین را تهدید می‌کند، بحران هویت است که نقش بسزایی در شکل‌گیری سایر آسیب‌های اجتماعی و فردی برای مهاجرین دارد و البته خطراتی هم برای جامعه میزبان دارد.

وی ادامه داد: مهاجرین و پناهندگان بر اساس وضعیت زیستی که تجربه کرده‌اند، قطعاً شرایط اجتماعی متفاوتی را در جامعه جدید دارند که از سویی رنج دوری از وطن و از سوی دیگر، تلقی "دیگری " یا "بیگانه " در جامعه جدید، می‌تواند باعث بروز آسیب‌های فراوانی برای آنان باشد.

دادخواه با اشاره به اینکه فشارهای اجتماعی به مهاجرین یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های آنان که هویت است را هدف گرفته است، افزود: بحران هویت هم از سویی امکان رشد در جامعه جدید را از مهاجرین می‌گیرد و هم از سوی دیگر با تضعیف عزت نفس مهاجرین، موجب بروز آسیب‌های اجتماعی دیگر در بین آنان می‌شود.

وی ادامه داد: طلاق، سکونت در سکونتگاه‌های غیررسمی، اشتغال در مشاغل غیررسمی و زیر زمینی، اعتیاد، سرقت، تکدی گری و سایر آسیب‌های مربوط به اقشار کمتر برخوردار در جامعه میزبان از آسیب‌های اجتماعی ثانویه‌ای است که در بین جامعه مهاجرین می‌توانیم برشماریم.

چالشی از جنس نبود برنامه ریزی

کارشناس اجتماعی دفتر تسهیلگری و توسعه محلی شهرقائم بیان کرد: مهم‌ترین مسئله‌ای که در مورد پدیده مهاجرت در جمهوری اسلامی وجود دارد، عدم برنامه ریزی و سیاست‌گذاری مناسب است؛ ما باید یک‌بار به این سؤال پاسخ دهیم، رویکرد ما برای مواجهه با پدیده مهاجرت چیست؟ آیا بر اساس ارزش‌های دینی و تعالیم الهی، مهاجر را شخصی می‌دانیم که به امر الهی برای تن ندادن به ظلم و جور در حال ترک وطن است؟ و یا مهاجرت را پدیده اجتماعی می‌دانیم مثل سایر پدیده‌های اجتماعی که مواجهه ما با آن به‌عنوان جامعه میزبان، باید بر اساس تأمین منافع ملی باشد؟

وی تأکید کرد: مادامی که یک‌بار و با نگاه منطقی با این پدیده تکلیف خودمان را روشن نکنیم، نمی‌توانیم راهبرد مناسبی اتخاذ کنیم که به دنبال آن آسیب‌هایی آن را به حداقل برسانیم و البته خود مهاجرین نیز به‌عنوان یک انسان حداقل آلام را متحمل شوند.

دادخواه عنوان کرد: در شرایط فعلی و با توجه به عدم برنامه ریزی مناسب پیرامون مسئله مهاجرت و به ویژه افزایش مهاجرت اتباع افغانستانی به ایران، علاوه بر خطرات و آسیب‌های امنیتی که ورود جاسوسان در لباس مهاجر به کشور دارد؛ گسترش حاشیه نشینی، ترویج تکدی گری، افزایش توزیع و مصرف مواد مخدر، در بعد اجتماعی، افزایش هزینه مسکن، کاهش فرصت‌های اشتغال برای جوانان ایرانی، استفاده از خدمات دارای یارانه دولتی که منجر به افزایش تقاضا و بده دنبال آن افزایش قیمت کالاهای اساسی می‌شود؛ از جمله آسیب‌های حوزه‌های مختلف حضور بدون برنامه و فاقد زیرساخت مهاجرین و پناهندگان در کشور است.

انتهای پیام