تمدن، سامانی‌ است‌ که‌ فکر و فرهنگ‌ و تلاش‌ و روابط‌ مجموعه‌ای‌ از مردم‌ را هدایت‌ می‌کند و تا جامعه بشری بوده نوعی‌ از تمدن‌ هم‌ وجود داشته‌ است. نظام‌ اسلامی‌ همواره در برخورد با تمدن‌ها، مدعی‌ آن‌ است‌ که‌ در عرض‌ تمدن‌های‌ دیگر نبوده و خود را پیشگام‌ تأسیس‌ یک‌ تمدن‌ جهانی‌ِ برتر می‌داند؛ تأسیس انجمن صفاخانه نیز یکی از اقداماتی بود که پیش از مشروطه در اصفهان انجام شد.

محمدحسین ریاحی، اصفهان‌شناس در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه همواره در طول تاریخ، ادیان متعددی در کنار یکدیگر در شهر اصفهان زندگی می‌کردند، اظهار کرد: این هم‌زیستی، نوعی زندگیِ مسالمت‌آمیز همراه با همکاری و همراهی بوده و شاهدیم که اصفهان حتی محله‌های کلیمی یا مسیحی‌نشین داشته است؛ ضمن اینکه با توجه به اشتراکات بین ادیان الهی و اهل کتاب، در این شهر همواره مرافقت و مدارا و همراهی بین ادیان الهی وجود داشته است و ما شاهد به وجود آمدن تشکیلاتی به نام انجمن گفت‌وگوی صفاخانه هستیم که به نحوی نیز اداره دعوت اسلامیه نیز گفته‌شده است.

او افزود: انجمن صفاخانه به لحاظ تاریخی تقریباً حدود ۱۲۰ سال قبل یعنی در سال ۱۳۲۰ قمری برابر با ۱۲۸۱ شمسی و ۱۹۰۲ میلادی توسط مرحوم آقا نورالله نجفی که در مسائل سیاسی اجتماعی اصفهان در آن زمان بسیار دخیل بود با پشتیبانی برادرشان در مکانی در محله جلفای اصفهان تأسیس شد که مکانی برای گفت‌وگو بین ادیان بود و در این مکان مبلغان مسیحی و نمایندگان مسلمانان به بحث و گفت‌وگو می‌پرداختند.

ریاحی با بیان اینکه اطلاعی از مکان دقیق انجمن صفاخانه در دست نیست و تنها می‌توان گفت که در محله جلفای اصفهان قرار داشته است، گفت: گروهی از مبلغین مسیحی حتی پیش از دوران صفویه به اصفهان و بعضی از کشورهای مسلمان رفت‌وآمد داشتند تا با تبلیغات خود موجب تغییر نگرش مسلمانان از حیث مذهبی شده و آن‌ها را به سمت مسیحیت سوق دهند، این مبلغان از اروپا به هندوستان رفته بودند و درحالی‌که به زبان فارسی نیز اشراف داشتند به اصفهان آمده و مطالب و کتاب‌هایی را در رد اسلام منتشر می‌کردند که یکی از مبلغین مسیحی فردی به نام «تیزدال» بود که به تبلیغ مسیحیت و رد اسلام پرداخت.

این اصفهان‌شناس ادامه داد: با فعالیت مبلغان مسیحی، حاکم متشرع و علاقه‌مند اصفهان به نام «میرزا سلیمان خان رکن‌الملک شیرازی» که به حاج‌آقا نورالله نجفی نیز علاقه داشت با علما اعلام همکاری کرد و سعی کردند برای مناظره با مبلغین مسیحی، افرادی را انتخاب کنند؛ بنابراین انجمن صفاخانه تأسیس و فعالیت خود را شروع کرد و در این خصوص ماهنامه‌ای را نیز با نام «الاسلام» منتشر کردند که مبین و سخنگوی اهداف انجمن صفاخانه بود که نخستین شماره آن سه ماه بعد ازشکل‌گیری انجمن و در ماه مبارک رمضان سال ۱۳۲۰ قمری و مصادف با سپتامبر ۱۹۳۰ میلادی در دسترس عموم قرار گرفت که در این ماه‌نامه سعی می‌شد شرح مناظره‌های بین علمای مسلمان و مبلغین و مسیونرهای مسیحی را درج شود.

او یادآور شد: تأسیس انجمن صفاخانه و انتشار ماهنامه الاسلام جنبه اعتقادی فرهنگی داشت و به‌گونه‌ای بود که چند نسخه از این ماه‌نامه، علاوه بر جهان اسلام به لندن و تعدادی از پایتخت‌های کشورهای اروپایی نیز ارسال می‌شد و درواقع جنبه بین‌المللی پیداکرده بود و موردتوجه و استفاده گروه وسیعی از اهل علمِ مسلمان بود که سعی می‌کردند مباحث ارائه‌شده در انجمن صفاخانه را صد کنند.

ریاحی با بیان اینکه مدیریت یا سردبیری مجله الاسلام به عهده مرحوم «سید محمدعلی داعی الاسلام» بود، اضافه کرد: تأسیس انجمن صفاخانه و انتشار مجله الاسلام یک حرکت علمی، فرهنگی و فکریِ ارزشمند بود که علمای حاضر در این انجمن سعی می‌کردند به شبهات و ضدیت‌هایی که با اسلام و علیه افکار مسلمانان مطرح می‌شد پاسخ دهند و از سوی دیگر جلوی تحریکات استعمار و عوامل آن برای به هم زدن روابط مسلمانان و سایر ادیان به‌ویژه مسیحیان را بگیرد.

ریاحی تصریح کرد: هیئت‌های تفسیری از کشورهای اروپایی سعی می‌کردند که در انجمن صفاخانه در کنار تبلیغات و در بحث میسیونریِ خود، برخی نهادها یا مراکز عام‌المنفعه را نیز به وجود آوردند مثلاً بیمارستان یا یتیم‌خانه یا خیریه‌ای تأسیس کنند که این هم یکی از شگردهای تبلیغاتیِ آن‌ها بود که سعی شد این اقدامات از طرف بعضی از مسلمانان خصوصاً آقا نورالله نجفی نیز انجام شود و با تأسیس بعضی مراکز ازجمله مریضخانه اسلامی نیز درصدد رفع مشکلات جامعه اسلامی بود.

این اصفهان‌شناس تأکید کرد: انجمن صفاخانه حرکتی برای پاسخگوی به شبهات اسلام و دفاع از کیان اسلامی و ارزش‌های معنوی و اعتقادات قرآنیِ مسلمانان بود که اقدامی قابل‌توجه در زمان خود محسوب می‌شود.

از ماهنامه الاسلام تا کتاب الاسلام و ماکت صفاخانه

همچنین کاظم نجفی، سرپرست مصححان کتاب «الاسلام» و راهنمای سابق خانه مشروطه اصفهان نیز گفت: درحالی‌که ادعا می‌شود اولین مکان برای گفت‌وگوی ادیان در سال ۱۹۶۵ میلادی در واتیکان ایجادشده است، اما انجمن صفاخانه در سال ۱۹۰۰ میلادی با هدف گفت‌وگوی ادیان در اصفهان تأسیس شد و جهان با انتشار مناظره‌هایی که در این انجمن برگزار و در نشریه الاسلام منتشر می‌شد از مفاهیم و مباحث مطرح‌شده در انجمن صفاخانه اطلاع پیدا می‌کردند.

او ادامه داد: انجمن صفاخانه زیرمجموعه‌ای از اداره دعوت اسلامی بود که در محله جلفای اصفهان و در نزدیکی اداره دعوت اسلامی قرار داشت و با توجه به مطالب منتشرشده در نشریه الاسلام، حاج آقا نورالله نجفی جلساتی با حضور رکن‌الملک، نایب‌الحکومه وقت شهر اصفهان داشته و دستور ایجاد این انجمن را صادر کرد که مناظره‌های بین ادیان به‌خصوص دین اسلام و مسیحیت نیز در این انجمن  انجام می‌شده است.

نجفی با بیان اینکه کشیش تیزدال از طرف انجمن کلیسای لندن به اصفهان آمده بود و در مناظره‌های انجمن صفاخانه با محمدعلی داعی الاسلام حضور داشت، ادامه داد: انتشار نشریه الاسلام بعد از انقلاب مشروطه ادامه پیدا نکرد، ولی در این نشریه نام داعی‌های مسلمان و مسیحی مختلفی ذکرشده که یکی از آن‌ها تیزدال است و مناظره او با محمدعلی حسنی در شماره ۶ نشریه «الاسلام» منتشرشده است.

نجفی درباره علت توقف انتشار نشریه الاسلام گفت: بعد از انتشار شماره ۳۶ این نشریه، محمدعلی داعی الاسلام به مکه رفت و فعالیت انجمن را فردی به نام میرزا عبدالحسین سپرد که البته او نتوانست جلسات را در سطح داعی الاسلام برگزار کند، ضمن اینکه قرار بود داعی‌الاسلام به اصفهان بازگردد و نشریه ادامه پیدا کند اما تصمیم او تغییر کرد و به هند رفت و به دلیل علاقه‌اش به زبان فارسی، پژوهش‌های بسیاری در این خصوص انجام داد و حتی پیش از لغت‌نامه دهخدا فرهنگ‌نامه‌ای به نام فرهنگ نظام منتشر کرد. از سوی دیگر، مناظرات انجمن صفاخانه از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۳ انجام شد و بعد از وقوع انقلاب مشروطه شرایط جامعه تغییر کرد و مناظرات نیز قطع شد.

سرپرست مصححان کتاب «الاسلام» با بیان اینکه مخاطب این کتاب، پژوهشگران دینی و مردم عادی هستند، اضافه کرد: زمانی که این پروژه را شروع کردیم من ۲۰ سال داشتم و همه اعضای پروژه نیز در مقطع دبیرستان بودند، اما با همکاری صادقانه و تلاش بسیار و تقسیم وظایف، آن را به انجام رساندیم و درنهایت ۳۸ شماره‌ی نشریه داعی‌لاسلام تصحیح و بازنویسی شد و در یک کتاب ۵۵۰ صفحه‌ای توسط نشر آرما منتشر شد که شامل مناظره‌ها و گفت‌وگوهایی است که صد سال پیش در انجمن صفاخانه اصفهان، بین عالمان مسلمان و مبشران مسیحی صورت می‌گرفت.

او همچنین با اشاره به اهمیت انجمن صفاخانه تأکید کرد: اهمیت انجمن صفاخانه در این است که در مقابلِ برخی از تبلیغات منفیِ مبلغان مذهبی مانند کشیش تیزدال تأسیس شد و آیت‌الله نجفی ترجیح داد با گفت‌وگو بین ادیان، به مقابله با تبلیغات منفیِ مبلغان مسیحی درباره اسلام بپردازد، ازاین‌رو علاوه بر داعیان قدرتمند مسیحی، داعی‌الاسلام نیز در مناظره‌ها قدرتمند بود و با ارجاعات بسیار خود به عهد عتیق و جدید، تعجب مبلغان مسیحی را برمی‌انگیخت که شرح این مناظره‌ها در نشریه الاسلام آورده شده است. درواقع نجفی اعتقاد داشت که انجمن صفاخانه و نشریه الاسلام می‌تواند یک پشتوانه تاریخی قوی در گفت‌وگوی محترمانه بین ادیان مختلف در اصفهان باشد.

نجفی همچنین درباره ماکت انجمن صفاخانه که زیر نظر او ساخته شد و در خانه مشروطه اصفهان قرار دارد، تصریح کرد: در این ماکت محمدعلی حسنی معروف به داعی الاسلام به‌عنوان یک داعی اسلام با داعیان مسیحی در حال مناظره است و یک کاتب صحبت‌های آن‌ها را می‌نویسد. همچنین در بخشی از این ماکت نیز یکی از نسخه‌های اصلی نشریه «الاسلام» قرار داده‌ شده است.

انتهای پیام