رجبعلی لباف خانیکی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: شاهرخ پس از مرگ پدرش تیمور گورکانی در سال  ۸۰۷ هجری قمری به سلطنت رسید و پایتخت خود را از سمرقند به هرات انتقال داد. پس از آن رویداد مهم و البته با درایت و جانبداری همسر فرهنگ‌مدارش «گوهرشاد خاتون» و سعی و کوشش وزیرش «غیاث‌الدین پیر احمد خوافی» و شخصیت‌های تاثیرگذار دیگر عصر تیموری مانند «امیر علیشیر نوائی» وزیر و ندیم سلطان حسین بایقرا و به یمن حرم مطهر رضوی، خراسان رونق گرفت.

وی افزود: در پی مراودات فرهنگی، سیاسی و اقتصادی فراوان میان مشهد و هرات، تاسیسات، ابنیه مذهبی، رفاهی و عام المنفعه فراوانی در شهرها و مسیر راه مشهد تا هرات ساخته  شد که مسجد گوهرشاد در مشهد، رباط و مصلای طرق، رباط سنگ بست، رباط سمنگان، آرامگاه قاسم انوار در لنگر جام، رباط جام، مدرسه فیروزشاهی در تربت جام، رباط عباس‌آباد و آرامگاه ابوبکر تایبادی از آن جمله نیز هستند.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی تصریح کرد: رباط عباس‌آباد یکی از منزل‌های مهم راه ارتباطی مشهد هرات بوده که اکنون در حدود ۱۶ کیلومتری جنوب شرق تربت‌جام و به فاصله ۲ کیلومتری شمال غرب جاده تربت‌جام- تایباد قرار دارد. این کاروانسرا که در مجاورت یک تپه باستانی و یک قلعه کهن خشت و گلی واقع شده مجموعه‌ای از بناهای آجری در ابعاد ۶۰×۵۷/۵ متر مشتمل بر ۲ حیاط، غرفه‌ها، حجره‌ها، مالبندها و باراندازها، محصور در یک دیوار بلند متکی بر ۷ برج است.

وی عنوان کرد: برج‌ها دارای قاعده ۸ ضلعی و بدنه منشور و مجوف هستند. برج‌ها علاوه بر اینکه پشتیبان دیوارها محسوب می‌شدند، اما احتمالا کاربری دیده‌بانی و دفاعی نیز داشته‌اند. از بیرون یک درگاهی به برج گوشه شمال شرقی رباط گشوده شده که از طریق پلکانی به بام منتهی می‌شود. همچنین ورودی بنا از سمت شرق و انتهای ایوان نسبتا بلندی به درون باز می‌شود.

لباف خانیکی خاطرنشان کرد: طاق جناقی ایوان بر فراز ۲ پایه نسبتا ضخیم استوار شده و بر بدنه بیرونی هر یک از آن جرزها یک طاق‌نمای بلند و عمیق تعبیه شده است. ورودی پس از عبور از دالان کوتاهی به حیاط مستطیل شکل شرقی می‌رسد، این حیاط که زیربنای حدود دو سوم جبهه شرقی رباط را شامل شده، مشتمل بر مجموعه‌ای از غرفه‌های مشرف به حیاط و درگاهی‌هایی از شمال و جنوب گشوده به مالبندها است.

وی اضافه کرد: از سمت غرب حیاط اول و درست مقابل ورودی رباط راهرو ورودی به حیاط غربی از میان ایوان شرقی این حیاط می‌گذرد، حیاط غربی بزرگتر از حیاط شرقی، مربع شکل و ۴ ایوانی است. در هر قاعده حیاط یک ایوان در مرکز و ۲ ایوانچه یا ۲ غرفه بر ۲ سوی ایوان مرکزی ساخته شده و بر هر گوشه غرفه‌ای با ۳ درگاهی در بدنه‌ها ساخته شده که درگاهی روبرو در انتها به بارانداز و درگاهی‌های طرفین به حجره‌ها راه دارند. ایوان غربی اندکی بزرگتر و مجهزتر از دیگ ایوان‌ها و احتمالا به مثابه «شاه‌نشین» بوده است.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی تصریح کرد: مالبندها بر ۲ سمت شمال و جنوب در پشت حجره‌ها قرار داشته و آن‌ها سالن‌های بلندی هستند که با چشمه طاق‌هایی پوشیده شده‌اند. بر ۲ سوی مالبندها نیز غرفه‌هایی با کف مرتفع جهت اسکان خرکچی‌ها ساخته شده و  بر بدنه سکوها حفره‌هایی ایجاد و در آن‌ها قطعه چوب یا استخوانی معروف به «اخیه» تعبیه شده تا بتوان افسار اسب، الاغ یا قاطر را به آن بست.

وی افزود: در منتهی‌الیه شرق ضلع شمالی رباط، ایوانی با پوشش نسبتا بلند احداث شده که درگاهی انتهایی آن به آب انباری باز می‌شود. آن آب‌انبار از نوع باز است که از طریق یک ردیف پلکان می‌توان مستقیما به آب دسترسی یافت و با ظروفی مانند سطل یا مشک از درون مخزن آب برداشت. بر بدن مخزن تنبوشه‌هایی تعبیه شده که آب را احتمالا از مسافت‌های دور به آب‌انبار می‌رسانده‌اند. احتمالا بر انتهای ایوان ورودی آب‌انبار کتیبه‌ای سنگی نصب بوده که به یغما رفته است.

لباف خانیکی اظهار کرد: این رباط به لحاظ ساختاری با کاروانسرای «رباط سفید» بر سر راه قدیم مشهد به تربت حیدریه قابل مقایسه است. شکل‌گیری ایوان ورودی و طاق‌های جناقی و پوشش‌ها مشابه با بناهای عصر صفوی است. در «سفرنامه رکن‌الدوله» به رباط عباس‌آباد اشاره و بنای آن به شاه عباس اول صفوی نسبت داده شده است.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی ادامه داد: رباط عباس‌آباد در سال‌های اخیر به همت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی تا حدودی مرمت و تثبیت شده است. این رباط در سال ۱۳۷۸ به شماره ۳۱۳۹۷ در فهرست آثار ملی و در ۲۶ شهریور ۱۴۰۲ در چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی ریاض در فهرست یونسکو ثبت جهانی شد که به دنبال این رویداد مهم فرهنگی رسیدگی و مراقبت ویژه می‌طلبد.

انتهای پیام