هفته جمعیت در سال جاری از ۲۴ تا ۳۰ اردیبهشت‌ماه جاری و با شعار «نقش من در جوانی ایران» اعلام شده است که بدین منظور برنامه‌های مختلفی هم از سوی سازمان‌ها و نهادها در سطح کشور اجرا می‌شود.

به منظور اهمیت موضوع خانواده و جوانی جمعیت به سراغ صدیقه البرزی، مدیر گروه پژوهشی علوم رفتاری جهاددانشگاهی فارس که دارای دکترای جامعه‌شناسی است، رفتیم تا مباحثی در این زمینه را مرور کنیم.

ایسنا - ابتدا اشاره‌ای به خانواده و تغییرات آن در جامعه امروز داشته باشیم.

خانواده، نخستین نهاد اجتماعی است که به عنوان بنیادی‌­ترین رکن در همه جوامع و تمامی اعصار وجود داشته و علی­رغم تمامی تغییرات رخ داده در گذر زمان، همچنان جایگاه و منزلت خود را حفظ کرده است.

تاکنون تعاریف متعددی از خانواده ارائه شده است، تعداد قابل توجهی از صاحب­‌نظران این حوزه معتقدند که خانواده واحدی است متشکل از یک زوج که با پیوند مورد تأیید جامعه از طریق ازدواج، هم­خوانی یا پذیرش در ارتباط متقابل قرار گرفته، با هم زندگی کرده، زاد و ولد داشته و به تربیت فرزندان می­‌پردازند.

نکته حائز اهمیت این است که در فرایند استقرار مدرنیته و گذر از جامعه سنتی به جامعه مدرن، بسیاری از عناصر مهم سنتی ساختار فرهنگی جامعه، در هم شکسته شده و عناصر و ساختارهای جدیدی جایگزین آن‌ها می‌­شود که یکی از ابعاد مهم این تغییر و تحولات فرهنگی در جامعه، تغییر ارزش‌­های سنتی و مدرن در حوزه خانواده است.

خانواده از کانون‌­های تغییرات ارزشی جامعه محسوب می‌­شود. در ایران هم به نوعی کمرنگ شدن سنت و رواج آزاداندیشی‌­های نوین در حوزه خانواده رخ داده است که می­‌تواند جنبه‌­های مثبت و منفی به‌همراه داشته باشد.

به نظر می‌­رسد خانواده از نظامی تولیدی به واحدی اجتماعی مبدل شده و از لحاظ ساختاری، کارکردی و جمعیتی دستخوش تغییراتی شده است که این تغییر، خود ناشی از تغییر نظام اجتماعی از اقتصاد کشاورزی به اقتصاد صنعتی و به دنبال آن تضعیف خانواده گسترده و شکل­‌گیری خانواده هسته­‌ای است.

شکل جدید خانواده، ارزش­‌های جدیدی را نیز به همراه خود داشته است که متفاوت از ارزشهای خانواده گسترده و سنتی است. ورود نوسازی و گسترش شهرنشینی و صنعتی شدن در کشور ما تغییرات ارزشی، اهمیت فردگرایی و انتخاب­‌های آزادانه را گسترش داده است که سبب شده سبک زندگی خانواده­‌ها تغییر کند.

ایسنا - یکی از مباحثی که امروز در بحث خانواده مطرح می‌شود، مربوط به فرزندآوری و کاهش باروری است، در این مورد توضیح دهید و اینکه این سقوط جمعیتی چه خطراتی به دنبال دارد.

امروزه شاهد هستیم که برخی زوجین، ترجیح می­‌دهند فرزندی نداشته باشند یا فرزندآوری را به تأخیر بیندازند، برخی دیگر فاصله بین موالید را افزایش می‌­دهند، برخی از آن‌ها تک فرزندی را انتخاب کرده و زوجین مسن‌­تر نیز فرزندآوری را متوقف می­‌سازند. تداوم این روند به تدریج ساختار سنی جمعیت را از وضعیت جوانی خارج کرده و آن را به سوی سالخوردگی قریب‌الوقوع سوق خواهد داد که خود یک نگرانی بسیار جدی است.

به موازات پایین آمدن فرزندآوری و حضور سالمندان در جامعه، نیروی کار به شدت دچار افت و ضعف خواهد شد و این امر، دولت­‌ها را با چالش بسیار جدی مواجه ساخته و بار اکثریت افراد جامعه بر دوش اقلیت (نیروی جوان که با کاهش جمعیت مواجه شده است)، سنگینی خواهد کرد.

البته لازم به ذکر است که چگونگی مواجهه با نیازهای فزاینده پیش روی سالمندان آینده، یکی از چالش‌های جدی است که از همین الان باید فکری به حال آن کرد و با برنامه‌ریزی مناسب و سیاستگذاری اثربخش، از آسیب‌های محتمل جلوگیری به عمل آورد، چرا که در هر صورت، به دلیل افزایش امید زندگی، حتی با افزایش باروری و فرزندآوری، بخش عظیمی از جمعیت ما سالخورده خواهند شد و باید برای آنان برنامه‌ریزی شود.

ایسنا ‌- چه دلایلی باعث کاهش باروری در جامعه ما شده است و چه پیشنهادی دارید؟

این موضوع قطعا دارای ریشه‌ها و بسترهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و روان‌شناختی بوده که شایان تأمل و قابل بررسی است. مطالعات متعدد درباره دلایل کاهش باروری سخن گفته­‌اند. توسعه و رواج روش­‌های پیشگیری از بارداری در میان زوجین، تمایل زوجین به تنظیم خانواده و اهمیت بیش از پیش آن، گرایش به تحصیلات بالاتر، موانع و چالش­‌های اقتصادی و اجتماعی، ارزش­‌های فردگرایانه، تحرک اجتماعی، افزایش سن ازدواج، شهرنشینی، وضعیت اشتغال، درآمد، ظهور اندیشه‌­های مدرن و  باورهای مثبت نسبت به خانواده کوچک، تغییر سبک زندگی و تضعیف یا از دست رفتن کارکرد اقتصادی فرزندان، برخی از عوامل سوق­‌دهنده زنان و مردان به سوی کاهش فرزندآوری است. 

آموزش، بهداشت، مسکن، اشتغال، برابری و عدالت، کشاورزی و تغذیه، مسایل اکولوژیک و زیست محیطی، حاشیه‌نشینی و پیامدهای آسیب‌شناختی آن مانند فقر، کودکان خیابانی، کارتن‌خواب‌ها از جمله مفاهیمی است که با موضوع جمعیت و پویایی آن مرتبط است.

به‌طور حتم جوان بودن جمعیت یک امتیاز محسوب می‌شود اما کیفیت جمعیت جوان به معنای بسترسازی برای مشارکت در فرآیند توسعه به مراتب مقوله مهم‌تری بوده که ضروری است تا برنامه‌ریزان و مسئولان مرتبط به آن نگاه ویژه‌ای داشته باشند.

در نهایت اینکه کاهش باروری، ماهیت پیچیده‌ای داشته و تصمیم به فرزندآوری نیز دارای پیچیدگی‌های خاص خود و تحت تاثیر عوامل متنوع است، لذا زمانی می‌توان به نتیجه مطلوبی رسید که سیاست‌های جمعیتی نیز متناسب با همین پیچیدگی باشد و با رویکردی جامع و همه جانبه به ریشه‌ها و بسترهای این پدیده نگریست.

انتهای پیام