با ديدنش تاريخ مقابل چشمانت زنده مي‌شود. نزديك كه مي‌شوي نمي‌داني چه بگويي، نمي‌داني يك بناي تاريخي است يا محل بازي كودكان و داد و ستد مردم جزيره. بخشي از حياط سرخ‌رنگ آن، محل بازي و زمين ورزش نوجوانان جزيره است و در ديگر گوشه‌ها زني يا پيرمردي در حال در بوق و كرنا كردن وسيله‌هايي است كه براي فروش آورده است.

حصار سيمي آن در بيش‌تر نقاط از بين رفته است؛ اما اين‌ها درد نيستند، آنچه قلب انسان را به درد مي‌آورد، خرابي ديواره‌ها و ريزش برج و باروهاي قلعه است كه روزبه‌روز بيش‌تر مي‌شود. سنگ‌ها و سنگ‌ريزه‌هايي كه در اطراف قلعه پراكنده شده‌اند، نشان از ريزشي دارند كه هنوز رد پاي كودكان و مردم، آن‌ها را جابه‌جا نكرده است.

يكي از مردم جزيره‌ي هرمز به خبرنگار بخش ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) در هرمزگان گفت، اين جزيره فراموش شده است. او نگاه پرغم خود را به انتهاي خط افق دريا دوخت و با صدايي بغض‌آلود ادامه داد، ما در محروم‌ترين منطقه‌ي خليج فارس زندگي مي‌كنيم.

يادگارهاي به‌جامانده از تاريخ نشان از پيشينه‌ي تاريخي اين جزيره دارند. بناي قلعه‌ي پرتغالي‌ها از دوره‌ي صفوي باقي مانده است و از مظلوميت مردم جزيره در مقابل استعمارگران حكايت مي‌كند. اين بنا حاصل اراده، تلاش و پايداري هرمزيان در مقابل زورگويان تاريخ است؛ اما اكنون فراموش شده است.

يك جوان 22ساله‌ي هرمزي نيز با اشاره به تلاش‌ها مردم، از روزگاري حرف زد كه شور و شوق مردم بسيار بود. آن زمان كه گردشگران براي ديدن قلعه‌ي پرتغالي‌ها گروه‌گروه مي‌آمدند و مردم هرمز شاد بودند، از اين‌كه احساس مي‌كردند، فراموش نشده‌اند.

جوان با اشاره‌ي انگشت خود نگاه ما را به سمت قلعه برد و گفت: اين قلعه براي ما فقط يك بناي تاريخي نيست، بلكه نقطه‌ي اميد و منبع درآمد بسياري از مردم جزيره است، زيرا با آمد و شد گردشگران به هرمز داد و ستد انجام مي‌شود. از سوي ديگر، جوانان در زمان‌هاي فراغت به قلعه مي‌آيند.

او سپس به جواناني اشاره كرد كه روي سكوهاي كنار قلعه در حال انداختن سنگ به داخل آب نيلگون و مواج دريا بودند.

قلعه‌ي پرتغالي‌ها بنايي است كه تنها نقطه‌ي اميد مردم هرمز براي ارتباط با دنياي خارج از جزيره و بهانه‌اي براي آمد و شدهاي گاه و بي‌گاه گردشگراني است كه از هر دياري ساعتي را براي ديدن اين بناي تاريخي در جزيره‌ي هرمز سرمي‌كنند و مردم جزيره به همين آمد و شدها دل‌خوش‌اند.

مرمت قلعه‌ي پرتغالي‌ها بدون طرح مطالعاتي آغاز شد

رييس شوراي اسلامي جزيره‌ي هرمز در گفت‌وگو با خبرنگار ايسنا در هرمزگان تأكيد كرد: قلعه‌ي پرتغالي‌ها يک سند ملي و متعلق به تمام مردم ايران‌زمين است.

محمد زرنگاري گفت: درست است که قلعه به نام پرتغالي‌هاست، اما نشان‌دهنده‌ي مقاومت مردم اين جزيره در برابر استعمار 115ساله‌ي آن‌هاست، چون به‌دست همين مردم ساخته و با دستان همين مردم نيز آزاد شده است و ما بايد در راستاي مراقبت، حفظ و احياي آن به‌عنوان يادگاري براي نسل‌هاي آينده بکوشيم.

وي تعمير و مرمت قلعه‌ي پرتغالي‌ها را يک اصل ضروري دانست و ادامه داد: متأسفانه اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري هرمزگان بدون طرح مطالعاتي، تعمير و مرمت قلعه‌ي پرتغالي‌ها را آغاز کرد. در صورتي که مرمت آثار باستاني بايد بر مبناي تخصص و تجربه انجام شود. اين سازمان مرمت قلعه را به مناقصه گذاشت و پيمانکاري که کم‌ترين قيمت را پيشنهاد کرد، برنده‌ي مناقصه شد.

او توضيح داد: از اوايل سال 1388 تعمير و بازسازي قلعه آغاز شد. طبق تحقيقاتي که ما انجام داده‌ايم، گروه نخست که اوايل امسال براي مرمت قلعه اقدام کرد، با پتک نماي اوليه‌ي بنا را تخريب كرد و اصلا اهل فن نبود. اشكال كار در آنجا بيش‌تر نمود دارد كه بسياري از آن‌ها کشاورز بودند و در عمرشان حتا يك‌بار هم کار بنايي نکرده بودند.

نماي باستاني قلعه را با چيدن سنگ‌هايي پوشانده‌اند

رييس شوراي اسلامي هرمز هم‌چنين بيان كرد: با ديدن اين وضعيت، در تماسي با معاون اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري هرمزگان ـ نوروزي ـ اعلام کرديم، کاري که كارگران مرمت‌كار انجام مي‌دهند، يک اشتباه بزرگ است و در آينده، قابل جبران نخواهد بود؛ اما معاون سازمان ميراث فرهنگي انتقاد ما را با يك جمله پاسخ داد، «ما خود متخصص آثار باستاني هستيم و مرمت قلعه نيز در حوزه‌ي کار ماست و خودمان مي‌دانيم که چه کار مي‌کنيم».

زرنگاري اضافه كرد: کارگران ساده و بي‌تجربه با پتک به جان سرمايه‌ي ارزشمندي افتاده بودند که قدمتي 500ساله داشت. ديواري از ساروج و سنگ‌هاي سبز با هدف مخفي ماندن از ديد دشمن ساخته شده بود، اكنون اين سرمايه‌ي ارزشمند تاريخي را در بازسازي‌ها و مرمت‌هاي غيرکارشناسي خراب كرده‌اند و نماي باستاني قلعه را با چيدن سنگ‌هايي سفيد با ملاتي از گچ و ماسه که هيچ سنخيتي با ديوار سبزرنگ اصلي آن ندارد، پوشانده‌اند.

بازسازي يك‌ساله در قلعه‌ي پرتغالي‌ها دوماهه به‌پايان رسيد

وي افزود: استفاده نكردن از مصالح مناسب يکي از دلايل کارشناسي نبودن مرمت و تعمير اين بناي تاريخي است. بازسازي، كاري حساس و ظريف است و مرمت كردن بدون ناظران اهل فن، امري اشتباه است. متأسفانه فرآيند بازسازي يك بنا كه ممكن است، بيش از يک‌سال زمان ببرد، در قلعه‌ي پرتغالي‌ها در مدت دوماه به‌پايان رسيد.

سال گذشته 500ميليون تومان براي مرمت اضطراري قلعه درنظر گرفته شد

در اين‌باره، معاون اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري استان هرمزگان نظر متفاوتي دارد.

عباس نوروزي در گفت‌وگو با خبرنگار ايسنا اظهار داشت: به‌دليل ارزشمند بودن قلعه‌ي پرتغالي‌ها باقي‌مانده در خليج فارس، مرمت هميشه در برنامه‌هاي اين اداره كل بوده است. بر همين مبنا، سال گذشته 500ميليون تومان براي مرمت اضطراري اين بناي تاريخي درنظر گرفته شد.

او ادامه داد: روند مرمت اين‌گونه برنامه‌ريزي شده بود كه ابتدا سنگ‌هاي آسيب‌ديده‌ي قلعه استحکام‌بخشي شوند. سپس نماي بخش‌هايي از ديوار قلعه که سنگ‌هاي آن‌ها ريخته بودند، جازني و سامان‌دهي شود. اين شكل کار و تعيين اعتبار نيم‌ميلياردي براي مرمت قلعه‌هاي پرتغالي‌ها در جزاير و سواحل خليج فارس، پس از مطرح شدن طرح كلي مرمت آغاز و در جزيره‌هاي قشم و لارک انجام شد؛ اما در جزيره‌ي هرمز به‌دليل وسعت زياد تخريب‌ها و حجم بالاي كار در ضلع شمالي قلعه، اکنون نيز مرمت در حال انجام است.

وي افزود: مرمت آثار تاريخي اگرچه مرمت اضطراري باشد، يک کار تخصصي است و به گذر زمان و انجام آزمايش‌هاي خاص ملات نياز دارد و اين عوامل در کندي کار تأثيرگذارند.

آسيب‌هايي در ديوارهاي مرمت‌شده به‌وجود آمدند

از در جنوبي که به محوطه‌ي داخلي قلعه‌ي پرتغالي‌ها وارد شوي، ديواره‌اي سفيد از دور توي ذوق مي‌زند، مانند مربع سفيدرنگي كه روي يک پارچه‌ي قرمز نقاشي کرده باشند. ممكن است، با خودت بگويي چه نماي زشتي، ديوارها هيچ سنخيتي با هم ندارند. نزديک‌تر که مي‌شوي، تأسف مي‌خوري، نه به‌لحاظ تركيب رنگ، بلكه به اين دليل كه با ديواري مواجه مي‌شوي که شايد فقط چندماه از عمر آن مي‌گذرد. به قول مردم جزيره، اين ديوار با اولين باران چنان ترک‌هايي برداشته است که حس مي‌كني، مي‌خواهد بريزد و ناخودآگاه چند قدم به عقب برمي‌داري.

معاون اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري هرمزگان در اين‌باره به خبرنگار ايسنا گفت: مرمت و بازسازي در قلعه‌ي پرتغالي‌هاي هرمز آغاز شد، ولي با وقوع زلزله‌ي اخير هرمزگان و به‌دليل نفوذ باران در ديوارهاي مرمت‌شده، آسيب‌هايي جزيي به‌وجود آمدند. پس از اطلاع از اين موضوع، با حضور کارشناسان سازمان مرکزي به سرعت، اصلاح آن‌ها را آغاز کرديم و اين اصلاح‌ها تا رفع كامل معايب ادامه دارند.

نوروزي با رد بحث غيرکارشناسي بودن فرآيند مرمت قلعه، اظهار داشت: فکر نمي‌کنم، هيچ سازمان دولتي حاضر شود، با پيمانکاري قرارداد ببندد که در آن زمينه تخصص نداشته باشد، چون اين كار خلاف قانون است.

او معتقد است: شركت پيمانکاري که قلعه‌ي پرتغالي‌ها را مرمت مي‌کند، تخصص مرمت آثار تاريخي را دارد و کارهايي را که انجام داده و اكنون نيز انجام مي‌دهد، مورد قبول و تأييد سازمان ميراث فرهنگي است.

وي تخريب‌هاي اخير رخ‌داده در مرمت قلعه را ناشي از وقوع حوادث غيرمترقبه دانست و توضيح داد: در اين‌باره نمي‌توان هيچ فردي را مقصر دانست. مرمت اضطراري امري است که بايد قابل برگشت باشد، دليل آن هم اين است که اين كار پيش از انجام مطالعات روي قلعه انجام شده است. اگر ما بعد از انجام طرح مطالعاتي مرمت کنيم و برگشت‌ناپذير باشد، آن مرمت كاري اشتباه است. پروژه‌ي مرمت قلعه‌ي پرتغالي‌ها نيز مرمت اضطراري بوده است و با نظارت کارشناسان سازمان ميراث فرهنگي انجام مي‌شود. اگر اشكالي در كار باشد، به پيمانکار تذكر داده مي‌شود تا آن را برطرف كند، مانند همين تخريب‌هايي كه با وقوع زلزله در بخش‌هاي مرمت‌شده‌ي ضلع شمالي قلعه ايجاد شدند و بايد توسط پيمانكار برطرف شوند.

اگر كشور پرتغال درباره‌ي قلعه مدعي شود، سندي براي اثبات مالكيت آن نداريم

حجت‌الاسلام حميد غلام‌پور ـ امام جمعه‌ي موقت هرمز ـ نيز با اشاره به نبود برنامه‌ريزي و کارشناسي در طرح مرمت قلعه‌ي پرتغالي‌ها، به خبرنگار ايسنا گفت: مشكل اصلي جزيره‌ي هرمز نبود سند مالكيت براي خانه‌ها و بناهاي تاريخي مانند قلعه‌ي پرتغالي‌هاست. اگر روزي كشور پرتغال درباره‌ي اين قلعه مدعي شود، ما سندي براي اثبات مالكيت آن نداريم.

مرمت قلعه‌ي پرتغالي‌ها كارشناسي‌شده نيست

مرتضي غلام‌زاده ـ يكي از اعضاي شوراي اسلامي هرمز ـ با تأييد اظهارات امام جمعه‌ي اين جزيره، اظهار كرد: متأسفانه وضعيت قلعه‌ي پرتغالي‌ها روزبه‌روز بدتر مي‌شود. هرچند ما بارها به سازمان ميراث فرهنگي اين موضوع را اطلاع داده و اعلام کرده‌ايم که اين مرمت يک کار کارشناسي‌شده نيست؛ اما توجهي به انتقادهاي مسؤولان جزيره نشد و در راستاي بهبود آن اقدامي صورت نگرفت. من اعلام مي‌کنم که مسؤولان ميراث فرهنگي قلعه را با دست خود تخريب مي‌کنند.

رييس شوراي اسلامي هرمز نيز توضيح داد: بارها به استانداري هرمزگان و اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري استان اطلاع داده‌ايم كه کار انجام‌شده درباره‌ي مرمت قلعه‌ي پرتغالي‌ها کارشناسي نيست. پس از بازديد آن‌ها از قلعه، مشخص شد حق با ماست؛ اما دوباره مسؤولان ميراث فرهنگي هزينه‌هاي زيادي كردند و سنگ‌چين‌هايي را كه قبلا كار كرده بودند، پايين ريختند و با همان پيمانکار پيشين براي انجام مرمت دوباره قرارداد بستند. ما انتقاد كرديم كه چرا سازمان ميراث فرهنگي دوباره با همان پيمانكار كار مي‌كند، ولي با وجود اين اعتراض‌ها، باز هم 100ميليون تومان هزينه کردند تا کار را به‌اصطلاح خودشان درست کنند.

محمد زرنگاري ادامه داد: مصالح مورد استفاده در مرمت ضلع شمالي قلعه، سنگ‌هايي سفيد همراه ملاتي از آهک، گچ و ماسه بادي است كه باز هم مانند مرمت پيشين، استحكام لازم را ندارد و نماي بدي به قلعه داده است.

وي بيان كرد: مسؤولان سازمان ميراث فرهنگي هنوز اصرار دارند، كارشان درست است و متأسفانه به گفته‌ي خودشان، درپي اين هستند كه قلعه را به‌طور موقت بازسازي كنند و سپس براي انجام مرمت اساسي در اختيار پرتغالي‌ها قرار دهند.

او افزود: انتقاد ما اين است كه اگر قرار باشد، پرتغالي‌ها مرمت اساسي كنند، نماي اوليه‌ي قلعه محکم‌تر بود. سازمان ميراث فرهنگي با اين كار، 500ميليون تومان را دور ريخته و علاوه بر اتلاف سرمايه، به فرآيند تخريب قلعه سرعت بيش‌تري داده است.

برق قلعه به‌دليل بدهي 500هزار توماني قطع شد

زرنگاري با اظهار تأسف از بي‌توجهي مسؤولان اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري درباره‌ي ايجاد زيرساخت‌هاي اوليه و ابتدايي براي جذب گردشگر به قلعه‌ي پرتغالي‌ها، بيان كرد: متأسفانه برق و امكانات روشنايي قلعه‌ي پرتغالي‌ها در جزيره‌ي هرمز به‌دليل بدهي 500هزار توماني به اداره‌ي برق قطع شده و اين مسأله سبب شده است تا گردشگران نتوانند از نماهاي داخلي آب‌انبار و کليساي وسط قلعه ديدن كنند. اين مسأله خيلي تأسف‌آور است كه برق قلعه به‌خاطر اين مبلغ قطع شده باشد، آن وقت به جاي پرداخت بدهي و تأمين امكانات روشنايي، 500ميليون تومان در اين بنا هدر برود. در صورتي كه مي‌توانستند، با بخشي از اين 500ميليون تومان، براي جذب گردشگر امكانات بهداشتي و اقامتي را در كنار قلعه ايجاد كنند.

ناظر و نماينده‌ي ميراث فرهنگي هنگام مرمت در قلعه نيستند

وي اظهار داشت: براي به نتيجه رسيدن بحث مرمت قلعه، ابتدا بايد يک مشاور براي كار مشخص شود و شركت مشاور، طرح مطالعاتي مرمت قلعه را به‌طور جامع تدوين و مشخص كند كه در هر مرحله قرار است، چه کاري انجام شود. در وضعيت كنوني نه‌تنها طرح مطالعاتي تدوين‌شده وجود ندارد، حتا ناظر و نماينده‌ي ميراث فرهنگي نيز هنگام مرمت در قلعه حضور ندارند و فقط چند کارگر را به‌عنوان نگهبان مستقر كرده‌اند، اما آن‌ها نماينده‌ي ميراث فرهنگي محسوب نمي‌شوند. كار درست اين است كه فردي را سر كار بگذارند که تا حدودي از کار فني سر درآورد و بتواند حداقل مراودات اداري را انجام دهد.

او وجود راهنما، کاتالوگ معرفي و امكانات آب و برق را از نيازمندي‌هاي ضروري گردشگري در قلعه‌ي پرتغالي‌ها ارزيابي كرد و افزود: ميراث فرهنگي به جاي اين‌که به تخريب قلعه سرعت دهد، براي تأمين نيازهاي اوليه و سامان‌دهي و پاك‌سازي محوطه‌ي داخلي و ساحلي قلعه اقدام كند.

ضربه‌هاي چكش بر قامت تاريخ هرمز فرود آمدند

در نزديكي قلعه‌ي پرتغالي‌ها با مصالح گچ، ماسه، سنگ و کارگرها روبه‌روي مي‌شوي و توپ‌هاي زنگ‌زده‌اي را مي‌بيني كه كنار ورودي قلعه زير خروارها خاک پنهان شده‌اند. يكي از كارگرها گفت، ما از بندر آمده‌ايم و يک کارگر ساده هستيم. هرچه بگويند، همان را انجام مي‌دهيم.

او ماسه را با گچ مخلوط كرد و کمي آب روي آن ريخت. صدايي بلند شد، صداي چکش بنّا بود که روي سنگ‌هاي سبز، سفيد و قرمز ديواره‌ي قلعه مي‌کوبيد تا به گفته‌ي خودش، ديوار را کمي صاف‌تر كند و سنگ‌چيني‌اش زيباتر شود. قلبم ريخت، گفتم نزن آقا. بنّا گفت، اي بابا، کتيبه‌ها را خراب کرده‌اند، اين‌که چيزي نيست. گفتم شما در كار مرمت آثار باستاني تجربه داريد؟ درحالي‌که چکش را به گوشه‌اي پرت كرد، در پاسخ گفت، نه؛ اين اولين‌باري است که چنين كاري را انجام مي‌دهم. پرسيدم براساس چه معيار و ملاک‌هايي کار مي‌کني؟ پاسخ داد، من معمولي کار مي‌کنم و برايم فرقي ندارد، ديواري كه مي‌چينم کنار ساحل باشد يا کنار اين مخروبه و چكش من بر سنگ ديوار اين قلعه‌ي خرابه فرود آيد يا بر سنگ كنار ساحل. ديگر تحمل نداشتم و اشك ريختم.

يك نفر آمد، زياد باتجربه به‌نظر نمي‌رسيد. با بنّا دعوا کرد و گفت، ديگر اين‌ها را درنياور. منظورش سنگ‌هاي قيمتي قلعه بود. گفت، فقط ديوار را بچين و برو بالا، همين. بنّا گفت، چشم! ديگر نمي‌زنم و با عصبانيت پکي به سيگارش زد؛ اما بي‌اعتنا دوباره کوبيد. چند دقيقه بعد، ديگر فرد ناظر نبود، جانشين او هم نبود، من هم نبودم، اما صداي چکش بنّا كه پياپي بر سنگ‌هاي تاريخي فرود مي‌آمد، شنيده مي‌شد.

انتهاي پيام