پوستین‌ها را که بر سر در مغازه‌ها می‌بینم خاطرات کودکی و یاد پدربزرگ با آن پوستین سنگین اما گرمش برایم زنده می‌شود. پوستینی که هنوز هم بوی پدربزرگ را می‌دهد و میراثی است از گذشتگان من.

تا جایی که به یاد می‌آورم ‌در سال‌های گذشته - 6 یا 7 سال پیش - تعداد بیشتری از مغازه‌های عرضه کننده این محصولات در خیابان‌های شاندیز خودنمایی می‌کردند، اما اکنون چیزی که به چشم می‌خورد، خیلی کمتر از آن سال‌هاست. شاید بتوان گفت به حدود کمتر از نصف کاهش یافته است.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) - منطقه خراسان، وارد مغازه که می‌شوم محصولات تهیه شده از پوست دام و دیگر حیوانات جلب توجه می‌کند. زیبا هستند و بی‌بدیل و خواه‌ناخواه آدم را می‌برند به سال‌های گذشته و روزهای نه چندان دور اما رو به فراموشی!

مغازه‌ای است در شاندیز؛ شهری در خراسان رضوی که زادگاه اصلی پوستین دوزی خراسان بزرگ است.

پوستین یا لباس خز به لباسی زمستانی گفته می‌شود که تمام یا قسمت عمده‌ای از آن مستقیما از پوست حیوانات پشم‌دار دوخته شده باشد. پوستین یکی از قدیمی‌ترین اشکال لباس است و سابقه کاربرد آن به انسان نخستین و آفریقا باز می‌گردد. در پوستین برخلاف چرم، پشم جانور سترده نمی‌شود.

در ایران از پوست گوسفند(شامل حداقل 20 نوع مختلف) و سایر حیوانات حلال گوشت برای دوختن پوستین استفاده می‌شود، سایر حیواناتی که پوست آنان به منظور تولید خز بکار می‌رود شامل انواع روباه، خرگوش، سمور و راسو هستند. بدیهی است که ارزش پوستین دوخته شده از پوست جانوران گوناگون تفاوت چشمگیری دارد.

فرآیند عمل‌آوری پوستین(بسته به میزان مرغوبیت) شامل خیساندن، شستشو، درجه‌بندی، آنزیم‌دهی، رنگ‌برداری، خشک کردن، رنگرزی، واکس و در نهایت ثابت کردن مواد شیمیایی است.

در زمره صنایع دستی ایران پوستین‌دوزی و نقش‌اندازی روی آن از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. بنابر شواهد، فن پرورش و نمک زدن، تراش و آماده کردن پوست برای جلیقه، پوستین و زیرانداز، دارای سابقه هزار ساله یا بیشتر است. در گذشته پوست تازه گوسفندان پرپشم را به دباغخانه می‌بردند، پشت پوست‌ها را آمیخته به نمک و آرد جو می‌کردند، کارد می‌کشیدند، رنگ می‌زدند و در آفتاب پهن می‌کردند تا به صورت چرم نرم و زرد رنگی درآید. آنگاه آن را اصلاح کرده و مانند خیاط‌ها برای تهیه انواع پوستین آن را برش می‌دادند و با سوزن به هم می‌دوختند.

برای تزیین پوستین نیز از هنر سوزن‌دوزی و رنگ‌آمیزی استفاده می‌شد. امروزه پوستین دوزی از هنرهای مردم شاندیز محسوب می‌شود که این افراد در کنار کشاورزی و دامپروری به این حرفه نیز روی آورده‌اند و به تولید انواع سجاده،‌ پادری، دایره‌های کفشی، دستکش و ... اشتغال دارند.

پیش از این بسیاری از پوستین‌دوزها در محله نوغان در مشهد گرد هم می‌آمدند که اصلیت آنها کابلی بود و در مشهد ساکن شده بودند.

حمید از عرضه‌کننده‌های پوستین و محصولات دیگر دوخته شده با پوست حیوانات است.

وی در پاسخ به این سوال که عمده‌ی پوست‌های به کار رفته در محصولات از کدام حیوانات است، عنوان می‌کند: پوست گاو، گوسفند و گوساله از عمده‌ترین پوست‌های مورد استفاده است و بعضا به صورت خیلی اندک پوستین‌هایی نیز از پوست خرگوش، روباه و سمور نیز عرضه می‌شود که بیشتر به عنوان یقه کاربرد دارد.

وی در ادامه بیان می‌کند: نسبت به دو سال گذشته قیمت محصولات بین 2 تا 3 برابر افزایش یافته که این امر کاهش مشتری را به دنبال داشته است.

این فروشنده افزایش دستمزد کارگر و پوست را از دلایل افزایش قیمت‌ محصولات پوستی مطرح می‌کند و می‌گوید: در گذشته تمایل مسافران کشورهای خارجی مخصوصا کشورهای عربی نسبت به خرید این محصولات بیشتر بود اما متاسفانه هم اکنون به دلیل وجود محصولات پوستی چینی در همان کشور‌ها تمایل برای خرید این محصولات کاهش یافته است.

وی در ادامه ورود محصولات پوستی چینی و دیگر صنایع نظیر محصولات چوبی را باعث آشفته بازار کنونی می‌خواند و می‌افزاید: به عنوان مثال یک قاشق چوبی داخلی یک هزار تومان و مشابه این قاشق از نوع چینی با کیفیت به مراتب پایین‌تر سه هزار تومان است که در واقع این مشکلات باید از جانب مسوولان مرتفع شود. در غیر این صورت وضعیت از این هم بدتر خواهد شد.

وی در ادامه می‌گوید: صنایع دستی، میراث یک کشور و نمادی از فرهنگ آن کشور‌ است و باید جاودان بماند و اگر چاره‌ای اندیشیده نشود به تدریج این صنعت و سایر صنایع دستی نابود خواهند شد که این مسایل می‌تواند باعث مشکلات عدیده‌ فرهنگی، اقتصادی و حتی اجتماعی شود.

وی می‌افزاید: صنعتی نظیر پوستین‌دوزی که یادگار کهن ایران زمین است باید به گونه‌ای ترویج داده شود که کشوری مانند چین نتواند حرفی برای گفتن داشته باشد. متاسفانه در حال حاضر چنین نیست.

به راستی که صنایع دستی باید پاس داشته شده و به عنوان یک آثار جاودان حفظ شود.

برای دیدن از کارگاه‌های پوستین دوزی نیز از مغازه‌های عرضه کننده محصولات پوستی آدرس‌ کارگاه‌ها را جویا می‌شوم که متاسفانه اکثر قریب به اتفاق عنوان می‌کنند، به دلیل کاهش فروش و افزایش قیمت مواد اولیه اغلب کارگاه‌ها تعطیل شده‌اند. اما با پرس و جوی بسیار و گذر از کوچه‌پس‌کوچه‌های باریک و طویل اما زیبا و دیدنی شاندیز، بالاخره دو مورد از این کارگاه‌ها را پیدا می‌کنم.

عبدالحسین حسن‌نژاد از کسانی است که بنا به گفته خودش 50 سال است که در این حرفه فعالیت می‌کند و پدر و پدر بزرگش نیز به این حرفه اشتغال داشته‌اند.

متاسفانه کارخانه‌های صنعتی، پشم را از پوست جدا می‌کنند

در ابتدای ورود به کارگاهش پوستینی را نشانم می‌دهد که مربوط به حدود 40 سال پیش است و با پوستین‌های فعلی متفاوت است به این دلیل که پشم نیز همراه با پوست است و از آن جدا نشده است و آنچه این تولیدکننده‌ عمده‌ی محصولات پوستی نیز از آن گله می‌کند مربوط است به این مساله که در حال حاضر کارخانه‌های صنعتی پشم را از پوست جدا می‌کنند به این دلیل که مشتری، پوست بدون پشم را بیشتر می‌پسندد. اما وی پوستین با پشم را چیز دیگری می‌داند و می‌گوید پوستین است و پشمش.

وی با اشاره به این که ابریشم‌دوزی بر روی پوستین جلوه‌ی زیبایی به آن می‌دهد عنوان می‌کند: دوخت‌های کابلی،‌ خارک، لیچکی و زنجیره از انواع ابریشم دوزی هستند.

وی در ادامه توضیح می‌دهد: دوخت هر پوستین به طور متوسط دو روز زمان می‌برد و عمده‌ی پوستین‌ها از پوست گوسفند، گاو و گوساله تهیه می‌شود. پوست‌های گرانتر نظیر پوست سمور و روباه به دلیل هزینه بالا عمدتا به عنوان یقه لباس به کار می‌روند. اگر پوششی هم از پوست این حیوانات تهیه شود سفارشی است، اما در ایران از پوست حیوانات حلال گوشت برای دوخت پوستینها استفاده می شود.

حسن‌نژاد نرم‌ترین چرم را از پوست تهیه شده از گوسفند مطرح می‌کند و می‌گوید: در حال حاضر قیمت یک پوستین تهیه شده از پوست گوسفند و یا گاو که حالا شکل و شمایلی شبیه پالتو دارد و تقریبا از حالت پوستین‌های قدیمی که سنگین بوده‌اند، درآمده است، چیزی در حدود 100 تا 200 هزار تومان هزینه می‌برد.

مدت‌هاست تقاضای وام 5 میلیون تومانی کرده‌ام

وی دل پری دارد: دختران و پسرانم به این حرفه مشغول‌اند و به نوعی اشتغال خانگی دارند و در منزل دوخت دستکش و کلاه را انجام می‌دهند و مدت‌هاست تقاضای وام 5 میلیون تومانی کرده‌ام، اما متاسفانه به دلیل قوانین سختی که دارد، هنوز پرداخت نشده است.

این پوستین‌دوز قدیمی از نبود الگوهای جدید و مدرن برای دوخت‌ پوستین نیز شکایت می‌کند و می‌گوید: اگر طرح و برنامه‌ای ریخته شود که دوخت‌های نوین به پوستین دوزان آموزش داده شود، پیشرفت قابل توجهی در این صنعت به وجود خواهد آمد. اما در حال حاضر متاسفانه دوخت پوستین به همان روش سنتی و با همان الگوهای قدیمی انجام می‌شود که این خود کاهش مشتری را به دنبال داشته و دارد.

وی عنوان می‌کند: در سال‌های گذشته حدود 50 دستگاه پوستین‌دوزی در شاندیز مشغول به کار بود اما در حال حاضر این تعداد به 3 تا 4 دستگاه رسیده است که اگر با این روند پیش رود همان 3-4 تا نیز تعطیل خواهند شد و این صنعت به سمت نابودی خواهد رفت.

حسن‌نژاد در ادامه توضیح می‌دهد: در شرایط فعلی فرد جوانی وارد این حرفه نمی‌شود، چرا که امیدی به آینده‌اش ندارد و آن‌هایی که مشغول فعالیت‌اند، همان قدیمی‌ها هستند.

وقتی از او در خصوص سرمایه اولیه برای اشتغال به این حرفه سوال می‌کنم، می‌گوید: ورود به این حرفه حداقل 30 میلیون تومان سرمایه می‌خواهد و در حال حاضر نیز قیچی، سوزن و چرخ صنعتی از وسایل اصلی در حرفه پوستین دوزی است.

وی برگزاری نمایشگاه‌ها برای عرضه محصولات را مفید ارزیابی می کند و از فروش محصولات در نمایشگاه‌ها رضایت دارد.

کارخانه‌ها پوست دباغی شده را به قیمت صادراتی حساب می‌کنند

حسن‌نژاد گلایه دیگری هم دارد: کارخانه‌های داخلی، فروش پوست دباغی شده را به دلار و به قیمت صادراتی حساب می‌کنند.

او ادامه می‌دهد: حداقل کارخانه‌های داخل کشور می‌توانند از افزایش قیمت مواد اولیه جلوگیری کنند اما آنها هم دامن می‌زنند به این گرانی!

وی عنوان می‌کند: پوستین دوزی در سال‌های گذشته در شاندیز، مشهد، قوچان و درگز انجام می‌شد اما متاسفانه به دلیل بی‌توجهی و سایر مشکلات این صنعت هم اکنون فقط در شاندیز آن هم به صورت اندک انجام می‌شود.

این تولید کننده عمده حرف‌ها برای گفتن دارد و مهمترین خواسته‌اش این است که صنعت پوستین دوزی نابود نشود. او با اشتیاق بسیار می‌گوید: برای سرپا نگه داشتن این صنعت تا جایی که جان در بدن دارم تلاش خواهم کرد.

از او خداحافظی می‌کنم و راهی کارگاه پوستین دوزی دیگری می‌شوم. کارگاه‌هایی که یافتنشان در شاندیز حکم یافتن طلا را دارد...

پرسان‌پرسان آدرس یکی دیگر از کارگاه‌ها را پیدا می‌کنم؛ زیرزمینی است در یک منزل. صاحب کارگاه که تمایل به معرفی خود ندارد، می‌گوید: در سال‌های گذشته پوستین، کلاه، ‌دستکش، پادری و . .. می‌دوختم اما هم اکنون به دلیل افزایش قیمت مواد اولیه و کاهش مشتری در حال حاضر فقط کلاه و دستکش می‌دوزم.

نجات صنعت پوستین دوزی با طراحی و ابداع الگوهای جدید میسر است

وقتی از او می‌خواهم در خصوص کارش توضیح دهد، صحبت‌هایش ناامید کننده و تاسف آور است. تاسف به این دلیل که این صنعت روبه نابودی است و برای نجاتش باید کوشید.

او می‌افزاید: برای نجات این صنعت، یکی از مهمترین عوامل، طراحی و ابداع الگوهای جدید برای دوخت است چرا که مشتری مدرن پسند است و طرحهای جدید و زیبا می‌خواهد.

پس از صحبتی کوتاه از او هم خداحافظی می‌کنم و راهی می‌شوم. هوا سرد است و باد پاییزی می‌وزد و به این می‌اندیشم که چه خوب بود اگر من هم از پالتوهای پوست استفاده می‌کردم و به راستی پوشیدنشان در این فصل سرما عجب می‌چسبد!

پالتوی پوستی که در بسیاری از کشورها نوعی پوشش گرانقیمت محسوب می‌شود و اما در کشور من در همین نزدیکی با قیمتی که برابری می‌کند با قیمت پالتوهای موجود در بازار عرضه می شود و اما خریداری ندارد!

و چه خوب است صنایع دستی را پاس بداریم و ارج نهیم، چرا که نشان از فرهنگ، سنن و آداب و رسوم زیبا و بی‌نظیر ایرانمان دارد.

انتهای پیام