اگرچه همچنان بوی سیب زمینی سرخ شده در فضای محوطه موزه "تماشاگه زمان" به مشام می‌رسد، اما دیگر از انبار لوازم کافه در حیاط پشتی خبری نیست، چون همه‌چیز را خیلی سریع مرتب کردند!

چندی پیش خبر تبدیل استخر موزه «تماشاگه زمان» به کافه درحالی در سایت ایسنا منتشر شد که طبق قانون، وارد آوردن هرگونه خسارت به بناهای تاریخی و حتی ایجاد تغییر در آنها جرم محسوب می‌شود، اما مدیر این موزه مدعی است خسارتی به بنا یا اطراف آن وارد نشده، چراکه داخل استخر با خاک پر شده و ساختمانی هم که به عنوان آشپزخانه‌ی کافه ساخته شده، موقتی و قابل برداشت است.

موزه تماشاگه زمان در سال 1378 زیر نظر موسسه فرهنگی موزه‌های بنیاد مستضعفان افتتاح شد. ساختمان این بنای ارزشمند 80 سال قدمت دارد و به دلیل هنرهای گچ‌بری، کاشی کاری، مُقرنس و گره چینی از بناهای برجسته به شمار می‌رود که در سال 82 ثبت ملی شده است. طرح گچ‌بری اتاق معروف به اصفهانی‌ها در داخل این بنا برگرفته از اتاق موسیقی کاخ عالی قاپوی اصفهان و به سبک دوره صفویه است. طراح این اتاق «عیسی بهادری»، از شاگردان کمال‌الملک بوده و اجرای گچ‌بری آن را برادران روحانی برعهده داشته‌اند. در این اتاق تابلوی بسیار زیبایی با نام «آفرینش» وجود دارد.

احداث کافه به روی استخر

گفت‌وگو‌یی که می‌خوانید توضیحات «امیر ظریف‌ کمال»، مدیر موزه تماشاگه زمان و «رضا صدیقی»، رییس روابط عمومی موزه‌های بنیاد مستضعفان به خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا درباره اقدامات صورت گرفته در محوطه‌ی بنای موزه «تماشاگه زمان» است.

آیا سازمان میراث فرهنگی در جریان تبدیل استخر موزه به کافه بود؟ اصلا در این‌باره مکاتبه‌ای صورت گرفت؟

ظریف کمال: این موضوع برای ما و دوستان‌مان در میراث فرهنگی کاملا مشهود است و در انجمن وایبری موزه‌داران با دوستان‌مان در میراث فرهنگی مطرح شد و خانم احمدی، مدیر گروه به همراه رییس ایکوم از موزه بازدید کردند و در همان کافه‌ای که پیش از این استخر بود، پذیرایی شدند.

این اقدام به اطلاع اداره رسیده و آنها روال کاری خودشان را انجام داده‌اند و نیازی نیست تا ما هر کاری را که می‌خواهیم انجام دهیم، آن را به صورت موردی عنوان کنیم. همه‌ی کارها مورد تصویب و انجام شده، نظر شخصی من نبوده است.

شما نمی‌توانید از ظاهر استخر قضاوت کنید و باید نگاه کارشناسانه‌ای به آن داشته باشید تا درباره این موضوع اظهار نظر کنید.

ما حتی زمانی که تصمیم داشتند نمای آشپزخانه را آجر سه سانتی کنند، برای آنکه این سازه قابل تشخیص باشد، اجازه این کار را ندادیم تا، زمانیکه تصمیم گرفتیم آن را تخریب کنیم دیگران فکر نکنند قسمتی از ساختمان موزه را تخریب می‌کنیم.

بنایی که می‌خواهید‌ تخریب کنید اصلا چرا باید ساخته شود؟

ظریف‌کمال: این تصمیمات موقتی و دستور‌العمل هستند. این قرارداد تنها به مدت دو سال تنظیم شده و ما به نحوی باید پاسخگوی نیاز مردم هم باشیم.

این قرارداد می‌تواند قابل تمدید هم باشد؟

صدیقی: می‌توانیم آن را تمدید هم نکنیم.

ظریف کمال: اجاره‌ای که بابت این کافه ماهانه پرداخت می‌شود 47 میلیون تومان است. از زمانی هم که کافه راه‌اندازی شده، آمار بازدید کنندگان از موزه بیشتر شده است. (به گفته مدیر موزه تماشاگه زمان، تعداد بازدیدکنندگان این موزه تنها در مهرماه امسال 11 هزار و 235 نفر بوده و گروه‌های بیشتر از 70 نفر مکان بازدید از موزه را نداشتند.)

هنگامی که می‌خواهیم درباره این موزه صحبت کنیم به چند بخش توجه می‌کنیم. یکی بنای ساختمان است. دیگری گچ‌بری که تلفیقی از هنر ایرانی و فرنگی است و هنرمندان بزرگی هم در آن کار کرده‌اند. انجمن گچ‌بران هم معتقدند موزه تماشاگه زمان یک موزه گچ‌بری است. بخش دیگر سنگ‌فرش ساختمان است که با توجه به ابزارات موجود درسال 1354 برش سنگ‌ها در نوع خودش بی‌نظیر است و شاید نمونه این کار را بتوان در حرم امام‌رضا(ع) دید. دیگری گره‌چینی درهای ساختمان است که آن هم در نوع خود بی‌نظیر است.

میزهای کنسولی که در موزه وجود دارد و کمتر به آن توجه می‌شود بسیار با ارزش‌تر از برخی ساعت‌هایی هستند که در موزه دیده می‌شوند. بعد از آن ساعت‌های رومیزی، مچی سپس تقویم‌ها و گاه شمارها نمونه‌هایی هستند که درباره آنها صحبت می‌کنیم. اینجا بالاترین سرانه فضای سبز را بعد از پارک رصد خانه زعفرانیه دارد و ما آن را با چنگ و دندان حفظ می‌کنیم.

برای آبیاری درختان محوطه این موزه با کمبود آب مواجه نبودید؟

ظریف کمال: بارها و بارها با کمبود آب مواجه بودیم.

برای تامین آب مورد نیاز چه اقداماتی انجام داده‌اید؟

شب تا صبح می‌گذاشتیم پمپ چاه کار کند و حوض وسط باغ موزه را پر می‌کردیم، بعد آن را در آب‌انبار تخلیه می‌کردیم و روز بعد از همان آب برای آبیاری فضای سبز استفاده می‌کردیم تا درختان این محوطه سرپا بمانند. همه‌ی پرسنل برای پایداری این بنا زحمت می‌کشند. ما حتی حریم دور استخر را حفظ کرده‌ایم.

صدیقی: هر سازمان یا موسسه‌ای شکل می‌گیرد، علی‌القاعده باید طبق یک سری قوانین پایه‌گذاری شود و کار خودش را ادامه دهد. موسسه موزه‌های بنیاد بر اساس فرمان امام‌خمینی (ره) مامور گردآوری یک سری اشیا و نگهداری و به نمایش گذاشتن آن شکل گرفته است. قوانین دیگری که ما از آن تبعیت می‌کنیم، قوانین سازمان میراث فرهنگی و بخش دیگر آن قوانینی است که توسط شورای بین‌المللی موزه‌ها ایکوم وابسته به سازمان یونسکو تصویب شده و تقریبا بیشتر موزه‌های دنیا با اندکی تغییرات جزئی منطبق با قواعد خود، آن را رعایت می‌کنند که ما هم تمام این قواعد را رعایت کرده‌ایم.

احداث کافه به روی استخر

ساختمان موزه تماشاگه زمان زمانی رها شده و در شرف تبدیل به یک ساختمان متروکه بوده است، به عبارتی بنایی نبوده که از ابتدا موزه شسته و رفته‌ای باشد که بنیاد آن را تحویل بگیرد و حالا شروع به بهره‌برداری غیرمنطقی و غیرقانونی کند. این ساختمان اساسا توسط سازنده آن حسین خداداد رها شده بود که بنیاد آن را تحویل گرفته و موسسه‌ای به نام موسسه‌های موزه بنیاد تشکیل داده است و در واقع در حال نگهداری از آن است.

همین طور که می‌بینید، این ساختمان بعد از 30 سال همچنان سرپا ایستاده و ما برای نگهداری آن هزینه‌های بسیاری کرده‌ایم. در جریان این نگهداری موظف بودیم از اشیای دیگر هم که به صورت منقول در اختیار ماست، برای نمایش عموم استفاده کنیم. این ساختمان از سال 1376 تبدیل به موزه زمان شده است. همانطور که می‌بینید ساختمان اصلی هیچ تغییری نکرده است. سالی بیش از 100 هزار نفر از این موزه بازدید می‌کنند و ایمنی این تعداد بازدیدکننده باید حفظ شود و تسهیلاتی مانند کارشناسی که درباره بنا توضیح دهد، مرمت‌گر و.... در اختیار آنها قرار دهیم که طبعا همه‌ اینها برای ما هزینه دارد.

از طرفی انجام کارهای فرهنگی و گرفتن اعتبار در کشور ما بسیار سخت است و ما بخشی از این تسهیلات را از بنیاد گرفتیم و بخش دیگر آن را با رعایت همه جوانب از اجاره بخش‌هایی از فضایی که در اختیار داریم به پیمانکاران مختلف، آن هم با رعایت یک‌سری نکات تامین می‌کنیم. استخر محوطه بیرون که در حال حاضر تبدیل به کافه شده است، مکانی خطرآفرین برای کسانی است که از موزه بازدید می‌کردند. این استخر سال‌های متمادی برای موزه جای اشکال داشت. در نظرخواهی‌ها و شکایاتی که مطرح شد، به این موضوع بارها اشاره شده است.

می‌توانید نمونه‌ای از این شکایت‌ها و نظرخواهی‌ها را ارائه دهید؟

ظریف کمال: ما نظرخواهی‌ها و شکایات را بایگانی می‌کنیم و پیدا کردن آنها کار دشواری است.

صدیقی: بله، در هر صورت ما موظفیم رفاه حال مشتری! را در نظر داشته باشیم. این استخر سالیان سال خالی بود و در آن از برگ درختان گرفته تا لاشه حیوانات می‌افتاد، چون حدود چهار متر عمق داشت. اگر خدای ناکرده اتفاقی برای یکی از بازدیدکنندگان کودک می‌افتاد، کسی توجیهی از ما نمی‌پذیرفت. در نهایت به این نتیجه رسیدیم که استخر را با خاک پر کنیم.

به نظر خطرناک بودن استخر توجیه خوبی برای پر کردن آن نیست. شما می‌توانستید دور آن را حفاظ بکشید یا روی آن را با ورقه‌ فلزی بپوشانید، زیرا این ساختمان یک بنای ثبت شده است و هرگونه عملیات عمرانی در حریم آن تخلف محسوب می‌شود.

صدیقی: اگر بخواهیم چنین حسابی کنیم، در اطراف همین بنای ثبت شده و بنابر این قانون، تا چند متر نباید اجازه هیچ ساخت و سازی داده شود، اما می‌بینیم که در همین حاشیه خیابان ولیعصر که ثبت ملی است، هزاران ساخت و ساز صورت می‌گیرد. آیا شما تا به حال یک‌بار هم به این موضوع اعتراض کرده‌اید؟ پس شما شاهد و ناظر هستید که تعرض‌هایی به مراتب بدتر از این‌ها به دیگر بناهای تاریخی می‌شود.

اما این دلیل خوبی برای توجیه کار شما نیست.

صدیقی: ما به این قصد چنین کاری انجام ندادیم. ما صدها میلیون هزینه کردیم برای اینکه این بنا محفوظ بماند. ما از بیرون نیامدیم که بخواهیم به این بنا تعرض کنیم، بلکه از خود داخل مجموعه هستیم. از این موضوع بهره‌برداری کردیم تا هزینه تعمیرات و نگه‌داری آن را بدهیم. حتی هزینه ترمیم گچ‌بری‌ها را هم از این طریق پرداخت کرده‌ایم.

بخشی از کاشی‌کاری‌های دور استخر

در تمام موزه‌های دنیا به طور مشخص مسیری را به نام کافی‌شاپ گذاشته‌اند. در دل موزه لوور پاریس هم کافی شاپ وجود دارد. یعنی بخشی از بنا را جدا و تبدیل به کافه کرده‌اند که حتی ما هم دست به چنین کاری نزده‌ایم و از یک ساخته خطرآفرین و مُرده، برای آن چیزی که در همه موزه‌ها مجاز است، استفاده کرده‌ایم. ما تمام موارد بند 5 مصوبه کنفرانس ایکوم در سال 1931 را که برای راه‌اندازی کافی‌شاپ مطرح کرده، رعایت کرده‌ایم.

حتی در مصوبات ایکوم در سال 1972 در ایتالیا هم به افزودن قسمتی به بنا به شرط کوچک بودن اشاره شده است که ما چنین کاری را هم انجام نداده‌ایم. مثلا موزه لوور با آن عظمت چنین کاری را انجام داده است که ما حتی این کار را هم نکردیم. حتی غرفه کوچکی که بسیاری در داخل خودِ بنای تاریخی می‌زنند را هم نزده‌ایم. در بنای حافظیه شیراز شاهد فروشگاه عرضه سی‌دی هم هستیم که ما حتی چنین کاری را هم نکردیم. ما برای انجام کارهایمان سند داریم و هیچکدام از موارد مطرح شده چه در سطح ملی و چه در سطح بین‌المللی را زیر پا نگذاشته‌ایم.

بنایی که شما معتقدید به آن تعرض شده را خودمان از ترس تجاوزهای احتمالی و تصمیماتی که ممکن است برای آن بوجود بیاید، ثبت کرده‌ایم و هیچکس دیگری برای ثبت آن تلاش نکرد.

آیا سازمان میراث فرهنگی هرازگاهی نماینده‌ای برای بازدید از موزه شما می‌فرستد؟

صدیقی: حتی برای مرمت گچ‌بری بخشی از موزه نیز پیش از آنکه پیمانکاری برای بازدید بیاید، خانم دهدشتی را آوردیم. سپس به تشکیلات حفظ و مرمت آثار تاریخی و به اداره کل موزه‌ها اطلاع دادیم، کارشناس آنها به اینجا آمد و ما را راهنمایی کرده‌اند. همانطور که می‌دانید به یک بنای ثبت شده مبلغی تعلق می‌گیرد که البته چون (سازمان میراث فرهنگی)‌ بودجه ندارد، هیچ مبلغی برای آن در نظر نگرفته‌ است. ما تنها برای مرمت بخش کوچکی از بنا هفت میلیون تومان هزینه کرده‌ایم.

تمام پرسنلی که در موزه تماشاگه زمان فعالیت می‌کنند در رشته موزه‌داری و مرمت بنا تحصیل کرده‌اند. حتی از نظر اینکه تحصیلات افراد منطبق با وظایف آنها باشد، طوری انتخاب شده‌اند که در واقع شایستگی اداره بخش مربوطه را داشته و در جریان جزئیات کار آن باشند.

حتی برای ثبت موزه تماشاگه زمان در سازمان میراث فرهنگی بارها مکاتبه شد و رایزنی‌های طولانی و بسیاری شده که این آمار و ارقام در ثبت نمی‌آیند، پس چطور می‌توانیم آن را از بین ببریم؟

نمایی از آشپزخانه کافه به روی استخر موزه

مبلغی هم که برای اجاره کافه ذکر شده، به طور طبیعی در مزایده تعیین شده است. در بیرون از ساختمان و روی قسمتی که مخاطره‌آمیز بوده، این کافه ساخته شده است. در طول یک سال 40 هزار نفر از 100 هزار بازدیدکننده موزه دانش‌آموزان هستند و ممکن است اتفاقی برای آنهای بیفتد.

راه‌اندازی کافی‌شاپ در تمام موزه‌های دنیا نیاز مشتری‌ها و بازدیدکنندگان است، یعنی هر کسی که برای تماشای موزه می‌آید نیاز دارند که از چنین امکاناتی بهره‌مند شوند. بحث کافی شاپ یا چایخانه در همه‌ موزه‌های معتبر جهان نیز وجود دارد. برای مثال در بنای حافظیه هم کافی شاپی وجود دارد که عرقیجات سنتی سرو می‌کند. موزه تماشاگه زمان شاید از معدود موزه‌هایی است که از یک فضا برای این کار استفاده کرده و تجاوزی در کار نبوده است.

موزه تماشاگه زمان در محدوده‌ای قرار دارد که کافه یا رستوران‌های بسیاری در اطراف آن وجود دارد. از طرفی بوی غذاهایی که در آشپزخانه کافه تهیه می‌شود در محوطه موزه می‌پیچد و تردد ماشین‌های بسیار در خیابان‌های اطراف موزه آلودگی صوتی بسیاری را به وجود آورده است که همسایگان هم از این موضوع ناراحت هستند.

صدیقی: ما از فیلترهای کربن و هواکش در کافه استفاده کرده‌ایم. چون این صحبت‌ها را همسایگان 6 ماه پیش مطرح کردند و ما هم این اصلاحات را همان موقع انجام دادیم، اگر کافی نباشد باز هم جای اصلاح بیشتر وجود دارد. همین همسایه‌ها از جمله کسانی بودند که در دفاتر نظرسنجی ما درخواست کرده بودند که چنین کافه‌ای راه‌اندازی شود. در حال حاضر هم جشن‌های تولد و دورهمی‌های دوستانه‌شان را در کافه برگزار می‌کنند.

به گزارش ایسنا، در حال حاضر بخش کوچکی از گچ‌بری‌های این ساختمان در حال مرمت است.

نمایی از حیاط پشتی موزه در گزارش اول

اصلاحات ایجادشده بعد از گزارش اول

درخت محصور در ساختمان جدید آشپزخانه کافه

انتهای پیام

گفت‌وگو از خبرنگار ایسنا: کبریا حسین‌زاده