19 ماه پیش یعنی 13 دی ماه 92 بود که تهران‌گردی‌های احمد مسجدجامعی سبب خیر شد و پس از حدود 35 سال عمارت «عشرت‌آباد» در منطقه‌ی 7 تهران و در میدان سپاه (عشرت‌آباد سابق) بالاخره مورد توجه قرار گرفت.

به گزارش خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا، در آن زمان احمد مسجد جامعی، رئیس وقت شورای شهر تهران، رجبعلی خسرو آبادی، رئیس سازمان میراث فرهنگی استان تهران و سردار ریوندی، معاون هماهنگ کننده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که در آن بازدید بودند، پس از بررسی وضعیت داخلی عمارت کلاه فرنگی به آغاز عملیات مرمت و نجات بخشی عمارت عشرت آباد تا پایان همان سال تاکید کردند.

مسجدجامعی در آن بازدید حتی با تاکید بر اینکه زودتر باید این عمارت که در اراضی نظامی قرار گرفته مورد مرمت قرار می‌گرفت، گفت: شهرداری و شورای شهر تهران توانستند در یک فاصله پنج ساله زندان قصر را از یک فضای بسته و کاملا نظامی به فضایی مردمی و قابل استفاده برای عموم تبدیل کنند و قطعا می‌توان در مورد این مجموعه نیز چنین تدبیری اندیشید.

وی با اشاره به تفاهمی که در آن زمان میان شهرداری، شورا، سپاه و سازمان میراث فرهنگی برای مرمت و نجات بخشی فضای داخل عمارت عشرت آباد گرفته شد، گفت: امیدواریم در مدت سه هفته تا یک ماه سند مرمت این عمارت تهیه شود.

خسروآبادی در‌ آن بازدید اعلام کرد: در قالب تهیه سند چند جانبه مسئولیت‌های هر ارگان مشخص شده و پس از این یک ماه می‌توان زمان‌بندی مشخصی را برای پایان کار ارائه کرد.

پس از پایان آن بازدید و با یک وقفه‌ی سه ماه و 14 روزه، بالاخره چهارشنبه 27 فروردین 1393، دستور آن اتفاق در برنامه‌ کاری اداره کل میراث فرهنگی استان تهران قرار گرفت و سپیده سیروس‌نیا، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران پس از آن وقفه با بیان این نکته که طرح مرمت عمارت «عشرت‌آباد» در طول چند ماه گذشته توسط مشاور پروژه تهیه شده است، ادامه داد: سهم هر یک از ارگان‌ها برای تامین اعتبار مرمت و احیای این بنای تاریخی از سوی نهادهای مرتبط شامل میراث فرهنگی،‌ شواری شهر و شهرداری تهران در کمیته‌ی برنامه‌ریزی استان مورد بررسی قرار گرفت.

او تهیه‌ی کلیات طرح با هدف چگونگی احیا و بهره‌برداری از این بنای تاریخی را که در اختیار سپاه پاسداران قرار دارد، تا دو ماه آینده (اواخر خرداد 93) و ارایه‌ آن در جلسه‌ای که با حضور چهار رکن دخیل در حفاظت از این بنای تاریخی برگزار می‌شود، از جمله تصمیم‌گیری‌های انجام شده برای این بنای تاریخی دانست.

جرثقیل‌ها پرده نخست را بالا بردند

آغاز کار جرثقیل‌ها در شهریور 93

پرده اول؛‌ جلسات و صحبت‌های مطرح شده برای نجات «عشرت‌آباد» روی کاغذ یا شاید در همان جلسات باقی ماند و خبر دیگری از آن نشد تا این‌که خبر رسید. «جرثقیل‌ها دارند خود را از کاخ تاریخی "عشرت‌آباد" بالا می‌کشند، در پشت دیوارهای سنگی پادگان که انبوهی خاک و سنگ‌ریزه تا نرده‌هایش بالا آمده است.» و از آن به بعد سرنوشت "عشرت‌آباد" غمگین‌تر از گذشته تعریف شد.

از هر مسئولی در شهرداری و میراث فرهنگی که درباره‌ی علت حضور جرثقیل‌ها در این محدوده‌ی تاریخی پرسش می‌شد، یا اطلاعی نداشتند یا معتقد بودند که باید جواب را از شهرداری منطقه گرفت.

اداره‌کل میراث فرهنگی استان تهران که خود را از هر جوابی مُبرا دانسته بود و شهرداری و شورای شهر هم به نظر آن قدر سرشان شلوغ بود که تا حدود شش ماه بعد فرصت پاسخگویی و رسیدگی به این جریان را نداشتند.

نخستین دستور توقف برای فعالیت جرثقیل‌ها

پرده دوم؛ اما بالاخره 23 اسفند ماه 93 مهدی چمران، رییس شورای شهر تهران از توقف ساختمان‌سازی در داخل پادگان عشرت‌آباد به دلیل صادر نشدن پروانه خبر داد. این نخستین قدم و اولین دستور توقف برای ادامه‌ی فعالیت در این محدوده ی تاریخی بود.

چمران در‌ آن زمان با اشاره به ساخت‌وساز در حال انجام در حریم این بنای تاریخی گفت: مسئولان پادگان مربوطه اعلام داشته‌اند که آماده بازسازی این عمارت هستند، اما باید تفاهم‌نامه‌ای با سازمان میراث فرهنگی منعقد شود. شهرداری متولی میراث فرهنگی نیست، اما هر نوع همکاری که لازم باشد با میراث انجام می‌دهد و حتی تفاهم‌نامه‌ای داریم که خانه‌های میراثی را بازسازی کرده و از آنها به عنوان مراکز فرهنگی در شهر استفاده کنیم.

به گفته‌ی چمران، این ساختمان‌سازی پروانه نداشته و به همین دلیل ساخت و ساز آن متوقف شده است. شهرداری هم اعلام آمادگی کرده تا بازسازی عمارت کلاه فرنگی را با سازمان میراث فرهنگی انجام دهد.

اما صحبت‌های چمران هم دلیلی برای توقف کار توسط مسئولان ساخت وساز نبود و پروژه همچنان ادامه داشت، حتی پس از حدود یک ماه یعنی 17 فروردین 94 شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران هم در این قضیه دخالت کرد و در جلسه‌ی نخست سال جدید مصوب کرد که «عملیات ساختمانی در محدوده عمارت متوقف و نقشه‌ها مجددا با توجه به ضوابط پهنه و ضوابط میراث فرهنگی بازنگری و اصلاح شود.»

در آن جلسه تصویب شد تا علاوه بر این‌که عمارت تاریخی عشرت‌آباد با پیگیری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و هماهنگی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح برای استفاده عموم مهیا شود،‌ رعایت حریم قانونی عمارت و باغ ثبت شده ملی «عشرت‌آباد» به شماره ثبت ۶۴۸ مورخ ۲۳ فروردین ۱۳۴۶ الزامی است.

همچنین این شورا تصویب کرد رعایت مصوبات طرح جامع تهران در پهنه مذکور (۳۲۱G ) برای محدوده فوق الزامی است و عملیات ساختمانی در محدوده عمارت متوقف و نقشه‌ها مجدد با توجه به ضوابط پهنه و ضوابط میراث فرهنگی بازنگری و اصلاح شود.

اما بازهم به نظر می‌رسید این مصوبه به پادگان ولی‌عصر (عج) در میدان سپاه نرسیده است و کارگان همچنان مشغول کار بودند، اردیبهشت ماه هم رسید و هر از چند گاهی اعضای شورای شهر در جلسات خود تذکر یا اخطاری نسبت به این اتفاق می‌دادند، اما بدون نتیجه ...

حتی 19 اردیبهشت محمد مهدی تندگویان، مخبر کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران حرف‌های جدیدی در این زمینه مطرح کرد.

او با بیان اینکه تفاهم‌نامه‌ای بین شهرداری تهران و نیروهای مسلح وجود دارد که براساس آن اگر شهردار منطقه ظرف مدت‌ یک‌ماه، پاسخی به درخواست ندهد به منزله پاسخ مثبت و تایید است، گفت: شهردار منطقه نیز عنوان داشته که نامه را ندیده است.

وی با بیان اینکه این بنا پروانه ساخت ندارد، گفت: در حالی شهرداری مدعی است پروانه‌ای برای ساخت این ساختمان نداده است که تفاهم‌نامه‌ای نیز بین نیروهای مسلح و میراث فرهنگی شهر تهران نیز وجود دارد که متعهد شده‌اند در حریم سازه تاریخی عشرت‌آباد، ساخت و ساز نداشته باشند.

تندگویان همچنین با بیان اینکه دعوتنامه‌ای برای شهردار منطقه، معاون شهرسازی شهرداری و مسئولان میراث فرهنگی ارسال شده است تا با کمیسیون شهرسازی شورای شهر به جمع‌بندی نهایی در خصوص این سازه برسیم، گفت: این ساختمان پروانه ندارد اما از آنجایی که سازه در داخل ملک نظامی است ما حق ورود نداریم.

او در آن زمان بر این نکته نیز تاکید کرد؛ که ندیدن نامه از سوی شهردار منطقه برای ما پذیرفته‌شده نیست و افزود: ممکن است با وجود قرار گرفتن این ساختمان در داخل ملک نظامی، ساخت طبقات اول و یا دوم و همچنین گودبرداری قابل رویت نباشد، اما هنگامی که ساختمانی در این تعداد طبقات ساخته می‌شود، حتما کارشناسان شهرداری آن را دیده و گزارش کرده‌اند؛ بنابراین این میزان سهل‌انگاری مورد قبول نیست.

پس از این اتفاقات بالاخره سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز در روشن‌ترین موضع‌گیری‌اش نسبت به بروز این اتفاق، صحبت کرد. محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی و گردشگری 4 خرداد ماه اعلام کرد: برای "عشرت‌آباد" داستان روشن است، ما یک نقشه‌ی شهری داریم، نقشه‌ای که می‌گوید چطور باید با محوطه‌ تاریخی رفتار کرد. البته به جز اشکالاتی که در گذشته در طرح‌های تفصیلی و جامع داشته و متاسفانه در بحث مناطق تاریخی زیاد حساس نبودند، اما حداقل در زمینه‌ "عشرت‌آباد" قضیه روشن است. یعنی سایت "عشرت‌آباد" در نقشه‌های شهری مشخص بود که اینجا مربوط به محدوده‌ای است که باید مجوز سازمان میراث فرهنگی را داشته باشد، به همین راحتی‌.

وی افزود: از نظر من شهر باید براساس طرح تفصیلی و به صورت قانونی این کار را انجام دهد. اگر می‌خواهند پروانه‌ای بگیرند بلافاصله باید اعلام شود که باید از دستگاه مربوطه مجوز بگیرد، ما این را نفهمیدیم تا زمانی که دیوارهای آهنی از بالای دیوار پادگان بالا آمدند! چون محدوده‌ی پادگان است و کسی هم تا پیش از آن نمی‌توانست متوجه اتفاقی شود، اسکلت فلزی که اکنون در این محدوده بالا می‌رود، پیش ساخته و با پیچ و مهره است.

نکته‌ی جالب توجه آن بود که طالبیان درباره ی مطلع شدن این سازمان از ساخت‌وسازها اظهار کرد: نامه‌ای که متولیان پادگان به شهرداری داده بودند، شهرداری باید جواب می‌داد و قضیه را منعکس می‌کرد تا میراث فرهنگی هم از آن خبردار می‌شد. ما زمانی فهمیدیم که دیوارهای فلزی بالا آمده بود، از آن به بعد هر روز یک مکاتبه انجام می‌شد،‌ سپس استان تهران مکاتبات خود را با شهرداری آغاز کرد، شکایت کرد و اقداماتی که باید انجام می‌داد را پیش برد. وقتی هم ما متوجه قضیه شدیم با نهادهای نظامی جلسه گذاشتیم، بحث را در شورا عالی معماری و شهرسازی مطرح کردیم و یک گزارش دادیم که این وضعیت به وجود آمده،‌ در آن زمان همه‌ی اعضا تاکید کردند که باید کار متوقف شود تا بتوان روی آن بحث کرد.

دادسرای نظامی هم نتوانست کاری کند

ادامه فعالیت‌ در حریم عشرت‌آباد در فروردین 94

پرده سوم؛ اما حکایت "عشرت‌آباد" تمامی نداشت،‌ دفتر حقوقی میراث فرهنگی استان تهران هم در این زمینه تلاش‌هایی کرد و تنها کاری که از دستش برمی‌آمد یعنی شکایت به دادسرای نظامی را انجام داد.

«کیانوش تکلو»، مدیر دفتر حقوقی و املاک اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران 29 خرداد خبر داد که بازپرس شعبه 3 دادسرای نظامی تهران، حکم قضایی مبنی بر توقف فوری همه‌ اقدامات اجرائی میدان سپاه و در حریم منظری عمارت کلاه‌فرنگی را صادر کرده است، او در آن زمان ضمانت اجرائی این حکم را بالا دانسته بود.

وی با بیان این‌که در زمان صدور حکم، زمان اداری پادگان ولی‌عصر (عج) به پایان رسیده بود و امکان ابلاغ حکم به پادگان وجود نداشت، افزود:‌ این حکم صبح چهارشنبه (27 خرداد) به دژبانی سپاه تسلیم شد و امیدواریم که هرچه زودتر روند توقف ادامه‌ کار در حریم منظری «عشرت‌آباد» انجام و کار متوقف شود.

«عشرت‌آباد» آن‌قدر از خودی و غیرخودی زخم‌خورده بود که رئیس دیوان عدالت اداری هم دلش به حال این بنا سوخت.

حجت‌الاسلام والمسلمین منتظری، رئیس دیوان عدالت اداری سه‌شنبه - 9 تیر - در مراسم افطاری مسئولان قضایی با مدیران شهری در بخشی از سخنان خود به موضوع ساخت‌وساز در محدوده میدان سپاه اشاره کرده و گفت: «در مسیر تردد خود در میدان سپاه و پادگان ولی‌عصر (عج) شاهد بودم که اسکلت معظمی بالا می‌رود و هر روز نیز به این اسکلت اضافه می‌شود، قبل از این‌که اطلاعاتی را درباره این اسکلت به دست بیاورم، حس ششم من می‌گفت که اشکالی در آن وجود دارد تا این‌که اخیرا فهمیدم آقایان بدون پروانه شروع به ساخت‌وساز کرده‌اند که این خیلی موجب تاسف است.»

وی خطاب به صاحبان این سازه تاکید کرد: «برادر عزیز، می‌خواهی بسازی اول پروانه بگیر! اگر این در نقطه‌ای است که نباید تغییر کاربری داده شود، هر کسی می‌خواهد باشد، نباید حقوق شهروندان را زیر پا بگذارد. چطور به خودت اجازه می‌دهی در کلانشهری مثل تهران بدون پروانه چنین ساختمانی بسازی؟»

اما باز هم این درخواست‌ها و به گونه‌ای تهدید‌ها جواب نداد، و تا 9 تیر کارگران همچنان مشغول کار بودند، تا این‌که این‌بار بازپرس شعبه 3 دادسرای نظامی به مسئولان ساخت‌وساز در پادگان ولی‌عصر (عج) و مجاور عمارت تاریخی «عشرت‌آباد» مهلت یک روزه برای توقف کار در این محدوده را داد.

قاسمی، مدیر روابط عمومی اداره‌کل میراث فرهنگی استان تهران با گرفتن توضیحات بیشتر از بخش حقوقی این اداره کل در آن زمان به رسانه‌ها توضیح داد: پس از دستوری که شعبه 3 بازپرسی دادسرای نظامی تهران مبنی بر توقف کار ساخت مجتمع کنار عمارت «عشرت‌آباد» صادر کرده بود و حتی این حکم به دژبان سپاه نیز اعلام شده بود تا کار متوقف شود، اما

گزارش‌های پراکنده حاکی از این بود که در طول دو هفته گذشته، فعالیت روی این مجتمع به طور کاملا ملموس در حال انجام است و هیچ توقفی صورت نگرفته است.

او افزود: به همین دلیل بازپرس شعبه 3 دادسرای نظامی در حکمی جدید که روز چهارشنبه صادر کرد و قرار است امروز به مسئولان این ساخت‌وساز ابلاغ شود، تاکید کرده که«باید اکیپی از عوامل دژبان برای اجرای توقف ساخت و ساز در حریم اثر فرهنگی «عشرت‌آباد»، ساعت هشت صبح روز یک‌شنبه - 14 تیر ماه - به این بازپرسی معرفی شوند ‌تا از آن‌جا برای توقف کار به "عشرت‌آباد" بروند.»

قاسمی تاکید کرد: این پرونده قطعا در همین دادسرا رسیدگی می‌شود و بنا به حکمی که پیوست آن به این اداره کل نیز فرستاده شده است، در صورتی که آن‌ها همکاری نکنند، بازپرس دادسرای نظامی، به ناچار از یگان ویژه ناجا (نیروی انتظامی) برای اجرای دستور توقف استفاده می‌کند.

صفحه‌ شخصی قالیباف پادرمیانی کرد

پرده چهارم؛ در انتها صفحه‌ی شخصی در فضای مجازی محمدباقر قالیباف، شهردار تهران بود که به داد "عشرت‌آباد" رسید، او حدود ده روز پیش در اینستاگرامش پیامی دلسوزانه با نام «دلسوزانه با برادرانم» به مسئولان این پروژه نوشت.

او در صفحه‌ی شخصی اینستاگرام خود نوشته است: «یکی از مطالبات عمومی از نهادهای نظامی در این سال‌ها، خروج پادگان‌ها از داخل کلانشهرها بوده است. در سال‌های گذشته با تدابیر مقام معظم رهبری و همکاری نیروهای مسلح حداقل در دو مورد، پادگان‌ها از داخل شهر تهران به منظور حفظ و حراست از محیط ‌زیست و زندگی مردم به خارج از شهر منتقل شده‌اند.

در چنین شرایطی، در قلب شهر تهران اسکلت‌های ساختمانی عظیم در میدان سپاه بالا رفته است که حتی برای ساخت آن مراحل قانونی لازم هم طی نشده است. تا به امروز نیز مجموعه‌ی مدیریت شهری تهران، دادگاه نظامی و رئیس دیوان عدالت اداری مخالفت قانونی و حتی دلسوزانه خود را با ادامه ساخت این بنا اعلام کرده‌اند.

ولی متاسفانه همچنان کار ساخت‌وساز این ساختمان ادامه دارد. از نهادی که همیشه در راه دفاع از سرزمین، مردم و حقوق آنها پیشقدم بوده است، انتظار می‌رود که این بار نیز در برابر قانون و برای احقاق حقوق مردم پیشتاز بوده و برای احترام به حقوق عمومی، اقدام به توقف احداث و تخریب این سازه کند.

بنده نیز اگر جای این دوستان و همرزمان سابقم بودم نه تنها جلوی احداث این سازه‌ی غول‌آسا را می‌گرفتم، بلکه راهی هم برای بازدید همه مردم به عمارت تاریخی کلاه فرنگی باز می‌کردم.»

تا این که 24 تیرماه این اقدام جواب داد و باز هم قالیباف در همان صفحه‌ی شخصی‌اش از فرمانده سپاه پاسداران به دلیل دستور کاهش فوری طبقات ساخت سازه‌ای در میدان سپاه قدردانی کرد.

او این‌بار در پیامی اینستاگرامی با تقدیر از سردار عزیز جعفری نوشت:«چندی پیش مطلبی را درباره ساخت سازه ای بلند در میدان سپاه با برادرانم در میان گذاشتم. پس از انتشار مطلب در جلسه ای با حضور جمعی از ایشان، جزئیات موضوع با عنایت به قواعد و ضوابط طرح های جامع و تفضیلی، مورد گفت وگو قرار گرفت. پس از بررسی موضوع و شنیدن مطالب وارده، دوستان اشراف کاملی نسبت به تمامی ابعاد و مسائل مرتبط با ساخت این بنا پیدا کرده و برادر بزرگوارم سردار عزیز جعفری، فرمانده محترم سپاه پاسداران دستور کاهش فوری طبقات را ابلاغ کردند. از این اقدام قاطعانه، شجاعانه و صادقانه همرزمان سابق خود تشکر و قدردانی می کنم؛ اقدامی که بار دیگر نشان داد سپاه همواره در تبعیت از قوانین و صیانت و حفظ حقوق مردم پیشرو و مقدم است. »

حریمی برابر با «عشرت‌آباد» زخم‌خورده

و حالا فقط یک قدم مانده به پایان قصه‌ای که هر ورز غصه‌دارتر می‌شد و "عشرت‌آباد" را در خود فرو می‌برد، اجرائی کردن دستور فرمانده سپاه پاسداران، یعنی کاهش سازه‌های فلزی سبزرنگ مجتمع در حال ساخت که چیزی بیش از 30 متر و 14 طبقه را در حریم 70 متری بنای تاریخی "عشرت‌آباد" بالا رفته بود.

براساس مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی این سازه حالا باید به 16 متر کاهش پیدا کند تا "عشرت‌آباد" دست‌کم باز هم به حالت گذشته بازگردد.

عمارت عشرت‌آباد در دی ماه 92

گزارش از خبرنگار ایسنا: سمیه ایمانیان

انتهای پیام