دکتر علیرضا قیامتی در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: خیام کسی است که با کمترین تعداد شعر توانسته بیشترین شهرت را در جهان داشته باشد؛ رباعیاتی که می‌توانیم به طور قطعی به آن‌ها استناد کنیم که متعلق به خیام هستند، مجموعه مستند محمدعلی فروغی است که حاوی 178 رباعی (کمتر از 400 بیت) است. این که کسی بتواند با این تعداد شعر، جایی در جهان برای خودش پیدا کند، خیلی خاص است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: دلیلش این است که رباعیات خیام شعر نیست؛ بینش، فلسفه، تفکر و اندیشه است. خیام در این بیت‌ها اندیشه را بیان کرده و عنصر این رباعیات نیز خِرد ایرانی است. خیام بزرگ‌ترین شاعری است که از فرهنگ فردوسی سرچشمه گرفته است. به ویژه او در حوزه خردورزی، مبارزه با خرافات، نادانی، ناپایداری دنیا و شک اندیشه نوشته است. شک اندیشی خیام نیز تنها در مرحله شک باقی نمی‌ماند بلکه یک شک علمی و فلسفی زیبایی است که نهایتا به یک باور و اعتقاد عمیق به خالق هستی و جهان ختم می‌شود. همچنین او با ظاهرگرایان خیلی مبارزه کرده است؛ به عنوان مثال این بیت‌ها را از خیام داریم که می‌گوید:

«گر می نخوری طعنه مزن مستان را / بنیاد مکن تو حیله و دستان را
تو غره بدان مشو که می می‌نخوری / صد لقمه خوری که می غلام‌ست آن‌را»

«گویند مرا که دوزخی باشد مست - قولیست خلاف دل در آن نتوان بست
گر عاشق و میخواره بدوزخ باشند - فردا بینی بهشت همچون کف دست»

قیامتی اظهار کرد: همچنین فیتز جرالد انگلیسی، خیام را به دنیا معرفی کرد. جهان غرب مدیون فیتز جرالد است که خیام را به آن‌ها معرفی نموده است و ای کاش ما مترجمان خوب دیگری نیز می‌داشتیم تا  آثار مولانا، سعدی، فردوسی و... را به این زیبایی ترجمه می‌کردند تا دنیا در شعر عرفانی و حماسی دیگر نتواند کسی را برتر از ما بداند.

وی خاطرنشان کرد: البته فیتز جرالد ابتدا به سراغ اشعار حافظ رفت اما گفت که این آثار ترجمه پذیر نیست چرا که ظاهرِ کلام پیچیده شده، اشعار دارای ایهام، آرایه‌های ادبی و... هستند و نمی‌توان ترجمه کرد اما شعر خیام چون فلسفه و اندیشه را بیان کرده؛ ترجمه پذیر است.

دانشیار دانشگاه فردوسی افزود: جایگاه علمی خیام نادیده گرفته شده و باید بیشتر به آن توجه شود. در اخترشناسی و ستاره‌شناسی، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین گاه‌شمار دنیا پس از 900 سال و با این همه پیشرفت تکنولوژی همچنان گاه‌شمار خیام است؛ دقیق‌ترین تقویم، سالنامه جلالی و تقویم خیام به شمار می‌رود که همه این‌ها نشان‌گر عظمت خیام هستند. هنوز کسی نتوانسته بهتر از کتاب "الجبر و المقابله" خیام در علم جبر بنویسد و به قول دانشمندان غربی، او بنیان‌گذار علم جبر است. همچنین خیام رساله‌ای درباره اقلیدس نوشته و نظرات اقلیدس را تصحیح کرده که در نوع خود بی‌نظیر است.

قیامتی بیان کرد: در شعرا و تذکره نویس‌های پس از خیام نیز می‌بینیم که به شاعری خیام زیاد اشاره نشده است؛ مثلا ابوالحسن بیهقی و نظامی عروضی هم از شاعری خیام چیزی نگفته‌اند.

وی تصریح کرد: افراد بزرگی از خیام گفته و نوشته‌اند؛ اولین کسی که خیام را به غرب معرفی کرد "توماس هایه" فرانسوی بود؛ "تئوفیل گوتیه" نیز بسیار شیفته خیام بود. همچنین گفته می‌شود "ژان لاهور"، متفکر بزرگ غربی با خواندن رباعیات خیام آن چنان تحت تاثیر قرار گرفته که اشک از چشمانش جاری شده بود. در قرن نوزدهم انجمنی در لندن به نام دوستداران خیام به وجود آمد که اختصاصی آمدند از آرامگاه خیام گلی را برداشتند و در آرامگاه فیتز جرالد کاشتند. در آمریکا، آلمان و روسیه نیز شاعران بزرگی از خیام گفته‌اند؛ همچنین در فرانسه، انگلیس و هلند نیز نمایشنامه‌هایی درباره خیام کار شده است که در این موضوع در کشور خودمان غفلت شده است.

این استاد دانشگاه ضمن بیان این مطلب که در درس‌های تحصیلی کشورمان به بُعد ادبی خیام نیز آن‌چنان که باید و شاید توجهی نشده است، تاکید کرد: زمانی که دانش‌آموزان و خانواده‌های ما بدانند که ادوارد براون، بزرگ‌ترین خاورشناس جهان چگونه از خیام یاد کرده یا یک گروه در قرن نوزدهم از لندن به نیشابور آمده‌اند و گلی را چیده‌اند تا به آرامگاهی در انگلیس ببرند، یا این که دقیق‌ترین تقویم همچنان متعلق به خیام است، باعث می‌شود تا ریشه‌های خود را بهتر پیدا کنند و دانش‌آموزان در برابر فرهنگ بیگانه و غرب سر تعظیم فرود نیاورند.

قیامتی متذکر شد: تنها چند رباعی از خیام را در کتاب‌ها آورده‌ایم؛ باید گفت که ما یک سوءتفاهم به خیام داریم؛ اگر خیام هم از خوشی می‌گوید، این خوشی همراه با فلسفه انسانیت، خردورزی، نیکی و اندیشه است و اصلا به مسائل ظاهری مربوط نیست و بارها نیز خود خیام این را گفته است که او در حال مطرح کردن اندیشه است.

وی بیان کرد: در دانشگاه‌ها تا حدودی به جایگاه ادبی خیام پرداخته شده است اما باید به جایگاه علمی او نیز بپردازیم و خیام را به عنوان یک نابغه علمی بدانیم. این درد بزرگی است که نه نخبگان و نه رسانه‌های فرهنگی کشور هیچ کدام نتوانسته‌اند رسالت خود را در معرفی مشاهیر انجام دهند.

قیامتی تاکید کرد: معرفی مشاهیر و شخصیت‌ها باعث می‌شود تا با پیدا کردن ریشه‌هایمان، انسجام ملی‌مان تقویت شود؛ این ریشه‌ها سبب تقویت هویت می‌شود و وقتی دانش‌آموزی هویت گرفت، دلبستگی او بیشتر می‌شود و ضمن احترام به فرهنگ دیگر کشورها، جذب آن فرهنگ‌ها نمی‌شود؛ ریشه‌ها همبستگی ما را افزایش می‌دهند.

وی گفت: در ذات اندیشه‌های خیام، خردگرایی شاهنامه و ایرانی است؛ در همین‌باره خیام کتابی دارد به نام «نوروزنامه» که سراسر درباره جشن و باورهای ایرانی نوشته شده و جزء بی‌نظیرترین کتاب‌ها درباره جشن‌های ایرانی است. البته بعضی گفته‌اند که درباره این نوروزنامه شک وجود دارد و منسوب به خیام است؛ اما چون تنها یک نسخه داریم و در آن هم به صراحت گفته شده از خیام است و همچنین هیچ‌کس در هیچ جای دنیا هم نگفته و ثبت نشده که این کتاب متعلق به فرد دیگری است، بنابراین دلیلی بر تردید نیست و برآیند تفکر خیام، فکر ایرانی است.

28 اردیبهشت‌ماه مصادف با گرامیداشت روز ملی حکیم عمر خیام نیشابوری است.

انتهای پیام