در عصر ایشان، امر امامت پنهان بود وشرایط اجازه نمی داد که شیعیان با امام خود - باقر العلوم علیه السلام - ارتباط علنی داشته باشند . آنان به شدت تحت فشار بودند و جهان اسلام در عصر امام باقرعلیه السلام که نوزده سال طول کشید، به لحاظ گسترش قلمرو، حوادث سیاسی و اجتماعی، مبارزات فکری، رونق مباحث کلامی و فقهی موقعیت جغرافیایی، سیاسی و فرهنگی ویژه ای دارد.

در این شرایط سخت دانشگاه اهل بیت  علیهم السّلام  به هنگامی تأسیس شد، که حکومت اموی از همه سو، دچار خطر شده بود، این دانشگاه چهار هزار تن دانشجو را دربر می گرفت که در مدّتی محدود، در امن و امان به کار خود مشغول شد. اقدامات علمی امام باقر (ع) و بعد از ایشان توسط فرزندشان امام صادق (ع) سبب پیدایش مکتبی با فرهنگی غنی گردید که بعدها به مکتب جعفری شهرت یافت زیرا که عملاً در زمان امام صادق (ع) به بار نشست. این مکتب فکری که در تمام زمینه ها، علوم اهل بیت را به طور منظم ارائه می دهد نتیجه بیش از نیم قرن (از سال 94 تا 148 هجری) تلاش های پیگیرانه این دو امام شیعه می باشد.

اما مهمترین حرکت علمی که باید آن را یک نهضت فرهنگی ریشه دار نامید،تاسیس همین مکتب یا دانشگاه مدینه است که در جلسات آن همواره صدها تن از نقاط مختلف برای فراگیری فقه، حدیث، فلسفه، تفسیر و لغت و دیگر علوم حضور می یافتند و صدها نفر از این مکتب دانش آموختند. کوفه، بصره، واسط و حجاز جوانان خود را به این دانشگاه اهل بیت گسیل می داشتند و علما و محدّثین بزرگی در آنجا به شکوفایی فکری و علمی رسیدند. حسن بن علی الوشا، راوی مشهور، نهصد شیخ را درک کرد که در مسجد کوفه به درس و بحث اشتغال داشتند و همگی از امام باقر و امام صادق علیهما السلام نقل حدیث می کردند.

این دانشگاه به هنگامی در مدینةالنّبی بنیان نهاده شد که امویان از هر سو دچار خطر شده بودند. خداوند متعال چنین مقدّر نمود که مرکز علوم اهل بیت در محیطی نسبتاً امن به تلاش های فکری و علمی خود مشغول باشد.‌

‌تسخیر فضای فرهنگی جامعه، عمده ترین خطّ مشی سیاسی - اجتماعی امام پنجم به شمار می رود که این برنامه در زمان امام صادق علیه السلام به اوج خود رسید و نام، پیام و اندیشه ائمّه را برای همیشه در میان امّت اسلامی زنده نگاه داشت.

امام باقر علیه السلام در دانشگاه مدینه از تحکیم بنیادهای تفکّر شیعی لحظه ای غافل نبود بلکه با برنامه ریزی دقیق و حساب شده به رهبری تفکّر امامیّه و پیروان مسیر امامت اهتمام می ورزید. امام باقرعلیه السلام در بیانات خود از کلام خداوند شاهد می آورد و می فرمود: هر مطلبی مطرح کردم، بپرسید در کجای قرآن است تا آیه اش را مشخّص نمایم.‌

با این همه، نباید تصور کرد که امام هیچ‏گونه محدودیتی در این راستا نداشته؛ بلکه با رعایت تقیه و پنهان‏کاری و عدم برانگیختن حساسیّت دستگاه، این معنا را عملی کرده و با وجود تنگناهای خاص سیاسی و فرهنگی توانست افراد زیادی، بالغ بر 462 نفر را با آموزش‏ها و تعالیم ناب خویش پرورش دهد.

لذا از مهم‌ترین امتیازات امام باقر (ع) این است که ایشان بنیانگذار انقلاب فرهنگی و نهضت علمی شیعه و بلکه اسلام شمرده می‌شود. هر چند معارف اسلامی و تشیع به دست امام صادق (ع) انتشار و توسعه یافت و به اوج خود رسید، ولی پایه‌گذاری آن به دست حضرت امام محمد باقر (ع) بود.

از معروف ترین یاران و شاگردان امام باقر (ع)، علاوه بر جابر بن یزید و ابان بن تغلب، می توان از کسانی چون ابوحمزه ثمالی، حُمران بن اَعْیَن، محمد بن مسلم ثَّقفی، زُرارة بن اَعْین، معروف بن خرّبوذ، بُرَیْد العِجْلی، ابوبصیر اسدی و فُضیل بن یَسار نیز نام برد. به ابوحمزه ثمالی کتاب هایی در حدیث و تفسیر نسبت داده شده و گروهی از بزرگان اهل سنّت از او اخذ حدیث کرده اند. جابر بن یزید که به گفته خود فقط ۰۰۰، ۷۰ حدیث از امام باقر (ع) فرا گرفته بود. مجموعه این تلاش ها باعث شد که آن حضرت را غالباً با عنوان «وصّی الاوصیاء و وارث علم الانبیاء» یاد می کردند.

آگاهی از معارف دینی و علوم بشری در راستای هدایت تشریعی، احیاء تفکر اسلامی و فرهنگ غنی اسلامی به منظور اداره امور مسلمین در ابعاد فردی و اجتماعی، لازمه امامت است. حضور علمی امامان باقر و صادق (ع) در عصر خود و بی نقص بودن نظریات ایشان و آشکار نمودن علوم خود، حاکی از آن است که سایر امامان به اندازه ایشان فرصت و موقعیت مناسب پیدا نکردند تا فرهنگ و تمدن ناب اسلام را تبیین نمایند.

بی شک اقدامات علمی امام صادق (ع) در حیات ارزشمندش مرهون وضعیت سیاسی، فرهنگی و اجتماعی منحصر به فرد آن عصر و اقدامات امام محمد باقر (ع) در راستای اعتلای فرهنگی و تمدنی و زمینه ساز برای تأسیس دانشگاه بزرگ جعفری است. به گواهی مورخان و محققان اسلامی حضرت امام باقر علیه السلام در شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی در آن مقطع حساس تاریخ اسلام نقش مهمی داشته است و موسس و بنیان گزار بزرگ ترین دانشگاه اسلام بعد از ظهور اسلام در شبه جزیره عربستان می باشند.

حجت‌الاسلام نیما ارزانی

انتهای پیام