انسان‌ موجود پیچیده‌ای است و این پیچیدگی می‌تواند باعث ایجاد مشکلات زیادی در ارتباط با خود و دیگران شود و به ناچار باید این مسیر سخت و پیچیده را پشت سر گذاشت. پس باید به دنبال راهی بود که بتوان در طول دوره زندگی خود کمترین آسیب و تنش را در برخورد با مشکلات از جمله ضربه‌های روحی روانی متحمل شد؛ چراکه تجربه چنین ضربه های سنگینی، آسیب‌های جسمی و روحی وارده به آدمی را دوچندان می‌کند، به طوری که جبران آن حتی تا پایان عمر کاری سخت و در برخی موارد محال خواهد بود.

در این راستا سازمان دانشجویان جهاد دانشگاهی خراسان رضوی با هدف آموزش ساده و کاربردی روانشناسی و با محوریت آسیب‌های روانی و خودشناسی، هر هفته برنامه‌ای اینستاگرامی را با عنوان سایکولایو برگزار می‌کند که شاید گامی موثر در آشنایی با این مسائل باشد.

 احسان متین‌فر شامگاه گذشته در این برنامه در خصوص ریشه کمال‌گرایی، اظهار کرد: ما برای اینکه بدانیم کمال‌گرایی چگونه ایجاد می‌شود، می‌گوییم، کمال‌گرایی بذری است که در زمین حاصل‌خیز شرم و نقص کاشته می‌شود. زمانی که انسان‌ها به دنیا می‌آیند تصوری در مورد خود ندارند و نمی‌دانند که از چه ویژگی‌هایی برخوردار هستند. فرد نه تنها خود را نمی‌شناسد بلکه بعضی از نظریه‌پردازها معتقدند که فرد تفاوتی بین خود و محیط پیرامون هم نمی‌تواند قائل باشد.

متین‌فر تصریح کرد: بنابراین عدم وجود هویت همراه می‌شود با اینکه فرد ابزار چندانی برای شناختن خود و محیط پیرامون، به جز هیجانات نداشته باشد. هیجاناتی که تجربه می‌کنیم اصولا در مورد والدین و مراقبان اولیه است. انگار دیگر انسان‌ها مانند والدین و مراقبان اولیه نقش بسیار اساسی در شکل‌گیری نوع باور و نگاهی که فرد نسبت به خود دارد، ایفا می‌کنند. فرد اگر در دوران نوزادی هیجانات مثبت تجربه کند، احساس خوشبختی و خوشایندی نسبت به خود خواهد داشت.

وی بیان کرد: در مقابل، اگر نوزادی مراقبت‌های اولیه را نداشته باشد و هیجانات منفی را تجربه کند، به این مفهوم دست پیدا می‌کند که علاوه بر خود، دنیا هم جای خوبی نیست و این امر براساس هیجاناتی است که نسبت به خود و دیگران تجربه می‌کند و به این باور می‌رسد که چگونه موجودی است.

این روانشناس بالینی اضافه کرد: زمانی که والدین در دوران کودکی از فرزند خود برای هر کاری که انجام می‌دهد ایراد می‌گیرند، به تدریج فرد احساس شرم می‌کند و این ایراد گرفتن بذر شرم و نقص را در زمین حاصل‌خیز ایجاد می‌کند. همیشه برای دوست داشتن و ارزشمند بودن کودک شرط می‌گذاریم که به آن ارزشمندی مشروط می‌گوییم.

وی خاطرنشان کرد: فرزندان در دوران کودکی نیازمند احساس ارزشمندی از سوی والدین هستند و اگر این احساس را از سوی والدین به دست نیاورند، به عبارتی دق می‌کنند و انگار دنیا روی سرشان خراب می‌شود. والدین آن بستر و زمینه کمال‌گرایی را برای فرد به وجود می‌آورند که آن شرم و نقص در فرد به وجود آمده و تصور می‌کند که عیب و ایرادی دارد و برای اینکه بار دیگر آن احساس شرم را نداشته باشد به کمال‌گرایی روی می‌آورد.

متین‌فر اضافه کرد: ما همیشه می‌گوییم اگر والدین می‌خواهند یک بازخورد نسبت به رفتار و عملکرد کودکان در زمانی که آنها اشتباه انجام می‌دهند، داشته باشند باید به این نکته توجه کنند که رفتار و عملکرد کودک از شخصیت، هویت، وجود و ارزشمندی منفک شود. باید گفت که «من تو را دوست دارم اما این کار اشتباه را انجام دادی و ممکن است به واسطه این اشتباه بعضی امتیازات را از دست بدهی اما ما تو را دوست داریم و یاد بگیر که بار دیگر این اشتباه را انجام ندهی». اتفاقی که در این زمینه صورت می‌گیرد، این است که افراد کمال‌گرا دوباره با آن احساس شرم و نقص مواجه نشوند.

وی اظهار کرد: کمال‌گرایی زرهی است که باعث می‌شود افراد دوباره آن احساسات شرم و نقص را نداشته باشند و به این دلیل برای خود قوانین و معیارهایی در نظر می‌گیرند که در مقابل دیگران دچار شرم نشوند. قوانینی که فرد برای خود در نظر می‌گیرد، در واقع زرهی ایجاد می‌کند و کارکرد زره این است که در برابر آسیب‌ها از فرد محافظت کند، اما همان طور که زره یک شیء محکم، سخت و انعطاف‌ناپذیری است، کمال‌گرایی هم مانع از این می‌شود که رفتاری انعطاف‌پذیر و متفاوتی داشته باشد. کمال‌گرایی بر خلاف ذات ما عمل می‌کند و به هیچ وجه اجازه نمی‌دهد که ما رشد و پیشرفت را تجربه کنیم. بنابراین کمال‌گرایی در ذات ما انسان‌ها و دنیا جایی ندارد و مانع رشد و حرکت ما نیز است.

  این روانشناس بالینی گفت: عده‌ای معتقد هستند کمال‌گرایی به این دلیل خوب است و می‌تواند مفید باشد و  درنتیجه به آن ادامه می‌دهند.  در حقیقت هر رفتاری که انجام می‌دهیم حتی اگر آن رفتار آسیب‌رسان باشد، زمانی آن را تکرار می‌کنیم که برای فرد منافعی دارد. اگر رفتاری منفعت نداشته باشد به هیچ وجه آن را انجام نمی‌دهیم. بنابراین اگر به رفتاری ادامه می‌دهیم و آن رفتار را به عنوان آسیب‌رسان و منفی در نظر می‌گیریم، حتما دنبال این موضوع باشیم که این رفتار چه پیامدهای مثبتی برای فرد به ارمغان می‌آورد؛ چراکه اگر موضوعی برای فرد منفعت نداشته باشد یک لحظه هم به آن ادامه نمی‌دهیم. کمال‌گرایی هم از این قاعده مستثنی نیست. با وجود اینکه به فرد آسیب می‌زند و باعث مشکلات عدیده‌ای در سطح روانشناختی می‌شود، اما به واسطه اینکه یا نتایج مثبت دارد یا فرد تصور می‌کند نتایج مثبت دارد، به آن رفتار ادامه می‌دهد.

متین‌فر اضافه کرد: این افراد تصور می‌کنند که کمال‌گرایی باعث می‌شود آنها تلاش و پشتکار بیشتری انجام دهند و به سمتی حرکت کنند که به مهارت‌ها و توانمندی‌های خود اضافه کنند و حس خاص بودن به آنها دست ‌دهد. این حس خاص بودن دقیقا موردی است که افراد کمال‌گرا دنبال آن می‌گردند و تصور می‌کنند کمال‌گرایی باعث این موضوع می‌شود.

وی گفت: این موضوع در حالی است که کمال‌گرایی دارای اثرات منفی بسیار زیادی است. اولین اثر منفی این است که فرد برای به دست آوردن استانداردهای سطح بالا در فشار است و این تنیدگی و فشار باعث می‌شود که احساس خستگی و فرسودگی کند. این احساس باعث می‌شود که به زبان ساده کاسه صبر فرد لبریز و  تحریک‌پذیر شود و بسیار راحت می‌تواند از کوره در برود و با از کوره در رفتن شاهد این موضوع هستیم که این افراد اشتباهات و تعارضات بین فردی را تجربه می‌کنند.

این روانشناس بالینی تصریح کرد: دومین اثر منفی کمال‌گرایی این است که فرد ارزشمندی خود را صرفا بر مبنای آن استانداردهای سطح بالا قرار می‌دهد و آسیب‌پذیر می‌شود و در معرض مشکلات دیگر قرار می‌گیرد. مشکل سوم کمال‌گرایی در این است که فرد از خود توقع بالایی دارد و زمانی که فرد موفقیت خود را بی ارزش می‌داند و با خود می‌گوید که اتفاق خاصی نبود یا اینکه از روی شانس اتفاق افتاد، حال فرد با آن موفقیت خوب نمی‌شود، در نتیجه برای خود استانداردهای بالاتر می‌گذارد و این توقع زیاد قابل دستیابی و یا غیر قابل دستیابی است.

وی افزود: اگر برای فرد قابل دستیابی باشد همان سناریوی قبل را مطرح می‌کند که کار خاصی انجام نداده است. اما اگر دست پیدا نکند یا شکست بخورد احساس ناتوانی و نقص گلوی فرد را فشار می‌دهد. تلاش افراد کمال‌گرا برای رسیدن به احساس خود ارزشمندی مانند این است که روی تردمیل می‌دوند و به جایی نمی‌رسد. آنها تلاش می‌کنند، خسته می‌شوند اما از خود احساس خوبی ندارند و این سه مورد از اصلی‌ترین آسیب‌های کمال‌گرایی است که تاکنون شناسایی شده است.

متین‌فر خاطرنشان کرد: ما همیشه در زندگی به دنبال حال خوب هستیم، اما اتفاقی که برای این دست از افراد رخ می‌دهد این است که هر چه تلاش می‌کنند تا به آن حال خوب دست پیدا کنند، محقق نمی‌شود و مانند این است که هر چه بیشتر تلاش می‌کنند بیشتر از آن اهداف دور می‌شوند و منجر به از دست دادن عزت نفس آدمی می‌شود.

انتهای پیام