رودخانه كرج در طول تاریخ دیرین حیات زندگی بخش خود هیچگاه همچون امسال، نا مهربان و بی رحم نبوده است، نمی‌دانم آیا اساساً درست است كه واژه‌هایی همچون نامهربانی و بی رحمی را به آب - مایه حیات - نسبت داد.

شمار كشته شدگان ناشی از غرق شدگی در این رود دوپاره نه چندان طولانی در مدت كمتر از چهار ماه سال جاری، بین ١٧ تا ٣٠ تن گزارش شده و این در حالیست كه هنوز در نیمه ماه اول تابستان قرار داریم!

باید پرسید چرا چنین وضعیتی پیش آمده است؟

مساله اول بارش‌های پر حجم ( اعم از برف و باران ) بود كه در سال جاری شاهد بودیم، علاوه بر بارش‌های ( باران ) در پاییز سال گذشته و بهار سال جاری، ایستگاه‌های برف‌سنجی میزان بارش و ذخیره برف در زمستان سال گذشته را كم سابقه توصیف كردند، بر اثر بروز این وضعیت كم سابقه و شرایط بسیار مناسب، علاوه بر آن كه ذخیره سد كرج در موقعیت بسیار خوبی قرار گرفت، اكنون چندین ماه است كه به طور مستمر میزان آب موجود در رود كرج در هر دو بخش ( جاری در بالا دست و رها شده در پایین دست تقریباً در بیشترین شرایط نسبی، حدود بیست متر مكعب در ثانیه ) است.

این وضعیت در حالی روی داده كه در اسفند ماه سال گذشته که ماه ذخیره سازی آب است به منظور پیشگیری از وقوع سیلی ویرانگر، اقدام به رها سازی حدود پنجاه میلیون متر مكعب آب ذخیره از سد كرج شد.

طی 30 سال گذشته سابقه نداشته كه در چنین روزی - 18 تیر ماه - بعد از تامین آب مورد نیاز تهران و إشباع آب در آبگیر بیلقان و همچنین جاری شدن آب ( حقابه) تعدادی  از نهرهای منشعب واقع شده ( بعد و قبل از آبگیر ) همچون انهار قدیمی، حاجی آغاسی، كمال آباد، حسین‌آباد، مردآباد، وسنفارد و كلاك ، همچنان حجم متنابهی آب، حدود سه متر مكعب در ثانیه، از زیر پل فردیس ( سرحد آباد ) در ناحیه بزرگراه تهران كرج، جاری باشد.

وقوع همین پدیده كم سابقه‌ یكی از دلایلی است كه موجب شده بسیاری از گردشگران - غیر بومی، كم تجربه و نا آشنا با منطقه، نگاهشان به رودخانه كرج و میزان آب جاری در بستر آن، همچون سال‌های گذشته كه این میزان آب در چنین روزهایی از سال، تقریباً نصف آبی بود كه در این روزها جاریست، باشد و از روی عادت و تكرار رویه مشابه در سال‌های گذشته، نزدیك رودخانه شده و به درون آن پای نهند!

مساله دیگر گرمای طاقت فرسا در روزهای اخیر است كه موجب هجوم مردم به محور جاده چالوس ( جاده البرز ) و استفاده از محیط تفریحی حاشیه رودخانه است.

و یك مساله بسیار مهم دیگر تراكم رو به رشد و به نوعی لجام گسیخته جمعیت تهران و كرج و افزایش روز افزون شمار ساكنان استان‌های تهران و البرز است كه متاسفانه بدون كمترین چاره اندیشی و برنامه ریزی به شكل فزاینده ای ادامه دَارد.

چه باید كرد ؟

همزمان با تاكید بر لزوم گسترش مطالعات مرتبط با پدیده‌های جمعیت شناسانه خصوصاً رشد جمعیت، مهاجرت‌ها و سكونتگاه‌های (دائمی، موقت و غیر مجاز ) تدابیری مبتنی بر رهیافت‌های جامعه شناسانه و به كارگیری علوم و فرضیه‌های مرتبط با مطالعات شهری و روستایی و چگونگی گسترش شهرها، بر هم خوردن تعادل جمعیتی بین شهرها و روستاها و همچنین لزوم توجه دقیقتَر و علمیتَر به پدیده انسان، تفریح و اوقات فراغت، در خصوص این مساله خاص - كاهش از تلفات انسانی - چند نكته پیشنهاد می‌شود:

آموزش، آموزش و باز هم آموزش. پدیده بسیار مهم، بنیانی و تعیین كننده ای كه به نظر می‌رسد به عنوان یك حلقه مفقوده در سراسر زندگی و در تمامی شئون حیات اجتماعی ایرانیان به چشم می‌خورد. بدیهیست عواملی همچون آگاهی بخشی، اطلاع رسانی و هشدار، در همین بند و به عنوان زیر مجموعه‌ای در روند با اهمیت اموزش مطرح است.

استفاده از قدرت آموزش و اطلاع رسانی رادیو و تلویزیون و خصوصاً استفاده از فضای مجازی كه به صورت گسترده و موثری عمل كرده و تقریباً در  دسترس همگان قرار دَارد، نقشی موثر در كاهش حوادث دَارد.

حادثه جزء جدایی ناپذیر جاده البرز شده است

در مورد محور مواصلاتی كرج چالوس ( جاده البرز ) با عنایت به حادثه خیز بودن این محور باید گفت كه متاسفانه وقوع حادثه و بحران به صورت جزئی لاینفك از مسائل این محور در آمده و به صور مختلف، در طول سال ( سیل، بهمن، كولاك، مه گرفتگی، ترافیك سنگین، آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع، رانش كوه، سقوط سنگ و دیگر حوادث طبیعی ) بروز كرده به صورت مستمر در این محور روی می‌دهد. بِنَا بر این لزوم تشكیل ستادی ویژه - جدای از مدیریت بحران و یا با تغییراتی كاربردی، زیر نظر آن - و خصوصاً از طریق به كار گیری افراد بومی از ضروریات است.

همچنان بر روی این امر مهم یعنی بهره‌برادری از دانش و به ویژه استفاده از تجارب مفید بومیان، دانش و تجربه‌ای كه حاصل قرون متمادی زیست در محل است و طی گذران سالیانه طولانی حاصل گردیده ، تاكید دارم. جوانان بومی در حوادث اخیر و در روند امداد و نجات شهروندان حادثه دیده نقش موثر و قابل تأملی داشته اند . این عزیزان بدون كمترین توقع و چشمداشت و صرفاً از روی نیات خیر خواهانه و با انگیزه خدمت رسانی بی منت به مهمانان عالیقدر خود ، فراتر از انتظار ظاهر شده و صحنه‌های حماسی شایسته تقدیری را رقم زدند.

راهكار دیگر ارائه تسهیلات پر شمار و متنوع در شهرها - با هدف تشویق شهروندان به توقف در شهر و استفاده از مراكز تفریحی متعدد و افزایش جذابیت‌ها به منظور كاهش تمایل و انگیزه شهروندان به سفرهای خارج از شهر است. علاوه بر برنامه‌های هنری پر جاذبه همچون فیلم ( سینما ) تئاتر ، كنسرت‌های موسیقی، نمایشگاه‌های مختلف و دیگر برنامه‌های جذاب، در این مورد ویژه، احداث مراكز ورزشی خصوصاً تاسیس استخرهای مناسب با ایجاد تسهیلات - و حتی پرداخت برخی یارانه‌ها همچون یارانه پرداخت تعرفه آب ، برق و گاز - و همچنین آموزش فن شنا و دیگر مهارت‌ها به شهروندان از ضروریات است.

تقاضای كمك از مردم، امر مذمومی نیست، تشكیلات دولتی كمتر به فكر استفاده از مردم - خصوصاً سازمانهای مردم نهاد - و یاری خواستن از این مجموعه‌های پر توان هستند. دولت‌ها در ایران متاسفانه بعد از وقوع بحران پی به این نیروی مستعد می‌برند و دست یاری به سوی آنان دراز می‌كنند حال انكه این سازمان‌ها ظرفیت و توان خیر كننده‌ای در امور مرتبط با آموزش، آگاهی بخشی، راهنمایی و هدایت شهروندان دارند.

رودخانه‌خواری هم دلیلی برای وقوع بحران است

هجوم به حریم و حتی بستر رودخانه و آنچه كه تحت عنوان «خواری» از مصدر خوردن ( و بلعیدن و چپاول كردن ) همچون كوه خواری، زمین خواری و ... از آن یاد می‌شود، نیز از جمله دلایل وقوع بحران‌های مختلف در كشور شده است.

برای در گذشتگان حوادث اخیر رحمت الهی و بهشت جاودانی آرزو دارم و صمیمانه با همه وجود به بازماندگان عزیز آزرده خاطر، ابراز همدردی نموده برایشان صبر و اجر مسالت دارم. از تصمیم گیرندگان، برنامه‌ریزان، مدیران و مسولان كشور و استان ( همانگونه كه بارها تاكید كرده‌ام مسائل البرز  مختص و در حد یك استان نیست، بسیاری از امور البرز ، جنبه ملی دَارد ) آری ، از مسولان ملی و محلی نیز تقاضا دارم با انگیزه موثر و دقت بیشتر و از طریق همدلی و تشریك مساعی و خصوصاً با استفاده از تجارب دیگر كشورها و همچنین استفاده از تجارب داخلی، نسبت به این رویدادهای تلخ و جانكاه و خانمان برانداز، تفكر، تامل و چاره اندیشی نمایند .

" ان الله یدافع عن الذین آمنوا "

یادداشت از مهراب رجبی، رئیس بنیاد البرزشناسی