به مناسبت زادروز استاد پرویز مشکاتیان آهنگساز، موسیقی‌دان، نوازنده سرشناس سنتور، استاد دانشگاه و پژوهشگر نامی ایران به سراغ یکی از شاگردان برجسته وی رفتیم تا در مورد استاد، شیوه‌ کار و علل محبوبیت و موفقیت استاد را در عرصه هنر موسیقی بشنویم.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) - منطقه گیلان، پرویز مشکاتیان آهنگ‌ساز، نوازنده صاحب سبک و برجسته سنتور ایران در ٢٤ اردیبهشت سال ١٣٣٤در شهر نیشابور پا به عرصه هستی نهاد. مشکاتیان مقدمات موسیقی را از شش سالگی نزد پدرش مرحوم حسن مشکاتیان شروع کرد و در سال ١٣٥٣ وارد دانشگاه هنرهای زیبا شد و بعد از آن مبانی و ردیف‌های موسیقی ایرانی را نزد استادانی چون «علی خان برومند»، «داریوش صفوت »، «دکتر محمدتقی مسعودیه » و «عبدالله دوامی » و ... فرا گرفت .

مشکاتیان علاوه بر فعالیت هنری فراوان در زمینه موسیقی با چاپ کتاب‌های آموزشی متعدد و شیوه تدریس منحصر به فردش، به پرورش و تعلیم شاگردانی بسیار موفق و برجسته اهتمام می‌ورزید. از جمله کسانی که سال‌های زیادی در محضر استاد تلمذ کردند، می‌توان به بهمن ولی‌زاده اشاره کرد. ولی‌زاده آهنگ‌ساز و نوازنده‌ی سنتور است و در این گفت‌وگو، به شیوه کار و اهمیت جایگاه پرویز مشکاتیان در موسیقی ایرانی می‌پردازد.

بهمن ولی‌زاده در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا درخصوص جایگاه استاد مشکاتیان در بین سنتورنوازان سده اخیر اظهار می‌کند: وجه تمایز استاد مشکاتیان با دیگر سنتورنوازان سده اخیر، روح دردمند و عاشق پیشه‌اش بود که ایشان را همچون کشتی در گرداب دریا به هر طرف که می‌خواسته کشانده و از هر سرچشمه‌ای در حد ظرفیتش سیراب کرده و در نهایت آرامش سکوت امواج نوشدارویی برای تسکین دل دردمندان و چراغ هدایتی برای رهنوردان کوثر آورده و جالب اینجاست که برای خود هیچ نخواسته و همه را به سان مرد به هموطنانش بخشید.

وی ادامه می‌دهد: استاد مشکاتیان با مردم هم نفس بوده و دلش برای میهن می‌سوخته. چیزی که وی را به قله معرفت و زیبایی رسانده، اشتیاق بسیار استاد به زیبایی و قبول خطرات راه بوده به طوری که توجه‌اش به پیرامون صبر و استقامت و جان فدایی‌اش در این راه پر تلاطم به شیوایی در آثارش مشهود است.

ولی‌زاده به ابداعات و نوآوری مشکاتیان اشاره می‌کند و می‌گوید: استاد اهل ادبیات و سه تار نوازی قابل بود و فهم ریاضیات داشت و در کل موسیقی‌دان بود. در آثارش پا را فراتر از چهارچوب ردیف‌ها گذاشته و شروع به مدلاسیون و مرکب‌نوازی کرده است و در واقع سنت را از بالا نظاره‌گر بود و مسائلی را که اهل سنت (ردیف نوازان مطلق) در قید و بند آن بودند شکافته و حل کرد. از تکنیک‌های رضا ورزنده که از اعضای نسلی مهجور مانده بود، بهره جسته و از حس و حال عرفانی سه تار استفاده کرده و با ترکیب دقیق و مناسب دغدغه‌های محیط پیرامون و سیر روحی و خلاقیت آهنگسازی و مضراب گذاری‌های خاص خودش آثار ماندگاری خلق کرد که به یقین از توان عصر حاضر خارج است و همین دلیل ماندگاری استاد شد.

وی در پاسخ به این سوال که اکثر افراد معتقدند که بهترین آثار استاد شجریان محصول همکاری با مشکاتیان بوده است، آیا این تفکر نسبتا رایج در بین علاقه‌مندان به موسیقی ایرانی مطابق با واقع است؟ می‌افزاید: یقینا در عصر حاضر معدود آهنگسازی پیدا می‌شود که آوازخوان در دست‌هایش موم باشد. استاد آوازخوان را مثل زمین بایری می‌دانست که بسته به شرایط جوی زمین (در واقع توانایی اصلی آوازخوان که شاید خود آوازخوان هم از توان هنری‌اش خبر نداشته است) بهترین محصول را به بار می‌‌آورد. استاد آهنگساز کارکشته‌ای بود و نسبت به ظرافت‌های آوازخوان تصنیف را تنظیم می‌کرد. به نظر من استاد شجریان، ایرج بسطامی، شهرام ناظری، علیرضا افتخاری و علی رستمیان و ...  بهترین کارهاشان محصول خلاقیت مشکاتیان بوده است. تصانیف مشکاتیان حتی بدون آواز هم به طور کامل ادا می‌شوند .

وی در پاسخ به اینکه تکنیک‌هایی مثل جفت مضراب‌ها، سنکُپ‌ها، دراب‌ها و آرپژها و لهجه خاص ساز مشکاتیان، آیا ویژه مشکاتیان بوده و یا قبل از آن هم سابقه داشتند؟ می‌گوید: استاد ویژگی‌های خاص خودش را داشت. حتی دراب‌های سه تایی ایشان با دو تا چپ و یکی راست نواخته می‌شد که به آهنگ سرعت می‌بخشید. استاد به همان حد که از موانع روزگار رنجیده بود، موانع را از سر راه نوازندگان برداشت. طبیعتا نوازندگان کنونی دنباله رو ایشان خواهند بود. گرچه سبک‌های دیگری هم هستند ولی هیچ یک عمیق و پیچیده و در عین حال ساده و ناب نیستند.

ولی‌زاده به همکاری موفق استاد ناصر فرهنگ‌فر با استاد مشکاتیان اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: شادروان استاد فرهنگ‌فر علاوه بر دوستی و موافقت درونی با استاد، نه تنها ریتم بلکه ملودی‌های استاد را می‌نواخت؛ با توجه به اینکه استاد در برخی از آهنگ‌های خود از ریتم‌های مختلفی استفاده می‌کرد و این کار یکی از بزرگترین خدمات استاد مشکاتیان به موسیقی ایران است.

وی می‌گوید: استاد تا قبل از تدریس در ایتالیا شاگردان زیادی داشت ولی بعدها بیشتر وقت خود را صرف آهنگسازی می‌کرد. استاد ردیف میرزاعبدالله را با سبک نوازندگی خودشان (با نمد و سنکپ‌ها و ...) تدریس می‌کرد. اعتقاد نداشت که مضراب تار روی سنتور نواخته شود. به ردیف صبا اهمیت زیادی می‌داد و نصیحت‌شان همواره این بود که نباید مضراب‌ها با فشار روی ساز زده شوند و از چند مضراب نخست متوجه توانایی و پشتکار هنرجو می‌شد. نظر شخصی من به شاگرد پروری جداگانه است، شاید استاد زمان بیشتری برای پرورش شاگرد می‌گذاشت دیگر آهنگ‌هایش به این تعداد نبود. استاد در اصل ذات آهنگسازی داشت و در این امر بیشتر از معلمی بهره‌برداری کرد.

وی در خصوص آشنایی خود با استاد مشکاتیان می‌گوید: سال ١٣٧٥ اولین دیدار من در منزل شخصی استاد به اتفاق مقداد شاه حسینی از شاگردان هوشنگ ظریف بود. به سبب اینکه ساکن اردبیل بودم به خاطر مسافت راه مرا به استاد بزرگ‌پور در لاهیجان معرفی کرد که نزدیک به ٣ سال در محضر استاد بودم و از سال ٧٨ هم محضر استاد علایی بودم که چهارمضراب‌ها را با مشکاتیان و ردیف را با علایی کار می‌کردم اما در اواخر بخشی از ردیف را از استاد مشق گرفتم و بیشتر وقت کلاس ما صرف احوالات درونی و آهنگسازی می‌شد.

ولی‌زاده به مهمترین تاثیراتی که به‌طور ویژه از نوازندگی و آهنگسازی مشکاتیان گرفته است اشاره می‌کند و می‌افزاید: اکثرا اتفاقاتی که برای استاد می‌افتاد برای من هم می‌افتاد یعنی کسانی که شیفته واقعی استاد باشند از انرژی که در ملودی‌هایش نهفته و زندگانی استاد را به تصویر کشانده به همان صورت بهره‌مند می‌شوند. حال خود افراد مختارند بپذیرند و یا کم می‌آوردند.

وی ادامه می‌دهد: استاد به تاریخ هنر ایران احترام می‌گذاشت و معتقد بود که ما انسان‌های امروزی میراث‌دار فرهنگ غنی ایران باستان هستیم، تقریبا در یک فضای دیگری سیر می‌کرد و هرچه بود متعلق به این دوره نبود و آمیخته با بزرگان نیشابور و شاید هم آیندگان بود. خیلی خونگرم و صمیمی و مهربان بود. استاد به عقایدش پایبند بود. فردی وطن‌پرست و انسان‌دوست بود. اگر به آثار ارزشمند این استاد توانا مراجعه کنید، حس ایرانی بودن و ایران‌پرستی را به وضوح مشاهده خواهید کرد  .

ولی‌زاده در پاسخ به اینکه اگر استاد مشکاتیان عمر بیشتری می‌یافت کار مهم دیگری هم می‌توانست انجام دهد یا نه؟ می‌گوید: استاد کارهای اساسی‌ا‌ش را انجام داده بود و آن معنا و مفهومی که مدنظرش بود به زندگی‌اش بخشید چون زندگی استاد با خلق آثار، معنا و مفهوم پیدا می‌کرد، نگاهی هر چند گذرا در آثار استاد نیز این ادعا را اثبات می‌کند.