یکی از ویژگی‌های بارز شهرستان نطنز، صنایع‌دستی آن مانند خراطی، آهنگری، قفل‌سازی، کلیدسازی، گیوه‌بافی، سفال‌گری، سرامیک‌سازی و... است که برادران عبادی معدود و شاید تنها بازماندگان اساتیدی هستند که همچنان هنر ناب و کهن سرامیک‌سازی نطنز را زنده نگه داشته‌اند.

به گزارش خبرنگار ایسنا-منطقه اصفهان در نطنز، شهرستان نطنز از لحاظ جغرافیایی و تاریخی، ویژگی‌های فراوان و زیادی داشته است و در طول تاریخ در دوره‌های مختلف مورد توجه حاکمان و پادشاهان هر دوره بوده که شاید جز معدود شهرهای ایران باشد که چنین ویژگی‌هایی را در خود جای داده است.

یکی از ویژگی‌های بارز شهرستان نطنز، صنایع دستی آن مانند خراطی، آهنگری، قفل‌سازی، کلید سازی، گیوه بافی، سفال گری، سرامیک‌سازی و غیره است که از جمله آن‌ها، بیل نطنزی، قفل نطنزی و نعلبکی نطنزی در ایران شهره عام و خاص بوده و مشتریان ویژه خود را دارد.

از میان این‌همه صنایع دستی و محصولات، امروزه بخش بسیار زیادی از آن به دلایلی همچون مرگ استاد کار و نبود هیچ شاگردی برای آموزش و یا حضور محصول مشابه خارجی از میان رفته و دیگر آثاری از آن نیست.

از میان همه این صنایع‌دستی، هنر سرامیک سازی نطنز به همت دو برادرِ عبادی به نام‌های دخیل عباس و رضا همچنان پابرجا و زنده است و میراث کهن صنایع‌دستی نطنز را زنده نگه داشته است که خبرنگار ایسنا با این دو سرامیک‌ساز به گفت‌وگو پرداخت.
 
سرامیک‌سازی در نطنز 60 قرن قدمت دارد

استاد دخیل عباس عبادی، پیرامون قدمت هنر سرامیک‌سازی در ایران و نطنز در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا-منطقه اصفهان در نطنز، اظهار کرد: پروفسور پوپ در کتاب خود به نام سیری در صنایع‌دستی ایران، قدمت هنر سرامیک‌سازی در نطنز را به 60 قرن قبل ارتباط داده است.

وی افزود: این هنر در این منطقه در دو برهه تاریخی در اوج بوده که یکی از آن‌ها متعلق به دوره شاه عباس صفوی است که حدود یکصد کارگاه در نطنز با حضور یک هزار کارگر در این زمینه فعالیت داشته است.

استاد کار سرامیک‌سازی گفت: پروفسور پوپ نقل می‌کند که استاد عبادی پیر و سالخورده یکی از بازمانده شاگردان 300 استادی است که شاه‌عباس صفوی برای یادگیری فنون سرامیک‌سازی به چین فرستاده بود.

وی تصریح کرد: در روزگاران قدیم نطنز حدود 30 کارگاه سرامیک‌سازی داشته است که همگی نعلبکی نطنزی می‌ساخته و به فروش می‌رساندند، ولی در آن زمان به دلیل ورود کالای خارجی، دیگر این کارگاه‌ها توان مقابله با آن را نداشته و یکی پس از دیگری تعطیل شدند و در نهایت به 5 کارگاه در نطنز رسیدند.

استاد دخیل عباس عبادی خاطرنشان کرد: استاد اسماعیل که پدربزرگ من بوده است، 3 پسر داشته که هر 3 پسر در امر چرخ کاری و نقاشی خبره و استاد بوده‌اند و مراحل 15 کانه ساخت سرامیک را که برخی از آن‌ها شامل کانی‌شناسی، آمیزه گری، ورزنده گری، مچاله گری، فله کشی، تراش‌کاری، سمباده کاری، لایه زنی، نقاشی و خطاطی است، به خوبی وارد بوده‌اند و رمز ماندگاری کارگاه عبادی پدربزرگ نیز همین بوده است.

وی گفت: بعد از اتفاقاتی که به آن اشاره کردیم، 5 کارگاه در نطنز به نام اساتیدی چون میری، اسلامی، قصاعی، عبادی و فتاحی مانده بود که به دلیل فوت استاد میری و فتاحی، هر 2 کارگاه تعطیل شد و به دلیل فوت استاد اسلامی و با توجه به اینکه وی فرزندی نداشت، هنر این استاد به پایان رسید و دیگر به نسل بعد منتقل نشد.

این استاد سرامیک‌سازی افزود: خانواده قصاعی هم از سرامیک‌سازی به سمت چینی سازی رفت و تنها کارگاه عبادی ماند که متعلق به پدر مرحوم من استاد محمد عبادی بود.

عبادی ادامه داد: اساتید دیگری مانند پدر من، علی آقا افضلی، قربانعلی کریم پور نطنزی، سید عباس میر ترابی، برادران قماشی، برادران علی رحیمی و برادران توسلیان نقاشان ماهری در امر سفال و سرامیک بودند که یا فوت کرده و یا به صورت محدود کار می‌کنند.
 
وی گفت: در سال 1354 عموی من و سال 1358 پدر من فوت کرد و برای مدتی کارگاه عبادی نیز تعطیل شد و هنر سرامیک نطنز در مرحله نابودی کامل قرار داشت که با تشویق دوستان و اطرافیان و دلگرمی آن‌ها مجدداً کارگاه را راه‌اندازی کردیم.

دخیل عباس عبادی اظهار کرد: تصمیم گرفتیم برای ایجاد نوآوری در صنعت سرامیک‌سازی نطنز تغییراتی را در طرح و نقش‌ها اعمال کنیم که اکثراً کاشی‌های نطنز را با طرح خرگوش و شکار به نشان از شکارگاه شاه عباس در نطنز می‌شناختند که طرح‌هایی از قبیل اسلیمی، بند گردون و کتیبه‌ای به مرور زمان وارد این هنر شده است.

وی تصریح کرد: الگوی کار ما کتیبه‌ها و ترکیب رنگی کاشی‌های مسجد جامع نطنز است که این موضوع سبب زیباتر شدن هنر سرامیک‌سازی نطنز و منحصر به فرد شدن آن شده است و از این بابت خوشحالیم.

به گزارش ایسنا، فرزندان استاد دخیل عباس عبادی هم برای اینکه این هنر از بین نرود این حرفه را از پدر فرا گرفته و به مانند پدر می‌توانند سرامیک نطنز را با همان طرح و نقش بسازند.

در ادامه رضا عبادی، پیرامون نحوه ساخت ظروف سرامیکی که هنر اصیل نطنز است به توضیح پرداخت.
 
بدنه آثار تولید شده سرامیک سازی نطنز، سنگی است

رضا عبادی اظهار کرد: بدنه آثار تولید شده سرامیکی در نطنز که شامل گلدان، کاشی و غیره می‌شود، سنگی است و بر خلاف صنایع دستی دیگر که سفالی هستند، این‌گونه نیست.

وی افزود: بدنه ظروف ساخته شده در صنعت سرامیک سازی نطنز، از 3 نوع سنگ فلدسپات، سیلیس و کائولین ساخته شده که همگی این سنگ‌ها در نطنز وجود دارد و از سنگ‌های همین منطقه برای ساخت استفاده می‌کنیم.

استاد کار سرامیک‌سازی گفت: در قدیم این سنگ‌ها سابیده می‌شده تا استفاده شود، ولی امروز سنگ‌ها را بدون قید کردن فرمول ساخت و درصد اختلاط به کارخانه‌ها داده و بعد از آسیاب کردن تحویل می‌گیریم.

وی تصریح کرد: بعد از ایجاد اختلاط، این خاک‌سنگی را تبدیل به گل می‌کنیم و بعد از اینکه 2 ماه در نمد ماند، با چرخ سفالگری، ظروف مورد نظر را می‌سازیم و این موضوع حائز اهمیت است که ظروف بلندتر در 3 قطعه به نام‌های" تَهی"، "میانه" و " َسری" ساخته شده و سپس بعد از قرار گرفتن در سایه و آفتاب به مدت حدود 2 ساعت، مونتاژکاری و وصل کردن قطعات به یکدیگر با همان مواد ساخته شده، چسب، صمغ درخت و ماده از جو ترش به یکدیگر متصل می‌کنیم.

عبادی خاطرنشان کرد: بعد از متصل کردن قطعات بزرگ به یکدیگر همراه با ظروف کوچک‌تر به مدت یک روز می‌گذاریم خشک شود و سپس با سمباده کاری سطح آن را صاف می‌کنیم و بعد برای نقاشی آماده می‌کنیم.

وی گفت: این نکته را هم باید در نظر گرفت که همه رنگ‌های مورد استفاده، رنگ‌های معدنی است که باز هم همه سنگ‌های آن از همین منطقه تهیه می‌شود و بعد از سابیدن با آب و صمغ درخت بادام تلخ و ماده‌ای از جو ترش مخلوط کرده و رنگ آماده استفاده است.

این استادکار سرامیک‌سازی افزود: سپس با قلم‌هایی که ساخته شده از "یالِ الاغِ ماده" است، با طرح‌های ذهنی خود نقاشی‌ها را رسم می‌کنیم و سپس برای برجسته شدن آن شروع به کنده‌کاری با سمباده و کاردک می‌کنیم.

وی اظهار کرد: اکنون زمان اولین پخت ظروف در کوره است که باید همه آن‌ها را در کوره قرار داده که کوره ما هم که در قدیم با نفت سفید کار می‌کرد و اکنون گازسوز شده است، آماده روشن شدن می‌شود.

عبادی ادامه داد: 4 کوره داریم که یک کوره آن 300 قطعه، یک کوره 200 و 2 کوره یکصد قطعه ظروف جای دارند که بعد از چیدمان آن آتش را روشن کرده و به مدت 10 ساعت با دمای 900 درجه سانتی‌گراد، پخت در مرحله اول انجام می‌شود.

وی گفت: بعد از 5 تا 7 روز از خاموش شدن کوره و زمانی که کوره سرد شد، همه ظروف را از کوره بیرون می‌آوریم و نقاشی و طراحی‌های مورد نظر که اکنون به صورت برجسته شده است انجام شده و برای دومین بار مانند مرحله اول همه اشیای تولید شده دوباره به کوره رفته و بعد از 10 ساعت که 900 درجه سانتی‌گراد گرما دید و سرد شد، بیرون می‌آوریم و مرحله دوم کوره به پایان می‌رسد.

استادکار سرامیک‌سازی خاطرنشان کرد: اکنون نوبت ایجاد لعاب بر روی ظروف تولید شده است چرا که اگر لعاب نباشد، با لمس ظروف ساخته شده رنگ آن پاک می‌شود پس این لعاب بر روی نقاشی، حکم شیشه قاب عکس بر روی عکس را دارد.

وی افزود: سنگ لعاب را آماده کرده و دوباره با صمغ درخت و آب و ماده‌ای از جو ترش مخلوط کرده و بر روی نقاشی‌های ظروف می‌ریزیم به طوری که همه ظرف یک دست سفید می‌شود و اکنون زمان مرحله سوم و آخر کوره است.

رضا عبادی گفت: دوباره همه ظروف را در کوره قرار داده و این بار دمای کوره را در یک هزار و یکصد درجه حرارت قرار می‌دهیم و به مدت 30 ساعت این مرحله طول می‌کشد که رفته‌رفته لعاب سفیدرنگ از روی ظروف پایین آمده و یک‌لایه‌ شیشه‌ای مانند بر روی نقاشی‌ها ایجاد می‌شود.

وی افزود: بعد از 17 روز که کوره سرد شده است، ظروف را بیرون می‌آوریم و به این ترتیب کار ساخت ظروف سرامیکی لعاب‌دار به پایان می‌رسد.

استاد سرامیک‌ساز نطنزی پیرامون لزوم ترویج هنر سفال و سرامیک نطنز گفت: من هم این هنر را به فرزندان خود آموزش داده‌ام و آن‌ها نیز به‌خوبی بر این کار مسلط هستند و قصد من از این کار، انتقال این هنر زیبا به نسل‌های آینده بوده است.

گزارش از؛ محمد ابراهیم حاجی زاده، ایسنا-منطقه اصفهان