مجموعه بازار زنجان از جمله مهم‌ترین و زیباترین مجموعه‌های تاريخي استان زنجان مي‌باشد که در قالب بافت تاریخی شهر زنجان واقع شده است.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه زنجان، مجموعه تاريخي بازار زنجان در قلب بافت قديمي شهر كه روزگاري مشرف به دروازه قلتوق، دروازه جنوبي زنجان بود، قرار دارد. اين بازار از سوي غرب و شرق گسترده شده و بدين لحاظ به بازار پائين و بازار بالا تقسيم و نام‌گذاري شده است و طولانی‌ترین بازار تاریخی کشور را تشکیل می‌دهد.

طبق اسناد و متون تاريخي ساخت بازار زنجان در سال 1205هجري قمري در دوران حكومت آقامحمد خان قاجار آغاز و به سال 1213هجري قمري مقارن حكومت فتحعلي شاه قاجار پايان پذيرفته است و در دوره هاي بعد نيز به بناي آن افزوده شد. مجموعه بازار بالا مشتمل بر بازار قيصريه، بازار بزازها، راسته حجت‌الاسلام، امامزاده و عبدالعلي بيك است. اين مجموعه از نظر توليد و عرضه كالا و خدمات جنبي وابسته، بسيار غني و مهم‌ترين مركز اقتصادي و تجاري شهر محسوب مي‌شده است .

بازار زنجان با توجه به قرار گرفتن این شهر در مسیر راه‌های تجارتی شرق – غرب، در امتداد مسیر قزوین – تبریز ایجاد شده و متصل کننده دروازه قزوین به دروازه تبریز می‌باشد . از سوی دیگر به‌دليل ارتباط بسیار قوی زنجان با مناطق مرکزی از طریق کردستان و همینطور نیاز روستائیان اطراف به‌ویژه در بخش‌های جنوبی منطقه در استفاده از مسیر ارتباطی عمده شرق – غرب، بازار زنجان از اهميت بسيار زيادي برخوردار بوده است.

بنای بازار از سبک معماری دوران قاجاریه پیروی کرده و ویژگی‌های هنری منحصر به‌فردی دارد؛ به‌گونه‌ای که در آن زیباترین تکنیک‌های معماری و شیوه‌های تزئینی در راسته‌ها، حجره‌ها، مساجد، سراها و کاروان‌سراها به اجرا گذاشته شده است.

وجود انواع طاق‌ها و قوس‌های هلالی، جناغی و ضربی، آجر‌چینی با طرح‌های مختلف، به‌کارگیری تکنیک آجر و کاشی، کاشی‌کاری با طرح‌ها و رنگ‌های متنوع و انواع نوآوری‌های تزئینی دیگر، سبب ایجاد یکی از زیباترین آثار هنر و معماری کشور در قالب مجموعه بازار زنجان شده است.

راسته اصلی بازار زنجان به‌طول حدود یک کیلومتر، با سراهای مختلفی مرتبط است و راسته‌های فرعی نیز در راستای تنوع مشاغل و استقرار صنوف هم‌سان در یک ناحیه ایجاد شده‌اند.

وجود کاروان‌سراها در بازار زنجان، نمایان‌گر رونق این بازار در گذشته و مراجعه مسافران و ساکنان شهرها و روستاهای اطراف به این بازار است.

کاروان‌سراهای بازار زنجان یا به‌عبارت دیگر سراهای آن از ارزشمند‌ترین عناصرتجاری و معماری این بازار به حساب می‌آیند‌. سراها غالبا محل استقرار تجارتخانه‌ها بوده‌اند و همگی دارای حیاط مرکزی هستند. نکته مهم در مورد سراها چگونگی ارتباط آنها با راسته و نحوه حر کت در داخل آنهاست .سراهای ملک، حاج شعبان، حاج فتح الله، حاج جواد، نهالی، شاطرعلی، حاج رحمان قربانی، حاج کلبعلی، حاج شامی از جمله سراهاي یک حیاطی بازار زنجان هستند.

همچنین در کنار مجموعه بازار، مساجد چهل ستون، سید‌فتح الله، حجت‌الاسلام و مسجد جامع زنجان بنا شده‌اند، تا بازاریان زنجان در کنار فعالیت‌های تجاری خود، فعالیت‌های اجتماعی و مذهبی را در این مساجد به انجام برسانند.

از دیگر آثار ارزشمند در مجموعه بازار زنجان، گرمابه‌های تاریخی است که با ویژگی‌های منحصر به‌فرد از لحاظ معماری، سالانه گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کنند. در این میان گرمابه تاریخی حاج‌داداش با تغییر کاربری به سفره‌خانه سنتی تبدیل شده و به گردشگران خدمات‌رسانی می‌کند، اما گرمابه‌های حاج ابراهیم و میرلی همچنان به سبک سنتی ارائه خدمات می‌کنند.

گفتني است؛ مجموعه بازار زنجان در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده است.