در بخش نخست «میزگرد ایسنا با موضوع فرونشست زمین» به آخرین وضعیت فرونشست زمین در اصفهان و همچنین شرایط بحرانی این استان در برابر بمب ساعتی فرونشست اشاره شد، اما باید دید تاثیر خالی شدن سفره های آب زیرزمینی و خشکی زاینده رود بر تشدید پدیده فرونشست زمین در اصفهان چقدر است؟

حسین حجتی- مدیر دفتر منطقه ای مرکز تحقیقات راه، مسکن وشهرسازی اصفهان و رضا اسلامی- مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان در بخش دوم «میزگرد ایسنا با موضوع فرونشست زمین» به وضعیت منابع آبی و تاثیر آن بر تشدید فرونشست زمین در اصفهان اشاره کردند، اما معتقدند جریان دائمی و دوباره زاینده رود می تواند پدیده فرونشست زمین در اصفهان را به تعویق بیندازد.

یکی از مهمترین موضوعات در تشدید وضعیت پدیده فرونشست زمین، بحرانی شدن شرایط آبی است، با توجه به این وضعیت خالی شدن سفره های آبی زیرزمینی و خشکی زاینده رود چقدر موجب وخامت اوضاع فرونشست زمین در اصفهان شده است؟

حسین حجتی- مدیر دفتر منطقه ای مرکز تحقیقات راه، مسکن وشهرسازی اصفهان با اشاره به اینکه در بارش هایی که در چند سال اخیر اتفاق افتاد، بسیاری بر این عقیده بودند که دوره خشکسالی را پشت سر گذاشته و وارد ترسالی شده ایم، تاکید می کند: شرایط آب و هوا در سال آبی جاری نشان داد که همچنان در دوره خشکسالی قرار داریم و در سال آبی جاری میزان بارش ها به کمترین میزان در ۵۰ سال اخیر رسیده و میزان بارش ها نسبت به میانگین بلندمدت ۳۷ درصد کاهش و نسبت به سال آبی گذشته ۵۴ درصد کاهش داشته است.

او با بیان اینکه میزان بارش ها در استان های شمالی کشور نیز ۲۵ درصد زیر حد نرمال بود، تاکید می کند: میزان بارش ها در استان هایی همچون اصفهان و خوزستان ۸۵ درصد زیر حد نرمال بود که این موجب تنش آبی شده است، از سوی دیگر باید توجه داشت که حیات آبی استان اصفهان به سد زاینده رود وابسته است و آمارهای رسمی حکایت از آن دارد که امسال ۶۰ درصد ورودی آب به سدهای استان نسبت به سال گذشته کاهش داشته که این موجب کاهش منابع آب های زیرزمینی شده است.

او با توضیح اینکه ۹۰ درصد آب موجود در استان در بخش کشاورزی و ۱۰ درصد دیگر صرف صنعت و شرب می شود، معتقد است که صرفه جویی ۳ درصدی آب در بخش شرب، دردی از فرونشست زمین در اصفهان دوا نمی‌کند، درحالیکه ۹۰ درصد حجم آب موجود در بخش کشاورزی مصرف می شود، بنابراین باید از سال ها قبل فکری به حال مدیریت منابع آب خود می کردیم.

مدیر دفتر منطقه ای مرکز تحقیقات راه، مسکن وشهرسازی اصفهان اضافه می کند: در حال حاضر ۸۵ درصد کشور در معرض کم آبی و فرونشست زمین قرار دارد و با وجود منابع محدود آبی در سطح اصفهان، شاهد مهاجرت و توسعه صنعت در این استان هستیم که این موارد نیاز آبی ما را افزایش می دهد.

او ادامه می دهد: وجود محصولات چهار فصل کشاورزی در کشور بر منابع آب های زیرزمینی اثر گذاشته و مصرف آب و به دنبال آن پمپاژ آب از درون زمین را افزایش داده است.

مدیر دفتر منطقه ای مرکز تحقیقات راه، مسکن وشهرسازی اصفهان یادآور می شود که پنج سال پیش هشدار داده بودم که اگر به پدیده فرونشست زمین نگاه ملی نکنیم با بحران هیدروپلیتیکی مواجه خواهیم شد، اما امروز درگیر تنش آبی بین استان ها هستیم، درحالیکه ما مسئولان نباید اجازه دهیم بین مردم تنش های سیاسی و اجتماعی آب اتفاق بیفتد.

اما باید دید طرح های توسعه صنعت چقدر بر تشدید پدیده فرونشست زمین در اصفهان تاثیرگذار بوده است؟

حجتی- مدیر دفتر منطقه ای مرکز تحقیقات راه، مسکن وشهرسازی اصفهان با اعتقاد بر اینکه برنامه ریزی صنعت بر روی پساب فاضلاب بسیار خطرناک است، می گوید: در گذشته چاه فاضلاب و آب جدا از هم بود، اما بعد از ایجاد شبکه فاضلاب در شهرها، دیگر حقابه زمین از پساب فاضلاب را ندادیم و این پساب را به تصفیه خانه ها منتقل کردیم. با تصفیه پساب، آب حاصل از آن را به سفره آب زیرزمینی برنگردانیم و با برنامه ریزی و بارگذاری بر روی این پساب، نسبت به توسعه صنعت و کشاورزی اقدام کردیم و خطرناک تر اینکه حتی به انتقال بین حوضه ای پساب پرداخته ایم. 

رضا اسلامی- مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان نیز با اعتقاد بر اینکه ما در کشور مدیریت بحران نداریم، بلکه مدیریت ایجاد بحران داریم، می گوید: زمانی قرار بود از محل طرح تونل سوم کوهرنگ، آب از کارون به یزد منتقل شود و اصفهان واسط این طرح باشد، اما این طرح نه تنها تاکنون انجام نشده، بلکه آب زاینده رود را طی این سال ها به یزد منتقل کرده ایم و مطابق آمارهای رسمی، اصفهان ۷ میلیارد مترمکعب از کارون آب طلبکار است.

او تصریح می کند: با تصمیمات اشتباه، زاینده رود را به عنوان محل زایش، خشکاندیم و  اصفهان را به عنوان شهری امن در برابر مخاطرات، ناامن کردیم.

او با تاکید بر اینکه از سال ۱۳۷۰ تا ۱۴۰۰ اصفهان هیچ طرح توسعه کشاورزی نداشته و امروز بسیاری از اراضی نیز نه تنها قابل کشت نیستند، بلکه به کانون ریزگردها تبدیل شده اند، می گوید: در حال حاضر تالاب گاوخونی به معضلی برای استان تبدیل شده است، بنابراین در بررسی درست متوجه می شویم که آبی در کشاورزی اصفهان مصرف نشده و آمار ۹۰ درصدی برداشت آب در بخش کشاورزی، امروز دیگر آبی برای کشت ندارند و بحران آب در اصفهان تا جایی پیش رفته که حتی آبی برای شرب نداریم.

مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان تاکید می کند: امروز حتی اگر بارش داشته باشیم آب دیگر به راحتی به زمین نفوذ پیدا نمی کند. ما آب های سفره های زیرزمینی را پیش خور و تمام کرده ایم و در حالیکه آب بسیاری از سفره های زیرزمینی مربوط به هزاران سال قبل است را با برنامه ریزی و تصمیمات اشتباه این منابع را در مدت ۴۰ سال گذشته تمام کرده ایم.

اسلامی با اشاره به اینکه امروز تنها به آب مصرفی در برنج کاری و کشت هندوانه توجه می کنیم، در حالیکه از مصرف آب پنهان در کشور غافل مانده ایم، تاکید می کند: اگرچه مخالف صنعت نیستم، اما صنعت، اصفهان را بلعیده است و امروز کسی به میزان آب مصرفی در تولید یخچال و یا لباس و ... توجه نمی کند؛ به ازای توسعه اصفهان و توسعه صنعت، امروز گرفتار آلودگی، گردوغبار، بی آبی، سرطان و ام اس شده ایم.

او با اشاره به اینکه اصفهان تنها ظرفیت ۳ میلیون جمعیت را داشت، درحالیکه تا سال ۱۴۰۰ برای اصفهان پیش بینی جمعیت ۵ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر شده است، می گوید: با تنوع شغلی در استان، امروز جمعیت زیادی را به اصفهان سرازیر کرده ایم که این موجب افزایش و نیاز آبی شده است، در حالیکه نه تنها پاسخی به این نیاز جدید آبی نداده ایم، بلکه آنچه را که اصفهان داشت، از آن گرفتیم. اگرچه صنعت را توسعه دادیم، اما نیاز آبی را افزایش ندادیم و همان میزان آب را تقسیم کردیم.

او با اعتقاد بر اینکه ضرر صنعت برای اصفهان بیشتر نفع آن است، تصریح می کند: اصفهان به عنوان شهری تاریخی، به لحاظ گردشگری جاذبه های زیادی دارد که می تواند درآمد بالایی نسبت به صنعت داشته باشد.

مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان با بیان اینکه شاید پنج سال پیش باور نمی کردیم که در قلب اصفهان با تانکر به خانه های مردم آبرسانی سیار شود، این درحالیست که اصفهان دومین شهر صنعتی کشور است، می گوید: اگر منابع آبی موجود را با همین وضع مدیریت کنیم، شاید ۱۰ سال آینده حتی آبی برای خوردن نداشته باشیم چه برسد برای کشاورزی و اگر این شرایط ادامه یابد، اصفهان دیگر قابل سکونت نخواهد بود، همان گونه که امروز شاهد مهاجرت اصفهانی ها به شمال کشور هستیم.

در حال حاضر آثار فرونشست در استان اصفهان چگونه نمایان شده است؟

حجتی با اشاره به اینکه طی بررسی های مختلف در حال حاضر کلکسیون فرونشست ها در استان اصفهان دیده می شود، می گوید: امروز برخی آثار فرونشست در دشت های مختلف استان اصفهان خطی، برخی شاخه درختی، برخی چند ضلعی  و ... است که این پکیچ آثار فرونشست در خاورمیانه و دنیا کم نظیر است و به نوعی امروز شاهد کلکسیون انواع مخاطرات در استان اصفهان هستیم.

او توضیح می دهد: اگرچه آثار فرونشست زمین در دشت مهیار طی ۳۰ سال اتفاق افتاده، اما همین دشت اصفهان در منطقه حبیب آباد، دولت آباد، کمشچه، فرودگاه، ورزشگاه نقش جهان، شاهین شهر و مناطق ۱۵ و ۱۲ و۱۱  و ۱۰ و ۷، ۱۴ شهرداری اصفهان در مدت دو سال دچار فرونشست شده اند و به جرات آثار فرونشست در این مناطق به دلیل جنس رسوبات خاکی آن، از دشت مهیار خطرناک تر است.

مدیر دفتر منطقه ای مرکز تحقیقات راه، مسکن وشهرسازی اصفهان توضیح می دهد: دشت اصفهان-برخوار که صنایع و کانون جمعیتی بالایی در آن قرار دارد، از زاینده رود تغذیه می شود که جریان رودخانه به طور قطع بر سفره های زیرزمینی آن تاثیرگذار است.

او تاکید می کند: در حال حاضر ۵۰ درصد جمعیت استان اصفهان در دشت اصفهان-برخوار قرار گرفته اند و همچنین مراکز حساس اصفهان همچون پالایشگاه، دو فرودگاه، ورزشگاه نقش جهان و ... در این دشت واقع شده اند.

مدیر دفتر منطقه ای مرکز تحقیقات راه، مسکن وشهرسازی اصفهان می گوید: آثار فرونشست زمانی نمایان می شود که سفره آب زیرزمینی از بین رفته و در مرحله آخر ترک ها خود را نشان می دهد و به نوعی آبخوان در حال از بین رفتن است، باید توجه داشت بدترین مدل ترک های فرونشست به نحوی است که حالت فروچاله پیدا می کند به این معنا که شب می خوابیم و صبح بیدار می شویم و می بینیم زمین حدود ۳۰ متر به پایین رفته است.

حجتی توضیح می دهد: امروز که نشانه های فرونشست در اصفهان نمایان شده یکی از مشکلات این است که در زمان بارندگی، آب در ترک های فرونشست جاری می شود که این موضوع ترک ها را بازتر و بازتر می کند.

اسلامی نیز توضیح می دهد: با پیشروی شکاف های فرونشست، یک آن، زمین فرو می ریزد و خجالت آور است که امروز می گویم در سمیرم و گلپایگان که میانگین بارندگی آنها بالای ۲۵۰ میلیمتر است،  فرونشست زمین وجود دارد.

او توضیح می دهد: امروز ترک های شش ضلعی فرونشست زمین در منطقه ابوزیدآباد اصفهان جهانی شده و به درون خانه ها و سر سفره های مردم رفته است.

پس به طور قطع عدم جریان زاینده رود موجب تشدید بحران فرونشست زمین خواهد شد؟

حسین حجتی نیز می گوید: شیب آبخوان دشت برخوار- اصفهان به گونه است که منابع آبی آن از زاینده رود تغذیه می شود، زمانی سفره های آب زیرزمینی به دلیل جریان زاینده رود بالا بود و دشت اصفهان-برخوار تغذیه می شد، اما زمانیکه رودخانه را خشکاندیم علاوه بر تاثیر بر روی پل ها و بناهای تاریخی، ساختمان های مسکونی نیز تحت تاثیر آثار فرونشست قرار گرفته اند، به نوعی که اکنون در بیشتر ساختمان های بلندمرتبه شمال اصفهان و مجموعه های بزرگ آثار فرونشست زمین نمایان است.

او ادامه می دهد: امروز آثار فرونشست را در منطقه رهنان در زمین های کشاورزی و خانه ها نمایان است. حتی نزدیک رودخانه زاینده رود در منطقه مهرآباد اصفهان، بسیاری از ساختمان ها تاب برداشته و حالت کج شدگی دارند. امروز سوال این است زمانی که ساختمان تحت فرونشست قرار گیرد چه باید کرد؟ اما باید بدانیم هیچ راهی نداریم.

مدیر دفتر منطقه ای مرکز تحقیقات راه، مسکن وشهرسازی اصفهان تصریح می کند: تاثیر حیات زاینده رود به خصوص برای دشت اصفهان- برخوار بسیار مهم است، از سوی دیگر امروز در جنوب و شرق دشت نجف آباد اثرات فرونشست دیده می شود.

رضا اسلامی-مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان نیز با اعتقاد بر اینکه هنوز زاینده رود می تواند زایش کند و تا زمانی که این توان است می توان اندکی بر آثار فرونشست زمین مقابله کرد، تاکید می کند: فرونشست زمین مخاطره ای بدون برگشت پذیر است و زمانی که فضای بین ذرات خاک از بین رفت، دیگر نمی توان با مکش و ... این فضا را برگرداند، اما با جریان زاینده رود تنها می توان سرعت فرونشست را کمتر کرد.

او ادامه می دهد: تا زمانی که زاینده رود حالت زایندگی دارد کمک به آبخوان دشت اصفهان می کند، اما خدا نکند زمانی زاینده رود جاری شود و زمین آن با آسفالت خیابان هیچ تفاوتی نداشته باشد و آب دیگر در زمین نفوذ نکند.

او البته تاکید می کند: باز و بسته شدن جریان زاینده رود همانند یک شوک و تنش به زمین است و خود تبعاتی برای آبخوان و زمین به دنبال دارد، با این وجود معتقدم که زاینده رود باید جاری باشد، اما نه برای کشاورزی و یا برای شادی مردم، بلکه برای تغذیه آبخوان و تالاب گاوخونی و همچنین کُند شدن روند فرونشست زمین در اصفهان.

مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان با اعتقاد بر اینکه باید نگاه جهانی به زاینده رود داشته باشیم و با توجه به اینکه تنها رودخانه دائمی فلات مرکزی ایران بوده باید ثبت جهانی شود، تاکید می کند: اگرچه امروز زاینده رود را خشکانده ایم، اما اگر این رودخانه احیا شود، مرگ آبخوان اصفهان به عقب می افتد.

اسلامی با بیان اینکه امروز تمرکز جمعیتی در محدوده دشت اصفهان و زاینده رود است، می گوید: اگر زمانی فرونشست زمین رخ دهد زمین به راحتی فرو می ریزد؛ بنابراین اگر برای احیای زاینده رود فکری نکنیم، در آینده ای نزدیک احتمال می رود به یک باره زمین و خانه هایمان در زمین فرو بریزد.

او با تاکید بر اینکه فرونشست زمین در اصفهان همانند یک بیمار سرطانی در حال پیشروی است و اگر جلو آن گرفته نشود، تمام اصفهان درگیر آن خواهد شد، می گوید: امروز حتی ترک های فرونشست زمین در ساختمان اتاق بازرگانی اصفهان خود را نشان داده است، اما تا زمانی که زاینده رود خاصیت زایندگی دارد می توان در به عقب انداختن فرونشست زمین در اصفهان امید داشت.

حسین حجتی نیز در توضیح این موضوع، می گوید: پدیده فرونشست زمین باعث بسته شدن سفره های آب زیرزمینی شده و آبخوان از بین رود که این موجب می شود حتی اگر سال های آینده ترسالی داشته باشیم، آبخوان های ما دیگر نتواند تغذیه شود و سیل جاری می شود.

رضا اسلامی همچنین با اشاره به اینکه به استثنای دشت مهیار هر جا تاغزار در اصفهان وجود دارد، ترک های فرونشست هم دیده می شود، توضیح می دهد: درخت نیز همانند انسان حریص و تشنه است، بنابراین زمانیکه بارندگی می شود، اجازه نفوذ آب به زمین را نمی دهد و آب را بلعیده و در خود ذخیره می کند، بنابراین امروز در نواحی تاغزارها ترک های فرونشست به شدت دیده می شود.

مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان تاکید می کند: به طور قطع زمانی ناچار می شویم جنگل های تاغزار را از بین ببریم تا آب در زمین نفوذ کند، چراکه امروز خود تاغزارها یکی از علل فرونشست زمین در دشت های مختلف اصفهان هستند و اجازه نفوذ آب در زمین را نمی دهند.

در حال حاضر برای جلوگیری از پیش روی آثار فرونشست زمین در اصفهان بهترین نسخه چیست؟

حجتی با انتقاد بر اینکه امروز هنوز مسئولان برنامه درستی برای اصفهان ندارند که باید استانی صنعتی باشد، کشاورزی و یا گردشگری، می گوید: باید قبول کنیم که بارگذاری های ما بر حوضه زاینده رود و یا جانمایی فرودگاه شهید بهشتی، ورزشگاه نقش جهان و ... یا حتی جانمایی فولاد مبارکه در غرب اصفهان اشتباه بوده است. در حالیکه بارگذاری جمعیتی و صنعت بر حوضه زاینده رود کردیم، اما آب مورد نیاز این بخش ها را در اصفهان پیش بینی نکردیم.

به اعتقاد این محقق، ای کاش فولاد مبارکه و ذوب آهن در شرق اصفهان جانمایی شده بود تا حداقل زاینده رود به بهانه تامین آب فولادی ها جاری بود و اکنون درگیر آثار فرونشست زمین در شهر اصفهان نبودیم، امروز فرونشست به قلب شهر اصفهان و خانه های مردم در خیابان های مهرآباد، لاهور و حمزه، فلکه فیض و ... رسیده و حتی آثار فرونشست در شهر اصفهان از فرونشست دشت ها فراتر رفته است.

رضا اسلامی نیز معتقد است که باید اصفهان را به واسطه نام آن احیا کنیم، اصفهان یک شهر توریستی و تاریخی است و ما به جای سرمایه گذاری بر روی صنعت باید بر روی گردشگری آن سرمایه گذاری کنیم. امروز دیگر اصفهان را نباید به لحاظ صنعتی فربه کنیم و تنها راه به تاخیر انداختن فرونشست در اصفهان مقابله با توسعه صنعت است.

حسین حجتی می گوید: گسل های ناشناخته ای در اصفهان وجود دارد که فرونشست زمین باعث فعال شدن آنها شده است و تنها راه مقابله با آثار فرونشست این است که زاینده رود جاری شود تا سرعت فرونشست کمتر شود.

مدیر دفتر منطقه ای مرکز تحقیقات راه، مسکن وشهرسازی اصفهان توضیح می دهد: در خصوص تاثیر جریان زاینده رود نیز هنگامی بارندگی ها می تواند مفید باشد که بسیار آرام باشد، اما زمانی که باران های عربی با شدت بالا وجود دارد اجازه نفوذ آب به سفره های زیرزمینی داده نمی شود و به نوعی آب به عمق زمین نفوذ نمی کند.

او تاکید می کند: امروز باید در اصفهان چاه های تغذیه ای آب ایجاد کنیم تا در زمان بارش ها، سفره های آب زیرزمینی، از محل این چاه ها تغذیه شوند.

رضا اسلامی در خاتمه با تاکید بر اینکه هر روزی که آب زاینده رود بسته باشد ما به بحران فرونشست نزدیک و نزدیک تر می شویم و باید امروز قبول کنیم که خطر فرونشست زمین از بمب اتم هم بدتر است، تصریح می کند: شاید امروز ژاپنی ها بعد از بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی زندگی می کنند، اما فرونشست زمین قابل برگشت پذیر نیست و از زلزله هم بدتر است و به دنبال آن مخاطرات بعدی همچون سیلاب و ... ایجاد می شود در آن زمان بارش ها الهی به عذاب الهی تبدیل می شوند.

انتهای پیام