مجید جعفری امروز دوشنبه ۲۴ آذر، در مراسم بزرگداشت روز جهانی خاک با بیان اینکه خاک بستر حیات است و پایه شکلگیری امنیت غذایی، سلامت انسان و پایداری محیط زیست است، اظهار کرد: در جوامع بشری امروز، وجود یک محیط زیست و محیط زندگی سالم، بدون داشتن خاک سالم قابل تصور نیست، چراکه کیفیت محصولات غذایی تولیدشده، سلامت آبهای زیرزمینی، کنترل آلودگیها و تابآوری شهرها در برابر تغییرات اقلیمی، مستقیماً به وضعیت خاک وابسته هستند. فرسایش خاک، آلودگی و کاهش حاصلخیزی، زنگخطرهای جدی برای آینده شهرها و سکونتگاههای انسانی و در نهایت، نظام تولید کشور و دنیا به شمار میآید.
جعفری خاطرنشان کرد: صیانت از خاک یک مسئولیت همگانی است که نیازمند نگاه علمی، مدیریت اصولی، فرهنگسازی عمومی و مشارکت مؤثر بهرهبرداران، مدیران، دستگاههای اجرایی، دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی و پژوهشی است. امیدوارم با همدلی و همیاری، بتوانیم خاک سالم را به عنوان بستر حیات حفظ کنیم و شهرها و سرزمینهای سالمتری برای نسلهای آینده بسازیم.
در ادامه مراسم، سعیدرضا خداشناس، رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: اصلاح رویهها و فرهنگسازی در بلندمدت اتفاق میافتد و دانشگاه فردوسی، بهویژه دانشکده کشاورزی، آمادگی کامل دارد تا با همکاری دستگاههای دیگر، فرهنگسازی را بهشکلی عمیقتر و گستردهتر در سطح جامعه انجام دهد.
وی افزود: در سالهای گذشته در کشور به دو مقوله مهم آب و خاک آنگونه که باید پرداخته نشده است. امیدواریم با تلاشهای جمعی، تأثیر مثبتی بر بهبود این شرایط بگذاریم و کشور را از وضعیت نامناسبی که برای خاک و آب پیش آمده است، رها ساخته و بهتر کنیم.
محمد میری دیسفانی، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز در بخش دیگر این مراسم با بیان اینکه خاک فقط بستر و ذرات زیر پای انسانها نیست بلکه خاک اساس زندگی است، گفت: خاک یک اکوسیستم زنده و تنفسکننده است که از کشاورزی، تنوع زیستی، حفظ آب و حتی اقلیم ما صیانت میکند.
وی ادامه داد: با تجربه چالشهایی مانند تغییرات آب و هوایی، ناامنی غذایی، مناقشات ژئوپلیتیکی، کاهش تنوع زیستی و همچنین بحران آب، نیاز به حفاظت و مدیریت پایدار از خاک بیش از پیش احساس میشود.
میری با بیان اینکه یکی از بنیادیترین عناصر حیات، عنصری است که کمتر تاکنون به آن توجه شده اما آینده امنیت غذایی، سلامت محیط زیست و حتی کیفیت زندگی شهری ما به آن وابسته است، بیان کرد: خاک سالم بنیان شهر سالم است، شعار امسال، خاک سالم برای شهرهای سالم است.
وی با تأکید بر اینکه این شعار تنها یک شعار زیستمحیطی نیست بلکه پیامد یک واقعیت علمی است، گفت: ایران با تاریخ و فرهنگ غنی کشاورزی خود دارای مناظر طبیعی باورنکردنی است اما در مدیریت خاک و آب با چالشهای اساسی روبهرو است.
میری افزود: تقریباً ۹۰ درصد از اراضی کشور یا خشک یا نیمهخشک هستند که منجر به مسائل مرتبط با کمبود آب و تخریب خاک میشود. طبق اعلام فائو تخمین زده میشود که ۳۴ درصد از انتشار گازهای گلخانهای از زمینهای کشاورزی را میتوان از طریق مدیریت پایدار خاک و استفاده صحیح از کود جبران کرد.
وی مدیریت پایدار آب برای انطباق با الگوهای تغییر اقلیم و اطمینان از انعطافپذیری در برابر خشکسالی، سیل و سایر شرایط آب و هوای شدید در آینده را بسیار مهم دانست و تصریح کرد: روز جهانی خاک یک فرصت جهانی برای افزایش آگاهی در مورد نقش حیاتی خاک و آب در حفظ سیستمهای کشاورزی مولد و انعطافپذیر است.
میری با اشاره به تغییرات آب و هوایی و فعالیتهای انسانی که تهدیدهای فزایندهای برای خاک و منابع آبی ایجاد میکند، در خصوص مأموریت جامعه اظهار کرد: مأموریت ما روشن است؛ باید نهادهای تولید مواد غذایی را مدیریت کنیم تا مدیریت یکپارچه خاک و آب را ارتقا دهیم و به دنبال راههای نوآورانه برای تولید غذای بیشتر با آب کمتر و به حداقل رساندن تأثیرات بر این منابع ارزشمند باشیم.
وی با بیان اینکه مطالعات جهانی نشان میدهد بین کیفیت خاک و کیفیت زندگی شهری ارتباط مستقیمی وجود دارد، گفت: خاک سالم میتواند نقش فیلتر طبیعی آلایندهها را ایفا کند، در کاهش سیلابها و مدیریت آبهای سطحی مؤثر باشد، درختان و پوشش گیاهی شهری را پایدار نگه دارد و با کاهش گرد و غبار، خود به عامل ارتقای سلامت تنفسی شهروندان تبدیل شود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با تأکید بر اینکه شهر سالم بدون اکوسیستم سالم ممکن نیست و اکوسیستم سالم بدون خاک سالم دوام نخواهد آورد، افزود: فرسایش شدید که در برخی از مناطق چندین برابر متوسط جهانی است، خشکسالیهای پیدرپی و تغییرات اقلیمی که با کاهش پوشش گیاهی خاک را آسیبپذیرتر میکند، آلودگیهای صنعتی و شهری که کیفیت خاکهای پیرامون شهرها را تهدید میکند و همچنین تغییر کاربری اراضی کشاورزی و سایر روشهای غیر اصولی و خشن که ظرفیت تولید غذا را کاهش میدهد، این منبع تجدیدناپذیر را امروز بیش از هر زمان دیگر در معرض تهدید قرار داده است.
میری ادامه داد: برای حفاظت از خاک فقط با یک مسئله بخش کشاورزی روبهرو نیستیم، بلکه با یک مسئله شهری، زیستمحیطی و اجتماعی مواجهایم.
وی در تشریح حفاظت از خاک که محدوده گستردهای از جمله بخش شهری، زیستمحیطی و اجتماعی را در برمیگیرد، گفت: بر اساس بررسیها و مطالعات انجامشده، جمعیت مشهد از ۴۰۰ هزار نفر در سال ۱۳۵۵ به حدود ۵ میلیون نفر در سال ۱۴۱۲ خواهد رسید. جمعیت مشهد در سال ۱۳۹۵ حدود ۳ میلیون نفر بود و پیشبینی میشود تا سال ۱۴۱۲ به بالغ بر ۵ میلیون نفر یعنی افزایش حدود ۷۳ درصدی در ۸ سال آینده برسد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با تأکید بر اینکه مسئولیت مشترک حفاظت از خاک فقط وظیفه کشاورزان نیست، تصریح کرد: دستگاههای متولی، شهرداریها، صنایع، دانشگاهها، اصحاب رسانه، مدارس و حتی خانوادهها نیز نقش مؤثری در حفاظت از خاک دارند.
میری خاطرنشان کرد: هر تصمیم شهری از مدیریت پسماند تا حفظ فضاهای سبز بر کیفیت خاک اثر میگذارد و هر قدم کوچک از جلوگیری تخریب باغات و اراضی کشاورزی تا مصرف بهینه آب، در نهایت ما را به شهری سالمتر نزدیک میکند.
وی با بیان مفهومی روز جهانی خاک، تشریح کرد: روز جهانی خاک در سال ۲۰۲۵ با شعار «خاک سالم برای شهرهای سالم» بر تجدید تعهد مشترک بر حفاظت، احیا و مدیریت پایدار زمین و خاک بهویژه در مناطق شهری تأکید دارد. روز جهانی خاک نشانگر اهمیت روزافزون این منبع حیاتی در مناظر و حومه شهری است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به اینکه هر سال در ۵ دسامبر جامعه جهانی گرد هم میآیند تا دوست خاموش، خاک را گرامی بدارند، اظهار کرد: خاکهای سالم اساس و بنیان زندگی، سیستمهای غذا و کشاورزی هستند و در کنار تولید غذا، خاک شهری برای سلامت و چرخه اکوسیستم ضروری است و آب را تصفیه و ذخیرهسازی میکند، دما را تنظیم، کربن را جذب کرده و در نهایت باعث پایداری تنوع زیستی میشود.
میری ضمن اشاره به فعالیتهای اخیر جهاد کشاورزی ادامه داد: سازمان جهاد کشاورزی استان در سالهای اخیر مجموعهای از برنامههای تخصصی را برای حفاظت از خاک آغاز کرده است که با محور شعار امسال نقش مهمی در بهبود زندگی شهری دارد.
وی افزود: توسعه کشاورزی حفاظتی شامل کمخاکورزی و مدیریت خاکورزی اراضی کشاورزی، حفظ بقایای گیاهی و ارتقای ماده آلی خاک، اجرای طرحهای کنترل فرسایش بادی و آبی در مناطق بحرانی که منشأ گرد و غبارهای شهری هستند، ترویج مدیریت مصرف متعادل کود و سموم استاندارد برای کاهش آلودگی خاکهای کشاورزی اطراف شهرها، توسعه فضای سبز کشاورزی و کمربند سبز در حاشیه شهرها به عنوان سپر طبیعی در برابر آلودگیها، پایش مستمر کیفیت خاک برای تصمیمسازیهای دقیقتر و علمیتر و اجرای برنامههای فرهنگی با مشارکت جوامع محلی و دستگاههای دولتی مرتبط، استفاده از ظرفیت تشکلهای مردمنهاد و دوستداران محیط زیست و سایر روشهای علمی است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه بر اساس مطالعات انجامشده سالیانه حدود ۳۰ هزار هکتار از اراضی کشور تحت تأثیر فرسایش و تخریب قرار میگیرد، گفت: در دهه ۱۹۳۰ در آمریکا به دلیل توسعه بیرویه و غیر اصولی کشاورزی مکانیزه، ۴۰ میلیون هکتار از اراضی دچار فرسایش و پدیده گرد و غبار شد که به «دهه کثیف» شهرت یافت.
میری ادامه داد: در آن زمان قانون حفاظت از خاک در آمریکا تصویب و به دستور دولت وقت ۲۰۰ میلیون درخت در حاشیه قاره آمریکا کاشته شد. امروز افزون بر ۴۰ میلیون هکتار از اراضی آمریکا زیر کشت حفاظتی قرار دارد، در حالی که این رقم در ایران حدود ۵۰۰ هزار هکتار است. در سال ۱۹۸۵ حدود ۲۲ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی آمریکا تحت برنامه حفاظت و بازنشستگی قرار گرفت و ۳۰ میلیون دلار بودجه نیز برای این طرح تخصیص یافت که نتیجه آن بازیافت آبهای زیرزمینی و رونق کشاورزی بود.
وی با بیان اینکه کشور ایران نیازمند اقدام مشابه و فوری است، بیان کرد: سازمان برنامه و بودجه به عنوان متولی تأمین اعتبارات باید اعتبارات جدی و لازم را برای حفاظت خاک اختصاص دهد. برآوردها نشان میدهد در ۵ سال آینده حداقل بالغ بر ۱۵۰ همت برای اجرای اصولی برنامههای حفاظت خاک در کشور لازم است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با تأکید بر اینکه اگر امروز تصمیم نگیریم فردا دیر خواهد بود، هشدار داد: کشور به نقطه هشدار رسیده و هر روز تأخیر در این حوزه خسارتهایی ایجاد میکند که بدون شک دیگر جبرانپذیر نخواهد بود.
میری گفت: خاک منشأ غذای انسانهاست و بیش از ۹۵ درصد تولید جهانی غذا به آن وابسته است. حفظ خاک و بهبود سلامت آن نه تنها برای کشاورزی حیاتی است، بلکه برای سلامت عمومی، کیفیت آب و هوا، تنوع زیستی و مقاومت جوامع در برابر تغییرات اقلیمی نیز از اهمیت ویژهای برخوردار است.
وی با بیان اینکه با هم و در کنار هم میتوانیم آیندهای را بسازیم که در آن استفاده از مدیریت پایدار زمین و خاک نه تنها یک هدف بلکه یک واقعیت باشد، بیان کرد: تعهدی دوباره بدهیم که خاک را نه یک بستر بیجان بلکه شریک زنده برای توسعه پایدار بدانیم. خاک به مثابه شریکی است که اگر از او مراقبت کنیم، امنیت غذایی را تضمین کرده و پایداری شهری را افزایش میدهد.
امیر فتوت، عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با هشدار درباره آلودگی روزافزون خاک به مواد خطرناکی مانند میکروپلاستیکها، عناصر نادر خاکی و ترکیبات شیمیایی ماندگار (PFAS) گفت: خاک به عنوان بستر اصلی حیات، حدود ۷۰ درصد بار آلایندهها را تحمل میکند، اما اکنون با هجوم آلایندههای نوظهور و تعامل خطرناک آنها با یکدیگر، مانند میکروپلاستیکها با فلزات سنگین، تحت فشار بیسابقهای قرار گرفته است.
وی با اشاره به نقش عناصر نادر خاکی در فناوریهای مدرن و تجارت جهانی افزود: این عناصر که در صفحات نمایش، گوشیهای همراه و خودروها استفاده میشوند، پس از مصرف راهی به محیط زیست پیدا میکنند. چالش دیگر، ترکیبات پلیفلوروآلکیل یا PFAS موسوم به مواد شیمیایی همیشه ماندگار است که در محصولاتی مانند تفلون وجود دارند. خراشیدگی این ظروف و تجزیه مواد در طول زمان، ترکیبات بسیار سمی و پایداری تولید میکند که سلامت انسان را تهدید و به آبهای زیرزمینی نفوذ میکند.
این استاد دانشگاه با تأکید بر لزوم اقدام سریع و سیستماتیک، ۱۰ اقدام فوری را برای نجات این سرمایه ملی به دستگاههای اجرایی پیشنهاد داد و اظهار کرد: ۱۰ اولویت اقدام برای دستگاههای اجرایی شامل تعیین منابع آلاینده، مطالعه اثرات آن بر اکوسیستم و انسان، ردیابی رفتار و سرنوشت آلایندهها در خاک، توسعه روشهای آزمایشگاهی بومی برای خاکهای آهکی، ارزیابی خطر، اصلاح خاکهای آلوده، پایش مستمر، تقویت چارچوبهای قانونی و شناسایی مداوم آلایندههای نوظهور باید در نظر گرفته شود.
فتوت با اشاره به قانون حفاظت از خاک خاطرنشان کرد: راه نجات، جلوگیری از استفاده نیست، بلکه مدیریت پایدار و هوشمندانه منابع خاکی است و ما نیازمند پایش دائمی و بهروزرسانی دانش خود در مواجهه با آلودگیهای نوظهور هستیم.
انتهای پیام
نظرات