به گزارش ایسنا، با ورود به خیابان امام خمینی(ره) قزوین در میان شلوغی بازار و رفت‌وآمدها بنایی تاریخی و فاخر خودنمایی می‌کند؛ با ورود به راسته اصلی کاروان‌سرا گویی در شاهراه اقتصادی 150 سال گذشته قدم می‌زنی؛‌ مغازه‌هایی با هنرهای دستی هنرمندان قزوین را یکی پس از دیگری سپری می‌کنی، و اینجا محو تماشای شکوه معماری ایرانی-اسلامی خواهی شد همراه با صنایع و بازاری که هویت خود را از گذشته‌های دور و فرهنگ و هنر و سنت این مردم گرفته است.

«مهناز منتظری» کارشناس معماری و راهنمای گردشگری قزوین در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا می‌گوید: کاروانسرای سعدالسلطنه یکی از بزرگ‌ترین و کامل‌ترین کاروانسراهای درون‌شهری ایران است؛ به گونه‌ای که در هیچ کدام از شهرهای ایران در مرکز شهر کاروانسرایی به این شکل دیده نمی‌شود.

وی می‌افزاید: قدمت این کاروانسرا به دوره قاجار در زمان سلطنت ناصرالدین شاره بازمی‌گردد که توسط حاکم قزوین به نام «باقرخان سعدالسلطنه» بنا شده و قدمت آن به 130 سال پیش بازمی‌گردد.

این کارشناس و راهنمای گردشگری قزوین تصریح می‌کند: مساحت این کاروانسرا 2.6 هکتار و دارای 7 حیاط به نام‌های بهشتیان، نگارالسلطنه، سعدالسلطنه، سعدیه، حیاط قهرمانی، شترخان و حیاط خدمات است که این حیاط‌ها در سال‌های اخیر نام‌گذاری شده است.

وی می‌افزاید: این کاروانسرا دارای 4 آب‌انبار و 2 حمام به نام‌های رضوی و سعدیه است که در حال حاضر تغییر کاربری داده‌شده و قرار است در آینده به مراکز آب درمانی تبدیل‌ شود.

منتظری تشریح می‌کند: این کاروانسرا فقط مخصوص تجارت و دادوستد بوده و حجره‌ها کاملاً در اختیار تجار قزوینی قرار داشته است؛ در گذشته کاروان‌هایی که از دیگر شهرها می‌آمدند؛ بارهای خود را در حیاط نگارالسلطنه و یا شترخان که بارانداز بوده تخلیه کرده و می‌رفتند، چراکه شب‌ها در آن مکان کسی اتراق داده نمی‌شد، در وسط بارانداز حیاطی کوچکی قرار داشت که باعث روشنایی و تهویه فضای بارانداز می‌شد.

سرای بهشتیان

وی عنوان می‌کند: دورتادور حیاط بهشتیان را حجره تشکیل می‌دهد که این حجره‌ها همکف ساخته‌شده‌اند و یک آب‌انبار نیز در داخل حیاط قرار دارد.

این راهنمای گردشگری با اشاره به اینکه سیستم طراحی این کاروانسرا به‌گونه‌ای است که تمام امکانات یک شهر را در مجموعه می‌بینیم، عنوان می‌کند: در داخل مجموعه آب‌انبار و حمام قرار داشت تا کاروان‌هایی که وارد مجموعه می‌شدند برای تأمین احتیاجات خود نیازی به مراجعه خارج از کاروانسرا نداشته باشند؛‌ در واقع مجموعه سعدالسلطنه مانند یک شهر مینیاتوری و دارای امکانات برای مسافران بود.

حیاط سعدالسلطنه

وی ادامه می‌دهد: اصلی‌ترین حیاط مجموعه حیاط سعدالسلطنه است که به خاطر ورودی جداگانه از سمت خیابان امام خمینی(ره) دارای یک فضای هشتی است که بعدازآن وارد حیاط اصلی می‌شویم.

منتظری تصریح می‌کند: حجره‌های داخل این حیاط 32 حجره است که تمامی آن‌ها روی سکو قرار گرفته‌اند و زیر سکوها پنجره‌های ریزی است که باعث می‌شود هوا بین سکوها گردش داشته باشد تا حجره‌ها نم نگیرد.

وی می‌گوید: حجره‌های این حیاط شامل سه بخش از قبیل ایوانچه، حجره و پستو بوده است که ایوانچه معمولاً با کاشی‌کاری تزئین شده و پستو نیز فضای کوچکی پشت حجره است که محل نگهداری اجناس اضافی بوده و حکم انباری را دارد، داخل این حیاط  نیز حوض قرار داشته که مخصوص آب شرب کاروانیان بوده است.

حیاط سعدیه

این کارشناس معماری زیباترین حیاط مجموعه را حیاط سعدیه می‌داند و می‌افزاید: تزئینات این حیاط نسبت به سایر حیاط‌ها بیشتر است که نشان می‌دهد بیشتر اعیانی بوده و تفاوت اساسی با سایر حیاط‌ها این است که حجره‌های آن دارای دوطبقه بوده و فضای زیر به‌عنوان انبار فضای بالا مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

وی اظهار می‌کند: داخل این حیاط حمام سعدیه قرار دارد که بعد از مرمت قرار است در آنجا مرکز آب‌درمانی بانوان احداث شود؛ البته حمام رضوی نیز در داخل راسته‌بازار وزیر است که بعد از مرمت به‌عنوان مرکز آب‌درمانی آقایان استفاده خواهد شد.

حیاط قهرمانی

منتظری ابراز می‎کند: حیاط قهرمانی مانند حیاط بهشتیان طراحی‌شده و حجره‌ها همکف است که بعد از مرمت قرار است از این حیاط  به‌عنوان هتل استفاده شود ضمن اینکه حیاط خدمات نیز حجره ندارد.

به گزارش ایسنا با ورود به حیاط شترخان صدای زنگ کاروانیان نیز به گوش می‌رسد که درگذشته‌هایی دور برای رفع خستگی و اتراق در این کاروانسرا شب را به صبح می‌رساندند.

حیاط شترخان

وی در اشاره به حیاط شترخان به ما می‌گوید: این حیاط همان‌گونه که از نامش پیداست محل ورود کاروان‌ها بوده که با احشام وارد می‌شدند؛ کاروان‌ها باید از این حیاط عبور کرده و وقتی‌که هوا آفتابی بود بارها را داخل این حیاط تخلیه می‌کردند ولی اگر هوا نامساعد می‌شد در ضلع شمالی این حیاط فضای بزرگی است که بیش از 100 ستون دارد و به آن بارانداز اصلی می‌گویند، این فضا به‌عنوان اصطبل هم استفاده می‌شد. حلقه‌هایی به ستون‌ها بوده که افسار اسب‌ها را بر آن می‌بستند، ضمن اینکه یک‌طرف دیگر، حیاط کوچکی بوده که باعث روشنی بارانداز و تهویه هوا می‌شد که البته در حال حاضر نیز وجود دارد.

این کارشناس معماری عنوان می‎کند: راسته‌بازار وزیر که در حال حاضر راسته صنایع‌دستی شده است در انتها به بازار سنتی قزوین می‌رسد.

وی یادآور می‌شود: مرمت این بنا توسط شهرداری و میراث فرهنگی انجام شده و 20 درصد آن باقی‌مانده است و به‌زودی به بهره‌برداری خواهد رسید.

چهارسوق زیباترین قسمت کاروان سرای‌ سعدالسلطنه

به گزارش ایسنا وقتی از راسته قیصریه عبور می‌کنی در تداخل دو راسته با نگاهی به بالای سر خود زیباترین قسمت بنا را می‌بینی که با تلفیق معماری و هنر چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کنند؛‌ در این زمان دوست داری مانند کودکان چرخی دوار بزنی تا لذت تماشای بنا در وجودت چندین برابر شود.

منتظری بیان می‌کند: در کاروانسراها وقتی دو راسته‌ی بازار به هم برخورد می‌کردند، معمار فضای چهارسوق را با یک گنبد و چهار نیم گنبد در اطرافش طراحی می‌کرد و معمولاً گنبدها شامل کاشی‌کاری و کاربندی و رسمی بندی بوده که جلوه خاصی را به فضای چهارسوق می‌داده است.

وی تشریح می‌‎کند: زیباترین قسمت کاروانسرا چهارسوق (چهارسو) است که از تداخل دو راسته‌ی قیصریه (قیصریه به معنی بازار شاهی است که درگذشته اجناسی که ارزش مالی بیشتری داشتند در این راسته به فروش می‌رسیده و معمولاً از سمت شرق و غرب راسته درب‌های ورودی داشته که شب‌ها هر دو در بسته می‌شده تا سارقین نتوانند به فضای قیصریه دسترسی داشته باشند) و راسته‌بازار تشکیل‌شده است.

این کارشناس معماری توضیح می‌دهد: داخل فضای گنبد سه کتیبه مشاهده می‌شود که کتیبه اول مربوط به  سال اتمام کاروانسرا به سال 1312 هجری قمری است؛ یکی از ویژگی‌های‌ این کاروانسرا این است که با توجه به مدارک و اسناد موجود تاریخ ساخت کاروانسرا 1310 هجری قمری بوده و اتمام آن در سال 1312 یعنی تنها دو سال ساخت این مجموعه 26 هکتاری طول کشیده است.

وی خاطرنشان می‎کند: کتیبه دوم مربوط به معماران بنا به نام‌های استاد مهدی چگینی و استاد حسن خنجری است که خوشبختانه نام این دو معمار برای همیشه بر روی گنبد چهارسوق کاروانسرا ماندگار شده است.

منتظری ادامه می‌دهد: کتیبه دیگر که به‌صورت معکوس در طرف دیگر گنبد نقش بسته عبارت سنه یونت ایل است  به معنی سال اسب در زبان ترکی که معمار با خلاقیت خود این کتیبه را برعکس نوشته است.

به گزارش ایسنا همان‌طور که این بنای تاریخی درگذشته قلب تپنده اقتصادی قزوین بوده در حال حاضر نیز شهرداری قزوین با اجاره غرفه‌ها به هنرمندان اصالت تجاری بنا را حفظ کرده است و هر راسته و حیاط نیز با معماری خاص خود میهمانان نوروزی را برای بازدید از این بنا دعوت می‌کند.

«سیده زهرا حسینی فلاح»، خبرنگار ایسنا منطقه قزوین

انتهای پیام