احمد ولی پور عضو هیات علمی گروه جنگلداری دانشگاه کردستان در گفتگویی با موضوع وضعیت مدیریت منابع طبیعی (با تاکید بر استان کردستان) با اشاره بەاینکە آمار کاملا دقیقی از جنگل‌های زاگرس در دست نیست اظهار کرد: طبق آمارەای موجود، مساحت جنگل‌های زاگرس حدود پنج تا شش میلیون هکتار برآورد شدە کە حدود ۳۷۰ تا ۳٨۰ هزار هکتار از این میزان در استان کردستان وجود دارد کە پوشش‌های گیاهی در این مناطق بیشتر درخت بەڕوو (بلوط) است. استان کردستان به لحاظ غنای گونه‌های گیاهی جایگاه بسیار بالایی در کشور دارد، به طوریکه حدود یک چهارم کل گونه‌های گیاهی کشور در استان کردستان یافت می‌شود.

مدیر مرکز پژوهش و توسعه جنگلداری زاگرس شمالی با اشارە بە اینکە درخت بلوط دارای گونه‌های متعددی است، عنوان کرد: درخت بەڕوودار، مازوودار و ویول از جنس بلوط هستند کە بیشترین پوشش گیاهی جنگل‌های زاگرس را بە خود اختصاص دادە است.

وی افزود: با حرکت از جنوب زاگرس بە سمت جنگل‌های زاگرس شمالی، بە دلیل شرایط رویشگاهی بهتر به ویژه افزایش رطوبت هوا، تنوع پوشش گیاهی بە ویژە بلوط در این نواحی بیشتر می‌شود.

ولی‌پور ادامه داد: شهر بانە بە لحاظ تنوع گونەای بسیار حائز اهمیت است و در اصطلاح جنگلداری یکی از کانون‌های اصلی گونەزایی در کشور است.

مدیر مرکز پژوهش و توسعە جنگلداری زاگرس شمالی تصریح کرد: بیشتر اکوسیستمهای طبیعی بلوط توسط مردم و جوامع محلی و روستایی مورد بهره‌برداری قرار گرفته است و در این میان توده‌های کوچک جنگلی در قبرستان‌ها بە دلیل تقدس و احترامی کە نزد مردم دارند بە عنوان مناطق کمتر دست‌خوردە باقی ماندەاند. بە گفتە وی مناطق مرزی نیز بە لحاظ امنیتی و نظامی، تا حدودی دست نخوردە باقی ماندە‌ و از مناطق نسبتا بکر استان به شمار می‌روند.

 ولی پور با اشارە بە انواع پوشش گیاهی در این مناطق افزود: گلابی، زالزالک، آلبالوی کوهی، بادام و گونه‌های دیگری از درختان و درختچه‌ها از دیگر پوشش‌های  گیاهی این نواحی هستند اما بە دلیل نسبت کم آنها در مقایسه با بلوطها بە عنوان گونەهای همراە از آن‌ها نام برده می‌شود.

وی در مورد ارزش اجتماعی و اقتصادی جنگل‌های زاگرس و گونە‌های گیاهی در این مناطق عنوان کرد: علاوه بر بهره‌برداری‌های معمول به‌عنوان چراگاه دام، بهره‌برداری از علوفه درختی، تامین هیزم و چوب سوخت و سایر محصولات مانند گالها و صمغ و شیره درختان از ارزش‌های مهم جنگل‌های زاگرس به حساب می‌آید. یکی از گونەهای بسیار مهم در این مناطق درخت بنه (ون در برخی مناطق کردستان) از خانوادە آناکاردیاسه است که پستە وحشی هم گفته می‌شود، بە لحاظ اقتصادی، صنعتی و ارزش غذاییوگ و دارویی بسیار حائز اهمیت است و بە طلای سبز مشهور است.

بە گفتە مدیر مرکز پژوهش و توسعە جنگلداری زاگرس شمالی، بخش قابل توجهی از جنگل‌های مریوان و سروآباد را درخت ون در برگرفتە و جنگل‌های پاوە یکی از مراکز اصلی این پوشش گیاهی است. در زاگرس میانی و جنوبی هم پوشش بنه وجود دارد اما بە لحاظ کیفی، با ون استان کردستان و اورامانات بە هیچ وجە قابل مقایسە نیست.

ولی‌پور با اشارە به اینکە فرسایش خاک یکی از چالش‌های بحث برانگیز در جنگل‌های زاگرس است گفت: فرسایش خاک خود معلول عوامل دیگری است کە عوامل انسانی مانند توسعە باغات و کشاورزی در زمین‌های شیب‌دار یکی از دلایل اصلی فرسایش خاک به شمار می‌رود، بە همین دلیل می‌توان بە اهمیت پوشش گیاهی در این مناطق پی برد.

بە گفتە مدیر مرکز پژوهش و توسعە جنگلداری زاگرس شمالی، طبق ارزیابی کە درسطح جهانی در رابطە با فرسایش خاک صورت گرفتەاست، میانگین فرسایش خاک جهانی برابر با ٦ تن در هکتار در سال است، اما در ایران چیزی قریب بە ۱٦ تا ۱٨ تن هکتار فرسایش خاک گزارش شدە است کە متاسفانە در بین استان‌های کشور، استان کردستان در بحث فرسایش خاک در صدر قرار دارد.

وی عوامل متعدد در فرسایش خاک را اینگونە برشمرد و عنوان کرد: نداشتن مدیریت کارآمد در بحث منابع طبیعی و نبود سیاست‌ها و راهکارهای اصولی در بحث بهرەبرداری از زمین‌های کشاورزی عامل اصلی فرسایش خاک مرتبط با مدیریت رسمی است. به طوری که عدم توجه به جایگاه منابع طبیعی در توسعه پایدار، منجر به تخریب این منابع با سیاست‌های بدون توجیه و پشتوانه علمی و فنی شده است. از جمله این سیاست‌ها می‌توان به تغییر کاربری اراضی طبیعی جنگلی و مرتعی به باغ و کشاورزی اشاره کرد. در حالی که سازمان متولی باید به جای توسعه سطح به ارتقای تولید و بهره‌وری در زمین‌های کشاورزی موجود بپردازد و در این راستا سرمایه‌گذاری کند.

بە گفتە احمد ولی‌پور از عوامل دیگر در بحث تخریب جنگل‌ها می‌توان بە آتش‌سوزی و طرح‌های توسعە باغات، طرحهای عمرانی و توسعه معادن در این مناطق اشارە کرد. در یک دهه اخیر افزایش آفات و بیماری‌ها یکی از چالش‌های اصلی جنگل‌های زاگرس بوده است کە در ارتباط با تغییرات اقلیمی و ضعف رویشگاه است. در روشهای بهره‌برداری سنتی، جوامع محلی با دانش بومی خود اقدام به گلازنی (سر شاخە‌زنی) درختان بلوط برای تولید علوفه می‌کنند که امروزه ثابت شده تا حد زیادی در جلوگیری از شیوع عوامل بیماری‌زا و آفات موثر است.

وی با اشارە بە نبود طرح جامع جنگلداری بیان کرد: یکی از اعضای شورای عالی جنگل و مرتع طبق ارزیابی کە چند سال پیش انجام دادە‌است، 10 سیاست اصلی اجرا شده در بخش جنگلداری را بررسی و نقد کرد و بە این نتیجە رسید کە هیچ کدام از این طرح‌ها نتوانستند حتی نیمی از افق پیش‌بینی شده را با موفقیت طی کنند (افق طرح‌های جنگلداری معمولا ۱۰ سال در نظر گرفته می‌شود)؛ چرا که سیاستگذاری در این زمینه مبنای دقیق و علمی نداشته و جامعیت و آینده‌نگری لازم انجام نشده بود. با وجود این هنوز هم متاسفانه سیاست‌های منابع طبیعی این مشکل را دارند و امروز دیده می‌شود طرحی مانند تنفس جنگل که قرار بود تا ده سال اجرا شود، در حال تلاش برای تهیه طرح جایگزین آن هستند. چون این طرح از اساس اشتباه بود و مبتنی بر واقعیت‌های میدانی نبود و کارشناسان در این زمینه هشدار داده بودند.

 ولی پور یکی از مهمترین عوامل شکست طرح‌ها را عدم توجه به بستر اجتماعی اجرای طرح و ضعف مطالعات اجتماعی دانست و گفت: طرح‌ها بیشتر بە صورت دستوری بوده و از بالا به پایین ابلاغ می‌شود و بە هیچ عنوان بە مسائل اجتماعی، خواسته‌ها و نیازهای مردم محلی توجە نمی‌شود، در حالی که جامعه محلی نقش مهمی در اجرای موفق طرح ایفا می‌کند.

بە نظر احمد ولی‌پور هر چند کە سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری بە عنوان یکی از زیرمجموعە‌های وزارت جهاد کشاورزی محسوب می‌شود اما متاسفانە تضاد ماموریت‌ها و رویکردها منجر به اتلاف سرمایه ملی، انرژی و بودجه می‌شود.

وی در این خصوص اظهار کرد: سازمان جهاد کشاورزی سیستمی خدماتی است و هدف این سازمان بیشتر تامین امنیت غذایی است، اما سازمان‌ جنگل‌ها و مراتع حاکمیتی و نظارتی است که ماموریت آن حفاظت، احیا، توسعه و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع است. این تضاد در ماموریت‌ها چالش‌ها و جدال‌های زیادی ایجاد کرده است و مشخص است که با توجه به اینکه سازمان جنگل‌ها زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی است، ملزم و ناچار به تمکین است. در واقع سیستم اداری ما با زیر مجموعه قرار دادن سازمان جنگل‌ها و مراتع، عملا اقتدار این سازمان را، که لازمه حفاظت از منابع طبیعی است، از بین برده است.

مدیر مرکز پژوهش و توسعە جنگلداری زاگرس شمالی خاطرنشان کرد: برای انجام هر اقدامی و اجرای هر طرحی در اراضی ملی، اعم از توسعه باغات، معادن، برخی پروژه‌های عمرانی، دامداری و اقداماتی از این قبیل در اراضی ملی اشخاص (اعم از حقیقی و حقوقی) موظف بە دریافت مجوز از سوی سازمان جنگل‌ها و یکان‌های استانی و شهرستانی هستند و سازمان منابع طبیعی نیز پس از کارشناسی موضوع، در صورت وارد کردن هرگونە آسیب جدی بە این منابع یا عدم توجیه فنی، با اجرایی شدن این طرح‌ها موافقت نخواهد کرد، با این حال متاسفانە به دلیل برخی عوامل از جمله ضعف جایگاه سازمانی، منابع طبیعی همیشه امکان اجرای وظایف خود را به صورت درست و کامل ندارد.

بە گفتە احمد ولی‌پور، مدیریت پایدار منابع طبیعی بە معنی بهرەبرداری صحیح از تولیدات و خدمات جنگل‌ها و مراتع در عین نگهداری و حفاظت از اصل سرمایه طبیعی برای نسل حاضر و نسل‌های آینده است. طبق اصل ۴۵ و اصل ۵۰ قانون اساسی و سایر قوانین منابع طبیعی یکایک افراد جامعه، مدیران و سازمان‌ها باید به مساله حفاظت از منابع طبیعی توجه ویژه‌ای داشته باشند و خطر نابودی و تخریب این منابع را که بستر زندگی و توسعه پایدار جامعه است جدی بگیرند. اگرچه این به معنی مخالفت با بهره‌برداری درست و منطقی و در چارچوب ظرفیت و امکان برداشت مجاز از منابع طبیعی نیست.

انتهای پیام