محمد مشهدی نوش‌آبادی در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه محراب مسجد پامنار به تاریخ ۱۴ اسفند ۱۳۸۴ در فهرست میراث فرهنگی به ثبت رسید، اظهار کرد: محرابِ مسجد پامنار محله روداب نیاسر نمونه‌ای از نسل زرین‌فام‌های کاشان در اواخر سده نهم و اوایل سده دهم و آخرین نمونه زرین‌فام‌های کاشان است. نوعی هنر کاشی که از دوران اوج خود در سده‌های هفتم و هشتم هجری دور افتاده و سپس به کلی فراموش شده است.

وی افزود: در متن زمینه کاشی به خط ثلث، آیت‌الکرسی دیده می‌شود که معروف‌ترین آیات قرآنی است و در دوره‌های مختلف به ویژه دوره صفوی در هنر مذهبی ایرانی جایگاهی والا دارد. حاشیه آن نیز صلوات کبیره آمده است که از این دوران به بعد مکمل هم هستند.

مشهدی نوش‌آبادی افزود: کاشی یک تکه به طول و عرض تقریبی۳۰ در ۴۵ سانتی‌متر که در عین سادگی و زیبایی است. کاربرد صلوات کبیره که درود بر ۱۴ معصوم (ع) است، نشان‌دهنده گرایش‌های شیعه امامیه است و بیان آن قبل از ظهور دولت صفوی، دارای اهمیت و در راستای سابقه طولانی تشیع کاشان، است.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه کاشان، تصریح کرد: این دو شعار قرآنی و شیعی، کنار هم در آثار معماری، هم در نمادهای مذهبی مانند توغ‌های آیینی و هم‌ در سنگ مقابر صندوقچه‌ای دوران صفوی کاربرد گسترده‌ای دارند.

این پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی، تأکید کرد: پس از آیت‌الکرسی در انتهای متن، نام واقف محراب این‌گونه آمده است "وقف هذه المحراب علی المسجد المعروف بالروداب (رواب) العبد الفقیر حاجی ابن علی الجراح فی خامس عشر ربیع الاول سنه اربع ثمانین و ثمانمائه".

وی افزود: در کتیبه محراب، کلمه روداب به درستی و صراحت نوشته نشده و رسم الخط آن شبیه «رواب» است، البته چیزی شبیه دال در بالای الفِ رواب به چشم می‌خورد، ولی محل قرارگیری آن غیرمعمولی بوده و ممکن است در ارتباط با حرف «م» سطر بالایی باشد، اما احتمال تلفظ روداب از این کلمه منتفی نیست.

مشهدی نوش‌آبادی گفت: محله روداب، علاوه بر مسجد و محراب آن، فضایی پر از عناصر تاریخی و دارای بافتی سنتی همراه با آثار طبیعی است که این احتمال وجود دارد که این محله در زمان‌های گذشته، روستایی جدا از نیاسر بوده است.

وی تأکید کرد: گرچه محراب از جای خود برداشته شده، اما بر سر در همان مسجد نصب شده است و آثار قدمت در سازه مسجد و چنار چند صدساله آن پیداست، چنار کهنسال و بزرگی که مسجد نیز نام آن را دارد.

این عضو هیئت‌علمی دانشگاه کاشان، گفت: واقف محراب، با نام حاجی پسر علی جراح یاد شده است. نام «حاجی» گرچه امروز به عنوان یک نام، معمول نیست، اما گویا در آن دوران معمول بوده چنان‌که در کتیبه زیارتگاه غایب به سال ۹۲۰ قمری و زیارتگاه پنجه‌شاه به تاریخ ۹۵۹ عنوان پدر یا جد واقف حاجی است و در پیوند با نام علی است.

مشهدی نوش‌آبادی، گفت: نام پدر واقف نیز ‌«علی جراح» است که با مروری بر فرهنگ‌های پارسی آن دوران پی می‌بریم که جراح به معنای طبیب و مداوا کننده زخم است و علی جراح احتمالاً یکی از اطبای دوره خود بوده است.

وی افزود: در همین دوران، پدر غیاث‌الدین جمشید کاشانی نیز عنوان طبیب داشته و پس از این دوران اطبای ذی نفوذ و حاذقی از کاشان در درباره صفویه بوده‌اند که تقی کاشی در تذکره خلاصه الاشعار به برخی از آن‌ها که طبع شعر نیز داشته‌اند، اشاره کرده است‌.

این پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی، گفت: ساخت محراب‌های خشتی یک تکه از دوران ایلخانی مرسوم بوده است و ما نمونه‌ فیروزه‌ای و کوچک آن را در زیارتگاه میر نشانه کاشان داریم، اما صورت زرین‌فام و در سبک و اندازه کاشی مسجد پامنار مخصوص همین دوران یعنی پایان دوره تیموری و طلیعه ظهور صفویان است.

انتهای پیام