کاظم نفیسی- دانش‌آموخته دکتری نجوم و اختر فیزیک از دانشگاه اصفهان و عضو هیئت‌علمی گروه فیزیک دانشگاه بیرجند، شامگاه چهارشنبه-۱۲ شهریورماه در آسترومینار آموزشی مرکز آموزش نجوم ادیب وابسته به سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان با همراهی علاقه‌مندان نجوم پا به دنیای سیارات فراخورشیدی یا فرامنظومه‌ای گذاشت و به تاریخچه و روش‌های کشف، تعداد و انواع سیارات فراخورشیدی پرداخت.
وی در این برنامه زنده اینترنتی، اظهار کرد: از زمانی که بشر پا به عرصه وجود گذاشت این سوال برای او به وجود آمد که مرکز عالم کجاست و در این باب نظریه‌های مختلفی پدید آمد. برخی گمان می‌کردند، همان نقطه‌ای که آنها در آن قرار دارند مرکز عالم است. اما در جهان‌بینی افلاطونی که حدود ۲ هزار سال نیز حاکم بود اعتقاد داشتند زمین مرکز عالم است و خورشید و سایر سیارات و ستارگان به دور زمین می‌گردند، در حالی که مدل‌هایی که ارائه می‌دادند کم‌کم در تفسیر داده‌های تجربی ناتوان می‌ماند.
نفیسی ادامه داد: تا اینکه جهان‌بینی خورشید مرکزی پدید آمد که می‌گفت زمین و سایر سیارات به دور خورشید می‌گردند. با این نظریه متوجه شدند که زمین سیاره ویژه‌ای نیست و سیاره‌ای مانند دیگر سیارات است که به دور خورشید می‌گردند؛ همان‌طور که بعدها متوجه شدند خورشید نیز ستاره ویژه‌ای نیست و نسبت به سایر ستاره‌ها، ستاره‌ای متوسط است.
مدیر سابق رصدخانه دانشگاه بیرجند با بیان اینکه بعدها متوجه شدیم حتی کهکشان ما نیز کهکشان ویژه‌ای نیست و میلیاردها نمونه از آن وجود دارد، گفت: با پیشرفت علم به معمولی بودن زمین پی بردیم و حال این سوال پدید آمد که آیا در کیهان تنها هستیم یا موجودات دیگری نیز وجود دارند؟ آیا سیارات دیگری هم وجود دارند که حیات در آنها جریان داشته باشد و آیا ممکن است تمدن هوشمند در سایر سیارات وجود داشته باشد؟
به گفته وی، سیاره فراخورشیدی یا فرامنظومه‌ای سیاره‌ای است که خارج از سامانه خورشیدی قرار دارد و به دور یک ستاره غیر از خورشید در حال گردش است.
نفیسی با اشاره به شناسایی نخستین سیستم سیاره‌ای فراخورشیدی در سال ۱۹۹۲ میلادی و حول یک تَپ‌اختر تصریح کرد: همچنین در سال ۱۹۹۵ نخستین سیاره فراخورشیدی حول یک ستاره رشته اصلی با استفاده از روش سرعت شعاعی کشف شد. در سال ۱۹۹۶ نخستین سیاره شبیه به مشتری در صورت فلکی دب‌اکبر و در سال ۱۹۹۸ نیز نخستین سیاره به دور یک کوتوله سرخ کشف شد.
عضو هیئت‌علمی گروه فیزیک دانشگاه بیرجند با اشاره به کشف نخستین سیاره فراخورشیدی که از مقابل ستاره‌اش عبور می‌کرد در سال ۱۹۹۹ تصریح کرد: در سال ۲۰۰۱ نخستین نشانه‌ها از تشخیص جو روی یک سیاره منتشر و نخستین سیاره ابرزمین نیز در سال ۲۰۰۴ کشف شد. همچنین نخستین سیاره سرد در سال ۲۰۰۶، کوچک‌ترین سیاره فراخورشیدی در سال ۲۰۱۳ و نخستین سیاره نزدیک به اندازه زمین در سال ۲۰۱۴ کشف شدند.
وی تأکید کرد که ستاره‌شناسان تا ۲۵ آگوست ۲۰۲۰ حدود ۵ هزار و ۴۸۱ سیاره فرامنظومه‌ای را شناسایی کرده‌اند که ۴ هزار و ۲۰۱ مورد کاملاً تأییدشده هستند.
سیاره های فراخورشیدی چگونه شناسایی می شوند؟
به گزارش ایسنا، نفیسی با بیان اینکه کشف سیارات فراخورشیدی بسیار مشکل است، درباره روش‌های کشف آنها، اظهار کرد: آشکارسازی سیاره فراخورشیدی مانند دیدن سر یک خودکار از هزاران کیلومتر دورتر است. روش‌های اصلی کشف سیارات فراخورشیدی شامل اخترسنجی، گذر، سرعت شعاعی، ریزهم‌گرایی گرانشی، زمان‌سنجی تپ‌اختری و تصویربرداری مستقیم است. در مجموع بیشتر سیارات فراخورشیدی با استفاده از روش گذر و روش سرعت شعاعی کشف شده است.
این استاد دانشگاه افزود: بیشترین سیارات فراخورشیدی در سال ۲۰۱۶ و به تعداد ۱۴۲۰ سیاره کشف شده است.
وی ادامه داد: از ۴ هزار و ۲۰۱ سیاره فراخورشیدی تأییدشده، ۱۶۱ سیاره خاکی، ۱۲۹۷ مورد ابرزمین، ۱۳۰۰ سیاره گازی و بیش از ۱۴۰۰ سیاره شبیه نپتون است.
به گفته نفیسی، دو جسم که به دور هم می‌گردند هر دو حول یک مرکز جرم مشترک حرکت می‌کنند و ستاره‌ای که سیاره به دور آن می‌گردد نیز ثابت نیست. اگر جرم سیاره قابل مقایسه با جرم ستاره باشد، مرکز جرم میان خط واصل این دو قرار می‌گیرد اما چون معمولاً جرم سیارات بسیار کمتر است، این مرکز جرم نزدیک به ستاره قرار می‌گیرد و ستاره حرکتی لنگش‌وار دارد. اگر ستاره فاقد سیاره باشد به صورت مستقیم حرکت می‌کند ولی اگر سیاره‌ای داشته باشد ستاره در حرکت خود کمی لنگ می‌زند که می‌توان آن را آشکارسازی کرد و بر طبق آن به وجود سیاره حول ستاره پی برد که این همان روش اخترسنجی برای کشف سیاره فراخورشیدی است.
عضو هیئت‌علمی گروه فیزیک دانشگاه بیرجند درباره روش سرعت شعاعی تصریح کرد: این روش نیز از حرکت لنگش‌وار ستاره استفاده می‌کند و با بررسی خطوط طیفی ستاره می‌توان به وجود سیاره پی برد.
وی در ادامه روش‌های ریزهم‌گرایی گرانشی، زمان‌سنجی تپ‌اختری و تصویربرداری مستقیم برای آشکارسازی سیارات فراخورشیدی را نیز به صورت تخصصی تشریح کرد.
نفیسی درباره ویژگی‌های سیستم‌های فراخورشیدی اضافه کرد: سیاراتی که مدار آنها بسیار کشیده و بیضی‌شکل باشد و بسیار نزدیک به ستاره خود باشند وجود ندارند چون در این صورت ممکن است به ستاره خود برخورد کرده و از بروند، بنابراین سیاراتی که بسیار نزدیک به ستاره خود باشند مدار حرکت آنها به شکل دایره است.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: چگالی سیارات فراخورشیدی را با استفاده از جرم و شعاع آنها محاسبه می‌کنند. البته هر روش آشکارسازی سیارات محدودیت‌هایی دارد و نمی‌توان چگالی تمام این سیارات پی برد.
وی درباره چگونگی تشخیص اجزای تشکیل‌دهنده جو یک سیاره گفت: در روش تصویربرداری مستقیم نوری که به ما می‌رسد در واقع نور ستاره است که از جو سیاره عبور کرده و به ما رسیده است. بسته به ترکیبات جو سیاره مقداری از خطوط طیفی نور ستاره جذب می‌شوند که بر اساس این خطوط جذبی پی به اجزای تشکیل‌دهنده جو یک سیاره می‌بریم.
به گفته عضو هیئت‌علمی گروه فیزیک دانشگاه بیرجند، شناسایی سیارات فراخورشیدی از روی زمین به دلیل وجود جو بسیار مشکل است و به همین دلیل بشر سفینه‌های مختلفی به فضا پرتاب می‌کند.
انتهای پیام
نظرات