به گزارش ایسنا، نشست‌های علمی و تخصصی یادروز حافظ امسال که در چهار شب، با سخنرانی ۱۲ حافظ‌پژوه برگزار شد، به همت مرکز حافظ‌شناسی-کرسی پژوهشی حافظ و همکاری اعضای ستاد یادروز حافظ سامان یافته بود.

بررسی حافظ‌شناسی در دوره‌ی جمهوری ترکیه

دکتر حجابی قرلانغیچ، مترجم دیوان حافظ و معاون دانشگاه آنکارا به‌عنوان نخستین سخنران از چهارمین نشست علمی حافظ سخنانی با موضوع «بررسی حافظ‌شناسی در دوره‌ی جمهوری ترکیه» بیان کرد و گفت: حافظ شیرازی بی‌شک در ادبیات ترکی یکی از شعرای معروف است که در کنار سعدی، مولانا جلال الدین، ملاجامی، خاقانی و نظامی در میان ترک زبانان از شهرت به‌خصوصی برخوردارند.

او توضیح داد: در دورۀ عثمانی در مدارس و نیز تدریس ادبیات و شناخت مسائل مختلف زبان، آرایه‌های ادبی و علم عروض از اشعار حافظ استفاده می‌کردند، از همین‌رو برای درک هرچه بیشتر اشعار اقدام به شرح نویسی‌های گوناگونی شد و ترجمه هایی از اشعار حافظ پدید آمد.

وی افزود: در دورۀ جمهوری نیز این روند ادامه پیدا کرد اما با توجه به اینکه ادبیات ترکی در این زمان وارد عصر جدیدی شده بود، توجه به غرب و فرانسه در آن بیشتر دیده می شد، اما باز هم قشر روشن فکران از شعر فارسی استقبال می‌کردند و حتی گاها بازتاب شعر شاعرانی چون: سعدی، مولانا و حافظ در مقالات و روزنامه ها به چشم می‌خورد.

به گفته‌ی استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آنکارا، باتوجه به تغییری که  در دورۀ جمهوری شکل گرفته بود، تعداد اندکی به اصل شعر فارسی توجه داشتند و همین امر سبب شد تا ترجمه‌هایی از اشعار فارسی خاصه دیوان حافظ، کتاب بوستان و گلستان سعدی و مثنوی مولانا انجام شود.

حجابی قرلانغیچ گفت: اولین بار استاد "عبدالباقی" به ترجمه دیوان حافظ مبادرت نمود و اشعار حافظ را به نثر و زبان ترکی ترجمه و شرح کرد.این ترجمه در سال۱۹۴۴ برای اولین بار به چاپ رسید، اما این ترجمه بیشتر علمی بود و ذوق و سلیقه اشعار حافظ را مستقیماً منعکس نمی‌کرد.

وی تاکید کرد: امروزه در دانشگاه‌ها طی مقالات و رساله هایی در مقطع  فوق لیسانس و دکتری، درباره رموز و استعارات و مضمون سازی شعر حافظ انجام می‌شود که طبق آمار بایگانی سازمان آموزش عالی ترکیه ۴۰رساله به ثبت رسیده است.

او افزود: علاوه‌بر این نوع تحقیقات، در زمینه ادبیات تطبیقی نیز اشعار حافظ  با اشعار شعرای ترک عصر عثمانی مقایسه شده و تأثیر حافظ بر آن ها مورد بررسی قرار گرفته است، از همین‌رو شعر فارسی برای بهتر شناختن شعر ترکی عصر عثمانی، یک امر ضروری است.

حجابی قرلانغیچ اضافه کرد: در دورۀ جمهوری بعد از ترجمه "گل پینارلی" ترجمه‌های جدیدی تهیه شده از جمله ترجمه‌ی دکتر "محمد کانارش" که در سال ۲۰۱۱م به چاپ رسیده است. در این ترجمه توجه اصلی به مفهوم و معنای شعر حافظ بوده و مانند شعر نو توجهی به وزن و قافیه نداشته و این شرح بارها در دو مجلد به چاپ رسیده است و از امتیاز این ترجمه آنست که خوانش اشعار فارسی در آن جای گرفته و وزن غزل را نیز نشان می‌دهد.

جایگاه حافظ شیرازی در فرهنگ و ادب آسیای صغیر

پروفسور عدنان قره اسماعیل آغلو استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قریق قلعه-ترکیه، دومین سخنران این نشست بود که سخنان خود را با موضوع جایگاه حافظ شیرازی در فرهنگ و ادب آسیای صغیر ارائه داد.

وی در مقدمه‌ی سخنان خود با بیان اینکه خواجه حافظ، در میان شاعران کلاسیک ترک از جایگاه مهمی برخوردار است، توضیح داد: از لحاظ تاریخ ادبیات، دو منطقۀ مشترک برای ایرانیان و ترکان وجود داشت؛ اول در خراسان بزرگ دوم در ماوراءالنهر.

این استاد دانشگاه گفت: شاعران این منطقه به زبان‌های مختلفی از جمله فارسی، عربی و ترکی شعر می‌سرودند و کتاب می‌نوشتند و چون همه به دین اسلام روی آورده بودند و دین مشترک داشتند، افکار و مضامین مشترک میان آن‌ها بروز پیدا می‌کرد. از همین‌رو بسیار دیده شده که مضامین رایج در این دو منطقه تا سرزمین آسیای صغیر می‌رسید و مقبول مردم این خطه بود و چنین مشترکاتی در میان این دو ملت قدمت بسیار دارد. اما می‌توان گفت آن‌چه که اشتراک بین ای دو ملت را آغاز کرده، بحث "بزم الست" بوده که در میان آثار ادبیات ترک‌زبان آسیای صغیر تأثیر بسیاری داشته است. 

به‌گفته‌ی استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قریق قلعه کشور ترکیه، مردم آسیای صغیر، به‌خصوص طلاب، دانش‌آموزان، علما و دانشمندان با حافظ آشنا بودند و در دروسشان کتاب گلستان و حافظ بوده و نیز در میان مجالس عرفانی، پس از مثنوی معنوی، دیوان حافظ قرائت می‌شده است. این سه کتاب امروزه نیز هم‌چنان در میان ترک‌زبانان و مردم آسیای صغیر رواج دارد و به نوعی اساس فکری مردم این سرزمین شده و از اهمیت به‌خصوصی برخوردار است. این علاقه تا جایی است که بسیاری از شاعران ترک‌زبان هم‌عصر حافظ اشعار وی را حفظ  و یا به زبان ترکی ترجمه می‌کردند. به‌نوعی اشعار حافظ برایشان یک الگوی مهمی بود. 

عدنان در ادامه‌ی سخنان خود افزود: در آسیای صغیر شاعر بزرگی که وی را به عنوان مؤسس شعر ترکی می‌نامد وجود دارد به نام "شیخی" که به گونه‌ای از هم‌عصران حافظ بوده و دیوان حافظ را در اختیار داشته است. مردم آسیای صغیر القاب متفاوتی را برای این شاعر بیان می‌کنند، مانند؛" خسرو شعرا، پیش‌ترین شعرای روم و شیخ الشعرا" که ابیات و اشعار بسیاری از این شاعر با غزل‌های حافظ نزدیکی دارد. به‌طور مثال ابیاتی مانند: جز آستان توام در جهان پناهی نیست، مژده ای دل که مسیحا نفسی می‌آید، غلام نرگس جماش آن سهی سروم و... را با همین مضمون در دیوان این شاعر می‌توان جست. می‌توان گفت این دو شاعر عضو یک فرهنگ، دین و حس معنوی مشترک بوده‌اند که از بزم الست ذوق خاصی را به این عالم فانی آورده‌اند. 

او گفت: به دلیل استفاده‌ی زیاد از دیوان حافظ در مدارس و طلاب و... عده‌ای از بزرگان به این فکر افتادند تا شرحی از دیوان حافظ به زبان ترکی فراهم آورند. شرح نخستین از مصلح الدین مصطفی سروری عالم عثمانی (متوفی ۹۶۹)، شرح دوم از مولانا شمعی (متوفی ۱۰۱۱)، شرح سودی (متوفی۱۰۰۹) و شرح محمد وهبی(متوفی ۱۲۴۴) که دو شرح آخر بسیار مورد توجه و اقبال قرار گرفته است.

وی تاکید کرد: شعرای ترک زبان بسیاری از اشعار حافظ الگوبرداری کرده و هم به زبان فارسی و هم ترکی اشعاری را سروده‌اند، ازجمله "فضولی بغدادی" که در ایران نیز شهرتی دارد وی دیوانش را نظیر حافظ با یک بیت عربی آغاز کرده است. "شاهدی" شاعر قرن دهم هجری که وی ۴۷۲غزل دارد و به نظیره‌گویی حافظ پرداخته است و سعی داشته که در وزن، قافیه و مضمون با حافظ برابر باشد یا شاعر دیگر به نام "لامعی" (متوفی ۹۳۸)که آثار مولانا جامی را به ترکی ترجمه کرده، مسمط مخمس دارد که در آن سه مصرع از شاعر و دو مصرع از حافظ آورده است. "امین حلمی" (متوفی ۱۳۰۱) شاعر دیگری‌ست که مسمطی با اشعار حافظ سروده است و از شاعران قرن اخیر نیز "یحی کمال" (متوفی ۱۹۵۸م) بسیار از اشعار حافظ بهره‌مند بوده است.

حضور حافظ در دفترهای شعر امرسون

آخرین سخنران چهارمین و آخرین نشست‌های علمی بیست‌وچهارمین یادروز حافظ، دکتر روشنک اکرمی، دانش‌آموخته‌ی دانشگاه تگزاس بود که سخنانی با عنوان "حضور حافظ در دفترهای شعر رالف والدو امرسون" ایراد و در مقدمه خاطرنشان کرد که "شاید بعد از علاقه‌ی گوته به حافظ، علاقه‌ی امرسون به او از شناخته‌شده‌ترین روابط فراملیتی باشد. "

دکتر روشنک اکرمی گفت: آنچه شایسته‌ی توجه است، دفاتر شعر اوست که از سال ۱۸۲۷ به اشعار خود امرسون اختصاص یافته و از سال ۱۸۴۶ بستری برای ترجمه‌هایش از اشعار حافظ شده‌ است. بررسی این دفاتر نشان می‌دهد که امرسون بیش از ۱۳۰ غزل از حافظ ترجمه کرده است. 

اکرمی اضافه کرد که از نظر او توجه‌ صرف به نسخه‌های پایانی ترجمه‌های امرسون از حافظ به معنی نادیده گرفتن حضور حافظ در دفاتر شعری‌ست که به اشعار خود امرسون تعلق دارند؛ چراکه بسیاری از خطوطی که امرسون از حافظ ترجمه می‌کند در نسخه‌های پایانی حذف گردیده یا کوتاه و نام‌گزاری شده‌اند.

او گفت: نکته‌ی دیگر آنکه در بیشتر موارد جایگیری این ترجمه‌ها در بین اشعاری که به خود امرسون تعلق دارند به نوعی روابط معناداری ایجاد کرده که می‌تواند موضوع بسیار جذابی برای تحقیقات باشد؛ بدین ترتیب که این دفاتر هم به ما این فرصت را می‌دهند تا تصمیم‌های او را به عنوان یک شاعرـمترجم بررسی کنیم که به قصد گرفتن الهام به ترجمه ی اشعار حافظ روی‌آورده است، و هم اینکه حرکت ذهنی امرسون را دنبال کنیم که چطور از یک مفهوم به مفهوم دیگر انتقال می‌یافته یا اینکه چطور اندیشه‌اش با اندیشه‌ی حافظ تلفیق پیدا می‌کرده است. 

اکرمی در ادامه گفت: بررسی‌های یادشده از راه خوانش‌های تکوینی یا ژنتیکی میسر می‌شود. درحقیقت خوانش‌های تکوینی بیشتر از اثر پایانی به پروسه‌ی تولید توجه می‌کنند؛ یعنی تصمیم‌های مترجم از نسخه‌ی اولیه تا پایانی دنبال می‌شود و مورد تحقیق قرار می‌گیرد. 

وی توضیح داد: در خوانش تکوینی یکی از ترجمه‌های امرسون از حافظ درمی‌یابیم که این ترجمه نقش‌های متفاوتی برای وی داشته است؛ از سویی امرسون آن غزل را با درنظر گرفتن حوادث سیاسی و اجتماعی خاص آن زمان انتخاب می‌کند و به شیوه‌های مختلف منتشر می‌کند و از سوی دیگر از طریق پیش‌نویس ترجمه‌ها متوجه می‌شویم آن غزل در معنای مبدأ خود هم بر وی تأثیرگذار بوده است.

این استاد دانشگاه تگزاس همچنین اشاره کرد:  امرسون این غزل را به طور کامل ترجمه کرده بوده و در دفاتر شعرش وجود دارد، اما در میان ترجمه‌های نهایی ارائه نشده است. با این حال باید آگاه بود که نبودن این ترجمه در آثار نهایی انکارکننده‌ی تأثیرش بر امرسون نیست؛ بلکه می‌توان رد پای آن را در مقاله‌ای به نام «پرستش» که همان زمان‌ها نوشته بوده است مشاهده کرد. 

اکرمی گفت: از راه مطالعه‌ی تکوینی دفاتر امرسون درمی‌یابیم که حافظ برای وی کیمیاگری‌ست که هرچیزی را به زیبایی بیان می‌کند و حضور حافظ در دفاتر امرسون محدود به اشعار و اندیشه‌ی او نیست، بلکه تصویرگر مفاهیم و ارزش‌هایی‌ست که ورای زمان و مکان و ملیت در هم‌نشینی این دو شاعر جان می‌گیرند. 

انتهای پیام