به نظر می‌رسد پس از گذشت سال‌ها این رویداد مهم تاریخی مغفول مانده است، حادثه‌ای که بازتاب‌های گسترده ای در سطح ملی و جهانی داشت به طوریکه پس از آن، سلسله تظاهرات بسیاری علیه رژیم شاهنشاهی به راه افتاد که یکی از آنها حماسه ۱۳ آبان سال ۵۷ بود.

کتاب خیزش دانش آموزی، واکاوی قیام دانش‌آموزان همدان در سی‌ام مهر ۵۷ نوشته ابوالفتح مؤمن به جهت شناساندن این اتفاق مهم تاریخ معاصر همدان در ۳۵۰ صفحه به رشته تحریر درآمده است.

فصل اول و دوم کتاب درباره نقش دانش آموزان همدانی در تاریخ معاصر ایران است و حاصل بیش از دو سال فعالیت شامل مصاحبه‌های متعدد با پزشکان، پرستاران، مجروحان، خانواده‌های شهدا و دانش آموزان آن زمان و نیروهای دخیل در حادثه ۳۰ مهر است‌.

علاوه بر این برای نگارش کتاب اسناد و صورت سانحه مجروحان و شهدا از بیمارستان و بنیاد شهید جمع‌آوری و سندهایی که در دستگاه اطلاعاتی و ساواک بود گردآوری شده است. تصاویر منحصربفردی از راهپیمایی در کتاب ضمیمه شده و از اخبار و اطلاعاتی که در روزنامه‌های آینده، کیهان و اطلاعات آن روز نیز در کتاب استفاده شده است، به همین بهانه پای صحبت‌های این نویسنده همدانی نشستیم تا بیشتر از جنبش دانش آموزان همدان در سال ۵۷ بدانیم‌.

ابوالفتح مؤمن درباره این روز مهم در تاریخ همدان به خبرنگار ایسنا گفت: یکشنبه ۳۰ مهرماه سال ۵۷ حادثه عظیم در همدان اتفاق افتاد، دانش آموزان همدانی از تمام دبیرستان‌ها و مدارس در مسیرهای مختلف حرکت کردند و در نهایت به هم پیوستند.

وی ادامه داد: در آن روز دانش آموزان دبیرستان علویان، هنرستان دیباج فعلی که آن زمان هنرستان زاهدی نام داشت، دبیرستان پهلوی و شریعتی که نامش رضاشاه کبیر بود، حرکتی به یادماندنی رقم زدند.

این پژوهشگر تاریخ اضافه کرد: این جماعت دانش آموزانی نهایتاً در میدان امام(ره) شهر همدان اجتماع کردند و حادثه مهم ۳۰ مهر را در خیابان شاپور قدیم به وجود آوردند و به همین علت نام خیابان به خیابان شهدا تغییر نام پیدا کرد. 

مؤمن توضیح داد: در این روز سه نفر به شهادت رسیدند که هیچ یک دانش آموز نبودند، شهدای آن روز «باقر مصفا» فردی بود که در بازار عطاری داشت، «نصرت‌الله داوری» در خیابان شهدا شعبه نفت داشت و «شکرالله حیدری» با چرخ بساط کرده بود و میوه می‌فروخت.

وی با اشاره به اینکه بیش از ۱۸ مجروح در این حادثه ثبت شد و بیشتر از ۳۰ نفر دستگیر شدند، گفت: اتفاق ۳۰ مهرماه سال ۵۷ یک واقعه شاخص برای کل کشور بود که علل مختلفی باعث شکل‌گیری آن شد.

این دکترای تاریخ درباره علل حادثه شرح داد: علت اول این بود که در همدان شایع شد دانش آموزان همدانی که در راهپیمایی‌های مختلف شرکت کرده بودند، توسط شهربانی که در محل هتل آرین فعلی در خیابان تختی بود، دستگیر و بازداشت شده‌اند.

مومن افزود: همچنین در آن روزها شایعه‌ای به گوش رسید مبنی بر اینکه دانش آموزی به نام «مهین» یا «محبوبه اردکانی» دستگیر و به شهربانی برده شده و نسبت به او هتک حرمت صورت گرفته و یک سرباز شهربانی مرتکب این عمل شده است.

وی بیان کرد: بعدها این موضوع را از سخنگوی جامعه روحانیت همدان و مبارزین پیگیری کردیم و مشخص شد این قضیه از بیخ و بن بی اساس بوده است اما شایعه کار خود را کرد و موج آفرینی در بین دانش آموزان ایجاد و باعث شد پیش از اینکه مردم دنبال صحت و سقم آن باشند موجی را علیه نیروهای امنیتی و رژیم به وجود آورند و خیزش را رقم زنند.

این پژوهشگر سند و تاریخ معاصر درباره علت دوم شکل‌گیری این جنبش شرح داد: روز ۳۰ مهرماه سال ۵۷ مصادف شد با چهلم شهدای ۱۷ شهریور تهران که در همدان نیز نمایشگاهی از بریده جرائد در دبیرستان ابن‌سینا بر پا شد و سخنران برنامه «زنده گل» بود.

مؤمن اظهار کرد: علت سوم آتش سوزی مسجد جامع کرمان و قرآن‌های نیم سوخته آن بود که تعدادی از این قرآن ها به همدان منتقل و باعث آگاهی و تحریک مردم شد البته در کنار علل نامبرده قضایای دیگری نیز در شکل‌گیری این جنبش دانش‌آموزی دخیل بودند که فعالیت‌های مدام انقلابیون یکی از آنها بود.

وی ادامه داد: یک هفته قبل از این حادثه توسط افرادی مانند علی انقلابی، فامیل روحانی، فامیل کریمی و ... نشریات و اعلامیه‌هایی در مدارس همدان توزیع شد و هماهنگی‌ها انجام گرفت و دانش آموزان در جریان راهپیمایی و اعتراض قرار گرفتند.

این دکترای تاریخ بیان کرد: راهپیمایی ۳۰ مهر با اطلاع قبلی به مراکز درمانی همدان شکل گرفت و افرادی مثل هادی خضریان با دکتر مصطفی انصاریان، دکتر باب‌الحوائجی و ... هماهنگ کردند و اورژانس بیمارستان اکباتان را در جریان قرار دادند.

مؤمن افزود: این افراد پیش‌بینی کرده بودند که احتمالاً در آن روز کشته و زخمی خواهیم داشت و بیشتر مجروحان هم به این بیمارستان منتقل و تعدادی نیز بستری شدند، کسانی که تیر خوردند در همان وقت تحت عمل جراحی قرار گرفتند و تعدادی سرپایی مداوا شدند که به دلایل امنیتی هیچ اسم و رسمی از آنها آورده نشد و آنهایی که در بیمارستان تحت درمان بودند هم تحت نظر شهربانی و ساواک بودند.

وی با اشاره به اینکه مجروحان علاوه بر بیمارستان اکباتان در بیمارستان‌های شیر و خورشید، پهلوی و بوعلی هم تحت درمان قرار گرفتند، گفت: به علت همکاری دکتر انصاریان رئیس بخش اورژانس بیمارستان اکباتان با انقلابیون بیشترین تعداد مجروحان به این بیمارستان منتقل شدند.

این نویسنده همدانی مطرح کرد: این حوادث تبعات بسیاری داشت و علاوه بر دانش آموزان، تمام اقشار از روحانیون حوزه علمیه تا بازاریان، فرهنگیان و دانشجویان و مردم عادی در آن شرکت کردند.

مؤمن اضافه کرد: نکته جالب توجه در این حادثه حضور دانش آموزان و دانشجویان دختر بود، طبق اسناد این افراد در زمان تعقیب و گریز به خانه‌هایی که در مسیر بود، پناه می‌بردند.

وی مطرح کرد: بسیاری از انقلابیون در این واقعه دخیل بودند و در کار نقل و انتقال مجروحان دخالت داشتند که از جمله آن‌ها شهید سردار حسین همدانی بود که بسیاری از مجروحان را به بیمارستان منتقل کرد و خواهرزاده‌اش هم در همان روز تیر خورد و تحت عمل جراحی قرار گرفت، علاوه بر او، پیردوست و حمید سیفی هم بودند که سیفی بر اثر اصابت تیر قطع نخاع شد.

این پژوهشگر سند و تاریخ معاصر با اشاره به اینکه حادثه ۳۰ مهرماه همدان واکنش کشوری و منطقه ای ایجاد کرد، گفت: مراکز مختلف، قضات، فرهنگیان و دانش آموزان و دانشگاه بوعلی سینا با قیام آن روز اعلام همبستگی کرده و حتی قضات تحصن کردند و از طرف روحانیون سه روز عزای عمومی اعلام شد.

مؤمن ادامه داد: پس از این اتفاق مجالس ختمی برای شهدای حادثه در مسجد جامع همدان برگزار شد و پس از اتمام مراسم و بعد از بیرون آمدن مردم از مسجد جامع مجدداً تظاهرات گسترده‌ای شکل گرفت‌.

وی شرح داد: در روز تشییع جنازه شهیدان این روز نیز تظاهرات گسترده‌ای در همدان شکل گرفت، هر چند مأموران شهربانی و ساواک اجازه تشییع جنازه ندادند و خودشان جنازه ها را در باغ بهشت دفن کردند اما مردم حرکت کرده و اتفاق گسترده‌ای حادث شد که واکنش کشوری هم داشت.

مؤمن اضافه کرد: تمام مراجع در قم با این حوادث اعلام حمایت و همدردی کردند و در شهرهای مختلف مجالسی برگزار شد و حماسه ۳۰ مهر به یک سمبل و حرکت کشوری تبدیل شد که بسیار تأثیرگذار بود و باعث ته نشستن نیروهای اطلاعاتی امنیتی و شهربانی همدان نیز شد.

این نویسنده همدانی با اشاره به اینکه حرکت از طرف دانش آموزان شکل گرفت و اکثریت هم با آنها بودند، گفت: مردم در کنار این حرکت به دانش آموزان پیوستند و مسیر حرکت از امامزاده عبدالله(ع)، خیابان باباطاهر، بازار همدان، میدان امام(ره) و در نهایت خیابان شهدا بود. 

وی توضیح داد: دانش آموزی که اعلام کردند به او هتک حرمت شده از دانش آموزان دبیرستان پروین اعتصامی همدان بود و به همین علت روز قبل این حادثه دانش آموزان این دبیرستان راهپیمایی کردند و جلوی دبیرستان نیروهای شهربانی به آنها حمله‌ور شدند و دانش آموزان ناچار به دبیرستان پناه بردند.

این پژوهشگر در پایان گفت: در کنار دبیرستان‌هایی مثل دبیرستان رضاشاه، پهلوی، شریعتی و علویان که بسیار تأثیرگذار بودند، دبیرستان پروین که بزرگترین دبیرستان دخترانه همدان بود هم بسیار اثرگذار بود و مدیر و دبیران دبیرستان نیز با دانش آموزان همراه بودند.

انتهای پیام