با تعجب گفت، شنیدی جنتی (منظور: علی جنتی، وزیر جدید فرهنگ و ارشاد اسلامی) گفته، ممیزی قبل از چاپ برداشته بشه. گفتم آره، ولی این رو که قبلا روحانی (منظور: حسن روحانی، رییس‌جمهور جدید) هم گفته بود.

این مکالمه می‌تواند آغاز مناسبی برای نوشتن از موضوعی بحث‌برانگیز و شاید پرچالش‌ترین مسأله‌ی نشر کتاب کشور، یعنی «ممیزی» یا همان «سانسور قدیم» باشد. معمولا در گفتمان رسمی کشور و رسانه‌ها از واژه‌ی «ممیزی» به‌جای «سانسور» استفاده می‌شود و برای این‌که به کسی برنخورد، واژه‌ی «سانسور» کم‌تر و یا بااحتیاط به کار می‌رود. اما وزیر جدید خودش گفته: ممیزی کلمه‌ی محترمانه‌ی همان سانسور است. اسمش را هر چه می‌خواهید بگذارید، مهم نیست.

به گزارش خبرنگار کتاب خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، حجت‌الاسلام والمسلمین حسن روحانی در جریان تبلیغات یازدهمین دوره‌ی انتخابات ریاست‌جمهوری گفت، به کنترل و نظارت قبل از انتشار اعتقادی ندارد. معمولا در زمان انتخابات حرف‌هایی زده می‌شود که گاهی در حد وعده باقی می‌ماند و یا بیان دیدگاه‌هاست، بدون درنظر گرفتن این‌که تا چه حد در کشور ما امکان اجرایی شدن دارد.

اما حالا علی جنتی که رأی اعتماد مجلس را برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گرفته، بار دیگر از برداشتن ممیزی کتاب پیش از چاپ حرف زده و گویا این موضوع در دولت یازدهم، موضوعی مورد توجه و اندیشیده‌شده است.

وزیر جدید فرهنگ کشور در این‌باره گفته است: باید چارچوب‌های قانونی را به طور شفاف بیان کنیم و در اختیار ناشران قرار دهیم تا آن‌ها خودشان کتاب‌هایی را که تحویل می‌گیرند، از این جهت بررسی کنند که با ضوابط هم‌خوانی دارد یا نه.

او در عین حال با تأکید بر این مسأله که اجازه نمی‌دهد هر کتابی وارد بازار شود، بر نقش نظارتی وزارت ارشاد هم تأکید کرده است.

جنتی در بدو ورودش به ساختمان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در بهارستان نیز در پاسخ به پرسشی درباره‌ی ساماندهی وضعیت صدور مجوز کتاب در این وزارتخانه گفت: سعی من این است تا آن‌جا که می‌شود، بتوانیم بعضی از مقررات دست و پاگیری را که وجود دارد، به حداقل ممکن برسانیم.

او همچنین در پاسخ به پرسشی درباره‌ی ممیزی افراد در صدور مجوز کتاب و سایر مسائل هنری با لبخند، گفت: افراد قابل ممیزی نیستند.

منتقدان ممیزی معمولا خواسته‌ی مطلوب خود را برداشتن ممیزی پیش از چاپ عنوان کرده‌اند و حتا از غیرقانونی بودن این موضوع سخن گفته‌اند. اما در کنار آن، حداقل خواسته‌ی خود را قانون‌مند شدن ممیزی، جلوگیری از برخورد سلیقه‌یی و وحدت رویه عنوان کرده‌اند.

موضوع دیگری هم که مورد اعتراض اهل قلم بوده، طولانی شدن روند بررسی کتاب‌ها و بلاتکلیف ماندن آن‌هاست.

حالا باید دید در شرایطی که رییس‌جمهور و وزیر ارشادش از برداشتن ممیزی پیش از چاپ سخن می‌گویند، این موضوع امکان عملی و اجرایی شدن دارد یا در حد حرف باقی می‌ماند؟ آیا به حداقل خواسته‌ی اهل قلم درباره‌ی مشخص شدن ساز و کارهای ممیزی و نظام‌مند شدن آن توجه می‌شود؟ این در حالی است که ممیزی کتاب ساختار روشنی ندارد، نویسنده‌ها نمی‌دانند چه کسانی کتاب‌های آن‌ها را می‌خوانند و بر چه اساسی تشخیص می‌دهند که بخشی باید حذف شود یا اثری را کلا غیرقابل چاپ اعلام می‌کنند.

در این سال‌ها طولانی شدن روند بررسی کتاب‌ها برای گرفتن مجوز نشر یکی از انتقادهای رایج اهل قلم بوده و شرایط به گونه‌ای پیش رفته که جدا از انتقاد به ممیزی پیش از چاپ و ساز و کارهای آن، خیلی‌ها می‌خواهند زودتر تکلیف کتاب‌های‌شان روشن شود تا تکلیف خودشان را بدانند. باید دید تا رسیدن به خواست رییس‌جمهور و وعده‌ی وزیر ارشادش، همین مسائل کنونی ممیزی کتاب حل می‌شود و دست کم زمان اعلام نتیجه‌ی بررسی آثار کوتاه‌تر خواهد شد؟

اما طرح بحث برداشتن ممیزی پیش از چاپ و سپردن این کار به خود ناشران، نگرانی‌هایی را هم برای برخی ناشران ایجاد می‌کند. این دسته از ناشران تصور می‌کنند، در این صورت، آن‌ها جای ممیزان اداره‌ی کتاب را می‌گیرند و نگران نوع رابطه‌شان با اهل قلم هستند. از سویی، در این صورت ضوابط برای ناشران باید آن‌قدر واضح و مشخص باشد که آن‌ها در برداشت از آن دچار مشکل نشوند.

یک مسأله‌ی دیگر هم در این بین است که کتاب با نشریه مقایسه و گفته می‌شود، همان‌طور که نشریه‌ها بعد از انتشار اگر مشکلی داشته باشند، با آن‌ها برخورد می‌شود، با کتاب هم همین‌طور برخورد شود. اما در این بین، این موضوع جای توجه دارد که باید هزینه‌ی چاپ کتاب و سرمایه‌ی ناشر را هم درنظر گرفت، چرا که اگر تشخیص داده شود کتابی بعد از چاپ مشکل دارد، سرنوشتش خمیر شدن است و از بین رفتن هزینه‌ای که برای آن پرداخت شده است.

این‌ها موضوع‌هایی است که برای تغییر ساز و کار ممیزی کتاب حتما باید درنظر گرفته شود و راه حل‌های مناسبی برای آن‌ها لحاظ شود.

بحث و چالش بر سر ممیزی کتاب و مشخص شدن موارد آن باعث شد در تاریخ 24 / 1 /89 شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه‌ی 660 این شورا در مصوبه‌ای اصلاحی، اهداف، سیاست‌ها و ضوابط نشر کتاب را بر اساس پیشنهاد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای اجرا در اختیار این وزارتخانه بگذارد. هرچند از نظر گروهی درباره‌ی صلاحیت ورود به حوزه‌ی اجرایی و تصویب قانون از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی ابهام وجود دارد.

با این حال، شورای عالی انقلاب فرهنگی در این مصوبه برای به‌روز کردن ضوابط نشر کتاب، اهداف و سیاست‌های ایجابی و حدود و ضوابط نشر را برای اجرا مشخص کرده است که از جمله‌ مواد آن، «ترویج و تبلیغ الحادی و اباحه‌گری، توهین به مقدسات دین مبین اسلام، تبلیغ ادیان منحرف و منسوخ و خرافات و انتشار تصاویری که موجب اشاعه‌ی فحشا می‌شود، توهین، تخریب و افترا به تمامی افرادی که حفظ حرمت آن‌ها شرعا و قانونا لازم است، تبلیغ علیه نظام و منافع ملی و ترویج گروه‌های محارب و عناصر ضدانقلاب و برهم زننده‌ی اساس وحدت میان اقوام و فرقه‌های مختلف کشور، تحقیر و تمسخر افتخارات ملی، و توهین و تمسخر زبان، فرهنگ و هویت اقوام و اقلیت‌های دینی و قومی» و... است.

از سویی بعد از ابلاغ مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه‌ی نشر، در دولت گذشته، اعضای هیأت نظارت بر ضوابط چاپ و نشر کتاب در دو گروه کودک و نوجوان و بزرگسال از سوی وزارت ارشاد به شورای عالی انقلاب فرهنگی معرفی و تأیید شدند، که البته حکم گروه بزرگسال پس از گذشت بیش از دو سال از زمان معرفی تا آخرین روزهای دولت دهم در انتظار امضای محمود احمدی‌نژاد بود که در چند روز آخر این اتفاق افتاد و این هیأت عملا کاری نکرد. حالا هم مشخص نیست ادامه‌ی کار هیأت نظارت بر ضوابط چاپ و نشر کتاب در دولت جدید قرار است به چه شکلی باشد.

گزارش: ساره دستاران

گزارش کاملی از ممیزی کتاب و چالش‌هایش را این‌جا بخوانید

انتهای پیام