رجبعلی لباف خانیکی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: از دوران پیش از تاریخ و دوران تاریخی تنها یافته‌های باستان‌شناسی ما را با چگونگی کاربردی کردن علم مکانیک آشنا می‌کنند اما در دوران اسلامی خوشبختانه علاوه بر وجود آثار و نشانه‌ها، متون بر جای مانده به گونه عینی‌تر ما را با فرضیات، تئوری‌ها و نظریات علمی در همه رشته‌های علوم و از جمله مکانیک آشنا می‌کند. در دوران اسلامی دانشمندان متعددی به موضوع مکانیک کاربردی پرداخته‌اند.
 
وی ادامه داد: از جمله پسران موسی بن شاکر خراسانی(سه برادر به نام‌های محمد، احمد، حسن) در سده سوم هجری قمری، زکریای رازی در ۲۵۱ تا ۳۱۳ هجری قمری، محمد کاتب خوارزمی در سده چهارم هجری قمری، محمد کرجی در ۴۲۰ هجری قمری، ابوعلی سینا در ۳۷۰ تا ۴۲۸ هجری قمری، ابوریحان بیرونی در ۳۶۲ تا ۴۴۲ هجری قمری، عمر خیام نیشابوری در  ۴۹۳ تا ۵۱۷ هجری قمری، مظفر اسفزاری در  ۴۳۷ تا ۵۴۵ هجری قمری، عبدالرحمن خازنی در سده ششم و محمد حافظ اصفهانی در سده نهم. دمشقی نیز در سال ۷۰۰ هجری قمری در کتاب نخبة الدهر آس‌بادهای سیستان را شرح داده است. 
 
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی گفت: احمدبن موسی ابن شاکر خراسانی مهندس برجسته‌ای بود که مهم‌ترین کتاب مکانیکی را در قرن سوم هجری قمری به نام  کتاب الحیل تالیف کرد که یکی از برجسته‌ترین و تاثیرگذارترین کتاب‌های مکانیکی محسوب می‌شد. در این کتاب حدود ۱۰۰ دستگاه مکانیکی ابداعی از جمله «چرخ‌های بادی» توضیح داده شده و نزدیک به ۸۰ درصد طرح‌ها منعکس‌کننده انواع مختلف ظروف و ابزار و سیستم‌ های ساده و پیچیده‌ای هستند که با هوا و مایعات کنترل می‌شود. به احتمال زیاد منظور از چرخ بادی «آس‌باد» بوده، سیستمی که در برخی از نواحی بادخیز و کم باران ایران از لوازم اصلی چرخه حیات بوده یا به تعبیری «چرخ زندگی» محسوب می‌شده است. 
 
او اظهار کرد: در لغت‌نامه دهخدا «آس» به معنی دو سنگ گرد بر هم نهاده است و چون سنگ زبرین به قوت دست آدمی یا ستور یا آب یا باد بچرخد، «دست آس»، «خرآس»، «آب‌آس یا آسیاب»و «آس‌باد یا بادآس» نامیده می‌شود.
 
لباف خانیکی تصریح کرد: بیشتر نویسندگان جدید تاریخ تکنولوژی از جمله «جوزف نیدهام» و «رابرت فوریز» در مورد پیدایش آسیای بادی(آس‌باد) در ایران اتفاق نظر دارند. این اختراع ایرانی‌ها که در ابتدا در ایران و افغانستان کاربرد داشت، در قرن ششم‌ به سراسر سرزمین‌های اسلامی و حتی خاور دور راه یافت اما نخستین نوشته‌ای که در آن از آسیای‌بادی نام برده شده، کتاب هندی قدیمی به نام «آرتا ساسترای کنتیلیاArthasastra of Kantilya» است که حدود سال ۴۰۰ پیش از میلاد مسیح نوشته شده است. اگرچه سندی مکتوب دال بر وجود آس باد در ایران دیده نشده اما دلیل بر نبودش نیست. بی‌تردید در دوران تاریخی در ایران از آس‌باد استفاده می‌شده زیرا در صدر اسلام آس‌باد سازه‌ای شناخته شده بوده است.
 
او افزود: از اوایل دوران اسلامی در نوشته‌های مورخان به صراحت در باره «آس‌باد» بحث شده است. «مسعودی» در حدود سال ۳۴۵ هجری قمری از قول «طبری» نوشته است عمر خلیفه دوم مسلمین از یک برده ایرانی به نام ابولؤلؤ پرسید شنیده‌ام که تو به خود بالیده و گفته‌ای که می‌توانی آسیایی بسازی که با باد حرکت کند. ابولؤلؤ جواب داد به خدا سوگند آسیایی بسازم که همه دنیا درباره آن سخن گویند. 
 
وی تصریح کرد: بر اساس نوشته مسعودی در هیچ نقطه جهان بیشتر از سیستان از باد استفاده نمی‌کنند. گویا استفاده از باد در سیستان به دو منظور بوده است. هم آس‌بادها را به گردش در می‌آورده و هم با استفاده از انرژی باد، آب از رودخانه بالا می‌کشیدند.  «استخری» نیز در سال ۳۴۱ هجری قمری از بادهای شدیدی در سیستان یاد کرده که آسیاهایی را می‌چرخانیده است.  «قزوینی»، متوفی ۶۸۲ هجری قمری در ضمن توصیف سیستان یادآور شده است در  آنجا باد هیچگاه آرام ندارد و بنابراین به اتکای این باد آسیاهایی برپا شده، آن‌ها همه غله خود را با این آسیاها آرد می‌کنند. آنجا سرزمین گرمی است و آسیاهایی دارد که وابسته به باد است.
 
لباف خانیکی خاطرنشان کرد: البته می‌دانیم که آس‌بادها منحصر به سیستان نبودند و در جاهای دیگری هم که وزش باد زیاد بوده مردم از انرژی باد استفاده می‌کردند که معمول‌ترین استفاده در آس‌بادها بوده است.
 
وی اضافه کرد: آن مناطق که عمدتا در نیمه شرقی ایران قرار داشتند، در معرض بادهایی بودند که از کوه‌های «بابا» در افغانستان و هندوکش برمی‌خاستند و شتابان به سمت کویر لوت و دشت کویر می‌شتافتند و در مسیر خود در مناطقی همچون خواف، نهبندان و سیستان به مبتکران و اندیشمندان امکان می‌دادند که «آس‌باد» بسازند.

انتهای پیام