تولد از هیجان انگیزترین، راز آلودترین و تاثیر گذارترین فرآیندهای طبیعی زندگی بشر است. از قدیم الایام تولد نوزاد عامل اصلی شیرینی زندگی محسوب ‌شده به همین خاطر این اتفاق در زندگی هر زوج بسیار با اهمیت بوده لذا بدین منظور مراسم­های خاصی در نظر گرفته ­شده است.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران( ایسنا) منطقه خراسان جنوبی، مراسم سنتی تولد نوزاد در استان خراسان جنوبی به لحاظ تنوع از جذابیت خاصی برخوردار است.

به دنیا آوردن بچه و زایش در بیشتر ادیان و فرهنگ‌ها، به ویژه در جوامع سنتی و روستایی از چنان اهمیت و جایگاهی برخوردار است که بی‌شک مراسم و اعتقادات گسترده‌ای چه در زمان بارداری و چه در زمان زایمان و بعد از آن را در پی­دارد.

روزی فراغ، قسمت نوزادان «ناف دِسر در»

 در خراسان جنوبی اگر نوزاد هفت ماهه دنیا آید نوزاد «هفتوکی» نام می‌گیرد و اگر در ماه هشتم بارداری متولد شد «هشتوگی» می‌گویند.

دایه‌های محلی معمولاً بند ناف دختران را با قیچی و پسران را با کارد می‌بریدند و اعتقاد داشتند دخترها خیاط و پسرها شکارچی خوبی می­شوند.

همچنین در زمان تولد نوزاد بند ناف را بر سر در خانه آویزان می­کردند تا به تصور آنها بچه­ها در آینده روزی فراخ شوند. به این نوزادان « ناف دِسر در» گویند و از کودکی به آنان تلقین می­شد سر قسمت و روزی خود به موقع خواهید رسید.

یکی از روش­های معمول زمان تولد نوزاد « کام کردن» است. بدین معنی که انگشت شست یا اشاره خود را با ترم نرم یا مهر نماز آغشته کرده با آب و گلاب مخلوط کرده به کام نوزاد فشار می‌دادند و یا بر کامش می‌کشیدند.

در واقع سلامت کام را کنترل می­کردند. باور داشتند اگر نقص یا ضعفی در کام باشد با این عمل اصلاح شده و به تکلم صحیح و درست کودک در آینده کمک خواهد کرد.

قرمز پوش کردن نوزادان برای انتخاب نام

مراسم نامگذاری نوزادان در خراسان جنوبی معمولاً شب ششم تولد فرزند صورت می‌گیرد و نام فرزند را پدر و مادر بچه یا پدربزرگ وی از روی قرآن انتخاب می‌کند.

 مراسم نامگذاري براي نوزاد متولد شده در شب شش اين گونه بود كه نام نوزاد را به طور كلي پدر، مادر يا پدر بزرگ از روي قرآن انتخاب مي‌كردند به طوري كه گاهي چند اسم را در چند برگ كوچك وسط قرآن مي‌گذاشتند و سپس قرآن را باز و هر نامي كه مي‌آمد همان را براي كودك انتخاب مي‌كردند.

اگر نوزاد در ماه رجب به دنيا مي‌آمد نامش را رجب و اگر در ماه رمضان متولد مي‌شد رمضان مي‌گذاشتند و در مناسبت ديگر نامش به همان مناسبت انتخاب مي‌شد.

به طور كلي در نقاط مختلف شهرستان بيرجند بيشتر اسامي ائمه اطهار(ع) را براي نوزادان انتخاب مي‌كنند، روستاي خور خوسف هنگام تولد و موقعي كه در گوش نوزاد اذان و اقامه گفته مي‌شود نامي برايش انتخاب مي‌كردند.

در شب شیش اقوام و بزرگان جمع مي­شوند، اگر نوزاد پسر باشد يك كارد و اگر دختر باشد يك قيچي يا نخ و سوزن به قنداق او مي­زنند و لباس قرمز به تن نوزاد مي­كنند يا يك پارچه قرمز رنگ روي سر، صورت و قنداق او مي اندازند و نوزاد را در غربال مي­گذارند با اين اعتقاد كه نوزاد در اين شب نبايد روي زمين باشد.

در ادامه ابتدا پدربزرگ يا پدر، نوزاد را برمي­دارد و قيچي يا چاقو را از قنداق او درآورده و دست به دست كودك را دور مي­گردانند و فردي كه نوزاد را از بغل دستي مي­گيرد مي ­گويد " بده بچه، بده بچه" و فردي كه بچه را مي‌دهد هم مي­گويد "بگير بچه، بگير بچه، شب شش يار بچه، خدا نگهدار بچه، مقراض به قنداق بچه" از اشعاري است كه در اين كار خوانده مي­شود و اين كار را چند بار تكرار مي­كنند و در اين بين با شربت، چاي، شيريني و ميوه از ميهمانان پذيرايي مي­شود. بعد از اين كه مهمانان مي­روند يك يا 2 نفر بر بالين نوزاد تا صبح بيدار مي‌مانند و از او مراقبت مي‌كنند.

 در گذشته در بيرجند هم رسم بود كه در شب شش، مادر و بچه لباس قرمز بپوشند و اتاق مادر نيز با پارچه‌هاي قرمز تزئين مي­شد و اقوام و خويشان براي شام دعوت مي­شدند.

 انسجام خانوادگي و شور و نشاط، تنها نگذاشتن مادر در روزهاي اوليه پس از زايمان، نحس شمردن عدد 6 در مقابل مقدس بودن عدد 7 و روز هفتم تولد فرزند و اهميت دادن به نامگذاري نوزاد و برگزاري مراسم براي اين كار از ارزش­هاي شاخص و منحصر به فرد اين رسم عنوان مي­شود. این مراسم به شماره 819 در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است.

همچنین در بعضی از روستاهای استان برای نام‌گذاری فرزندانشان آداب و رسوم خاصی دارند که تا‌کنون توانسته‌اند این آداب و رسوم را حفظ کرده و بر پایه اعتقادات خویش راسخ بمانند.

عقیقه آیینی شاد برای بیمه کردن نوزاد 

یکی از مراسمی ‌که در بسیاری از نقاط ایران و از جمله استان خراسان جنوبی از دیرباز برگزار شده و هم اکنون هم با اندک تفاوت­هایی نسبت به گذشته ، رواج دارد، مراسم عقیقه نوزادی است که به تازگی متولد شده است.

این جشن ، از آیین‌ها‌ی شادی مرتبط با تولد کودکان است که ریشه در باورهای دینی و فرهنگی مردم دارد.

 مراسم عقیقه نوزاد در خراسان جنوبی به این شکل اجرا می­شده است که: عقیقه معمولاً در شب هفتم تولد کودک انجام می­شود اما این مراسم می­تواند در یکی از روزهای قبل از چهلمین روز تولد کودک هم انجام شود.

 در مراسم عقیقه ابتدا موی کودک را می­چینند و اگر والدین کودک توانایی مالی داشته باشند، این مو را هم‌وزن طلا یا نقره می­کنند و برای سلامتی یا طول عمر کودک صدقه می­دهند .

 بعد از چیدن موی کودک، نوبت به قربانی گوسفند و اطعام خویشان و نیازمندان می­رسد.

 پدر و مادر کودک نباید از گوشت این قربانی بخورند و در پخت این غذا هم باید دقت شود که استخوانی از قربانی شکسته نشود. چون این استخوان­ها بعدها باید پای یک درخت کاشته شود تا عمر کودک زیاد شود، چون درختی ببالد و رشد کند .

در بافت سنتی روستاهای گذشته هم بعضی از مردم گوشت عقیقه را نمی­پختند و کله پاچه آن را به ملای ده می‌دادند؛ ران­ها را به دایه و بقیه گوشت­ها را هم بین مستمندان تقسیم می­کنند .

حمام کردن مادر و نوزاد با "کاسه چهل کلید"

 مراسم "حمام بران مادر و نوزاد" نیز از جمله رسومی است که هم اکنون با شکلی ساده‌تر از گذشته به ویژه در روستاها و خانواده­های سنتی انجام می­شود.

در استان خراسان جنوبی در روز دهم و چهلم تولد نوزاد، مراسم "حمام­بران مادر و کودک" انجام می­شود و مردم معتقدند این کار در این روز باعث می­شود اجنه و شیاطین از مادر و نوزادش دور شوند .

در این مراسم دایه، ابتدا کودک را با سدر و آب می­شست و بعد کودک را روی سر مادر می­گرفتند و با کاسه­ای که به آن "چهل کلید" می­گفتند، کودک را آب کشی می­کردند. "کاسه چهل کلید کاسه­ای است که چهل نام، از اسامی خداوند بر آن حک شده بود" و مردم آب این کاسه را تبرک می­دانستند و آن را برای دوری چهل بلا از جان مادر و کودک استفاده می­کردند.

در استان خراسان جنوبی تا قبل از روز چهلم و مراسم حمام بران ، مادر و کودک نباید از خانه خارج شوند .

"گزارش از عصمت برزجی"