اشاره:

در انتهاي خيابان پير نجم الدين سمنان و در گورستاني به همين نام، بقعه اي منسوب به پير نجم الدين دادبخش يا تاج بخش وجود دارد. از شجره نامه مدفون اين آرامگاه اطلاع صحيحي در دست نيست ولي عده اي وي را يكي از سرداران ملي سمنان در حمله مغول‌ها مي دانند.

به گزارش خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا) منطقه،سمنان در اين گزارش كوشيده شده است در گفتگو با افراد محلي ، مطلعين،يادداشت ها  و اسناد ميراث فرهنگي استان از زواياي مختلف به اين مقبرهٌ بسيار قديمي و همچنين پير نجم الدين سمناني پرداخته شود.

ميدان پير نجم الدين سمنان در حد فاصل ميدان پيروزي و خيابان هفتم تير جنوبي، يكي از ميدانهاي قديمي شهر سمنان است كه يك مقبره خشتي بسيار قديمي در وسط اين ميدان توجه هر رهگذري را به خود جلب مي كند.

طبق گفته حاضران در اين محل، اين مكان در قديم به عنوان يكي از قبرستانهاي بزرگ سمنان شناخته مي شده است به طوريكه در حال حاضر تمامي اين قبرستان به جز، همين مقبره بسيار قديمي و چند قبر كوچك در كنار آن، به فضاي ورزشي، ورزشگاه، محل مسكوني، مغازه و خيابان تبديل شده است.

تنها قسمت كوچكي از اين قبرستان در گوشه اي از ميدان پير نجم الدين ( ضلع غربي ميدان) باقي مانده است كه در كنار آن يكي از مساجد درويش خانه سمنان واقع شده است كه به درويش خانه هاشمي ها معروف است. اين قبرستان كوچك هيچ درب ورودي ندارد و تنها با يك پنجره كوچك آجري مشخص است. و ديوار آن به صورت سيماني و به شكل گنبدي است.

يكي از حاضران در محل كه به گفته خودش بيش از سي، چهل سال در اين محل زندگي مي كند، به يكي از خانه هاي اطراف اين ميدان اشاره مي كند و مي گويد: اين خانه كه اكنون در حال ساخت و ساز است ، در قديم به عنوان غسالخانه اين قبرستان بوده است.

وي همچنين روايت جالبي از آوردن جناره ها به اين قبرستان و طواف دادن آنها مي كند و مي گويد: در زير اين مقبرهُ بسيار قديمي يك طاق خشتي تعبيه شده است. در قديم و زماني كه اينجا تنها به عنوان گورستان شناخته مي شد، مردم جنازه هاي خود را از ضلع جنوبي مقبره ( سمتي كه ورزشگاه در آن ضلع ساخته شده است) وارد قبرستان مي كردند و از آن سمت از زير طاق مقبره پير نجم الدين عبور  مي دادند و از ضلع شمالي مقبره خارج مي كردند و به داخل غسالخانه مي بردند.

يكي ديگر از اهالي اين محل در جواب اين سوال كه چرا اين مقبره بسيار قديمي تابلويي، شجره نامه اي، چيزي ندارد؟ به گوشه اي از ديوار خشتي اين آرامگاه كه با زغال هاي سياه، اشكال جور واجور زيادي روي آن كشيده شده بود اشاره كرد و گفت: تابلويي در اين قسمت نصب شده بوده است كه اسم آرامگاه بر روي آن نوشته شده بوده ولي ميراث فرهنگي آن را كنده و برده است.

به گزارش ايسنا، مقبره پير نجم الدين دادبخش سمناني در قرن هفتم هجري قمري ساخته شده است و در سال 1372 هجري شمسي به ثبت ملي رسيده است.

حسين شجره در مقاله اي كه در روزنامه اطلاعات مورخ 8 خرداد سال 1319 هجري شمسي درج شده ، مدفون اين مقبره را شيخ نجم الدين طامه اكبري مي داند، هر چند كه واقعه شهادت شيخ نجم الدين كبري خوارزمي تقريباً شبيه واقعه شهادت پير نجم الدين مي باشد كه هر دو در حمله مغول به قتل رسيده اند ولي با توجه به مفاد كتاب « رياض العارفين» اين آرامگاه نمي تواند متعلق به شيخ نجم الدين خوارزمي باشد و در كتاب مذكور چنين آمده است:

« جمعي از اعاظم اين طايفه (صوفيه) حلقه ارادتش( شيخ نجم الدين) در گوش جان كشيده اند و از فيض اخلاقش به درجات والا رسيده اند. من جمله شيخ مجدالدين بغدادي و شيخ نجم الدين رازي و... چون به سعايت اعادي شيخ مجدالدين بغدادي به سعادت شهادت نايل آمد، طبع آن جناب از خوارزمشاه ملول گرديد و به اصحاب فرمود: كه آتش از جانب مشرق شعله بر افروخت و تا نزديك مغرب خواهد سوخت. شما را ( خطاب به شاگردانش) به او طاق مي بايد رفت. اصحاب در دفع آن حادثه داعي و ساعي شدند. لشگر مغول حسب الأمر چنگيزخان به خوارزم رسيدند و به قتل و غارت پرداختند. شيخ جهاد نمود تا او را تير باران كردند. شهادت شيخ در سنه 618 هجري قمري بود»

احتمالاً مي توان شيخ نجم الدين دادبخش را يكي از شاگردان شيخ نجم الدين خوارزمي به حساب آورد كه به دستور وي براي مقابله با سپاه جرار مغول به وطن و زادگاه خود سمنان آمده است.

 استاد "عبدالرفيع حقيقت" در كتاب« تاريخ قومس» مدفون اين بقعه را كمال الدين سمناني، منجم مشهور در دوره خوارزمشاهيان و پدر بي بي منجمه سمناني، شاعره معروف مي داند. در تذكره « صبح گلشن» چاپ هند از ملا نجم الدين سمناني متخلص به نجم كه از جمله اساتيد برجسته بوده نام مي برد. ولي به علت اين كه وي در اواخر عمر در سمنان نبوده بعيد به نظر مي رسد كه در بقعه مزبور دفن شده باشد. ليكن قدر مسلم اين است كه پير نجم الدين يكي از عرفاي جليل القدر است كه كرامات زيادي به او نسبت مي دهند.

جناب احمد بن عمر، ابوالجناب نجم الدين كبري خيوكي خوارزمي ملقب به طامه‌ي الكبري و پيرولي تراش و شيخ شهيد به سال 540 هجري در خوارزم در منطقه اي به نام خيوق يا خيوه يا خيوك ديده به جهان گشود. دوران كودكي و خردسالي او در خوارزم و تحت سرپرستي پدري علم دوست و صاحب فضل سپري شد و آغاز جواني وي با سفرهايي توأم گشت تا جان تشنه علم پژوه وي را سيراب كند.

 وي عارف ، صوفي، محدث و شاعر، ملقب به كبري و شيخ تراش. كنيه ي او را ابوالجناب و ابوالخباب نيز ذكر كرده اند. او مؤسس سلسله بود، روايات مختلفي در زمينه لقب وي در بين مؤلفان وجود دارد. بعضي معتقدند به سبب زيركي اش، او را طامه الكبري ( بلاي بزرگ) ناميده اند و بنا بر قولي ديگر چون در جواني قدرت فوق العاده اي در بحث و احتجاج داشت، به اين لقب معروف شده است.

در حمله مغولها پير نجم الدين دادبخش، پير حسين علمدار را به مبارزه و دفاع از سمنان تهييج و تشجيع كردند و خود پيشاپيش مردم به حركت در آمده و به محافظت از برج و باروي شهر پرداختند ولي مقاومت دلاورانه مردم اين شهر نيز مانند ديگر شهرهاي ايران پس از مقاومت شديد و پس از شهادت پير نجم الدين ( مقتول 619_617 ق) سرانجام به شكست مبدل شد.

بعد از رفتن سپاه مغول بسوي خوار و ري، افرادي كه از قتل عام سمنان ،جان به در برده بودند جنازه پير حسين علمدار را جلوي دروازه عراق( ري) و جنازه پير نجم الدين دادبخش را جلوي دروازه خراسان دفن كردند و براي يادبود اين واقعه تاريخي ملي و جاويد نگه داشتن خاطره جانبازان ميهن پرست شهر خود و تجليل از روح پر فتوح سرداران با شهامت و افتخار آفرين، آرامگاه هاي آبرومندي براي هر يك بنا كردند كه تاكنون باقي و پا برجاست.

گروهي مدفن مقبره شيخ نجم الدين دادبخش را شيخ نجم الدين طامه الكبري ناميده اند، البته واقعه شهادت نجم الدين كبري كه او نيز در جريان حمله مغولان به خوارزم كشته شده است تقريباً شبيه واقعه شهادت شيخ نجم الدين دادبخش است. اما برخي از محققان درباره شهادت شيخ نجم الدين طامه الكبري نوشته اند.

چون چنگيز خان آوازه وي را شنيده بود كسي را فرستاد بگويد كه: من خوارزم را قتل عام خواهم كرد آن بزرگ بايد ميان ايشان برود و به ما بپيوندد، شيخ در جواب گفته: هفتاد سال با تلخ و شيرين روزگار در خوارزم با اين طايفه به سر بردم، اكنون كه هنگام نزول بلاست اگر بگريزم از مروت به دور باشد.

بدين ترتيب احتمال داده مي شود كه دو تن از مدافعان معروف (پير نجم الدين و پير حسين علمدار )در شهر سمنان نيز از شاگردان شيخ نجم الدين طامه الكبري بوده اند كه در موقع بروز فتنه مغولان به اشاره و به دستور شيخ بزرگ به زادگاه خود مراجعت كرده و طبق فرمان مرشد خويش به شرحي كه گذشت همراه مردم سمنان دلاورانه از اين شهر دفاع كرده اند و سرانجام در راه دفاع از ملك و ملت شهيد شده اند.

مقبره پير نجم الدين كه از بناهاي قرن هفتم هجري است در شرق شهر سمنان در محلي بنام قبرستان پير نجم الدين واقع است.(دروازه خراسان) ،در سمت مغرب شهر سمنان ابتداي بلوار احداثي بين سمنان و محلات (بلوار حكيم الهي فعلي) مقبره اي وجود دارد كه منسوب به پير علمدار است.(دروازه عراق)

 محمد خان صنيع الدوله در كتاب مطلع الشمس مقبره مزبور را مربوط به علمدار حضرت علي بن موسي الرضا(ع) دانسته ولي مردم سمنان آنرا همان پير حسين علمدار مي دانند.

رو به روي آرامگاه پير نجم الدين دو ستون خشتي بسيار بزرگ از خشت خام قرار داشته كه برخي از مردم آن را مقبره فرزندان امير تيمور گوركاني مي دانستند. طبق تصميمات نوسازي شهري سال ها است كه كوچه پير نجم الدين به خيابان عريضي تبديل گشته است و عمليات خانه سازي در اين خيابان به سرعت پيش رفته تا آن جا كه مقبره مذكور كه سابقاً در كنار قرار داشته در وسط خيابان به صورت ميداني كوچك در آمده و جلوه خاصي به خيابان داده است.

مقبره پير نجم الدين كه يكي از آثار دوره مغول است شامل ايوان حرم و گنبد مي باشد و به علت اين كه قبلاً در وسط گورستان قرار داشته و اكنون در خيابان است فاقد صحن مي باشد، ايوان رو به جنوب و متصل به بقعه ساخته شده و 7 متر ارتفاع و 5/3 متر دهنه دارد.

در سمت غرب حرم و رو به قبله محراب بلند و ساده اي به چشم مي خورد كه چيزي جز فرورفتگي نيست. در سه طرف ديگر اطاق ، سه طاقچه توگرد با طاق هاي جناغي ساخته شده كه به غير از طاقچه جنوبي كه از آن به عنوان نورگير استفاده مي شود بقيه محل دفن اموات بوده است .

در سه گوشه بقعه پنج طاقچه كوچك به نيت 5 تن جهت روشن كردن شمع ساخته اند، در گوشه شمال غربي حرم بر بالاي قبري كه تقريباً نيم متر از كف اتاق بلند تر است، سه رديف كاشيكاري ديده مي شود كه اشعاري به خط سفيد بر متن لاجوردي آن نوشته شده است. همچنين در داخل حرم و زير گنبد، 8 ايوان به نيت امام هشتم ساخته شده است كه بعضي از آنها به عنوان نورگير استفاده مي شود.

از پيرنجم الدين نوشته ها و كتابهايي بجا مانده است كه مي توان از جمله به 25 رباعي معروف وي اشاره كرد.

...

چون نيست زهرچه نيست جز باد به دست

                                                            چون هست به هرچه هست نقصان و شكست

گزارش از مسعود محقق- خبرنگار ايسنا منطقه سمنان