روز پنجم جمادی الأولی سال ششم هجری قمری فرا رسیده است و علی و فاطمه در انتظار سومین فرزند خود هستند. خانه حضرت فاطمه(س) و خانه پیامبر(ص) هر دو در مسجدالنبی بود. خانه و مسجدی که همواره مثل آفتاب، امواج روشنایی و محبت از آن می‌تابید.

در ایام حج، مسلمانان و به ویژه مسلمانان سیاه پوست که از آفریقا به زیارت‌ خانه خدا می‌آیند، شب‌ها بر تکه مقوایی یا بر روی زمین برهنه می‌خوابند، یا گوشه‌ای نشسته اند. همراه با طلوع نخستین الله‌اکبر از ماذنه، درِ بزرگ مسجدالنبی باز می‌شود، آینه چشم سیاهان می‌درخشد و با شتاب به سوی مرقد پیامبر می‌دوند.

آن روزها در این خانه، پیامبر(ص) زندگی می‌کرد و در اتاقی که پنجره‌ای درست روبروی پنجره خانه پیامبر داشت علی(ع) و فاطمه(س) و حسن و حسین زندگی می‌کردند. امام حسن (ع) در این روزها ۳ سال و امام حسن(ع) ۲ سال داشتند که خانه امام اول شیعیان در انتظار فرزند سوم دختر پیامبر بود. در نهایت در پنجم جمادی‌الاولی سال ششم هجری، زینب (س) متولد شد. خبر ولادت حضرت زینب را موقعی به امیرالمؤمنین علی(ع) رسید که در محراب مسجد به نماز ایستاده بودند.

وقتی زینب(س) متولد شد سلمان فارسی که صاحب اسرار پیامبر بود و یار گفتگوهای تنهایی و شبانه او بود برای تهنیت ولادت زینب(س) آمد. دید حضرت علی(ع) در سکوت سنگین و پر اندوهی فرو رفته است. علی برای سلمان از کربلا گفت و سرنوشتی که دخترش در پیش دارد.

حضرت محمد(ص) نام دختر را زینب نهادند. بدون تردید این نام‌گذاری تحت تأثیر نام یکی از دختران پیامبر به نام زینب بود، دختری که پیامبر اسلام همواره به او محبت و شفقتی ویژه داشت. با میلاد و حضور زینب(س)، خانواده کامل شد. این کمال در خانه پیامبر(ص) و علی(ع) نشانه‌ای از استقرار اسلام در شبه‌جزیره عربستان بود. رنج‌ها و سختی‌ها گذشته بود و حادثه تلخ جنگ احد کمرنگ شده بود.

برای حسن(ع)، حسین(ع) و زینب(س)، حتما لحظات شیرین و الهی و آسمانی بوده است که از پنجره خانه‌شان هر روز پیامبر را می‌دیدند و با او گفت‌وگو می‌کردند. پیامبر آنان را در آغوش می‌گرفت، بر شانه می‌نشاند و می‌بوسید و از دوستی آنان با مردم سخن می‌گفت. محور دوستی‌ها وجود نازنین حضرت محمد(ص) بود.

زینب(س) در سایه حضور پیامبر اسلام، علی(ع) و زهرا(س) و در کنار حسن و حسین زندگی را آغاز کرده بود. اگر صدای گریه کودکی از خانه زهرا(س) به گوش می‌رسید پیامبر پریشان می‌شدند. محور و مدار خانه، پیامبر(ص) بود و البته دریای دل و شعله چشمان پر مهر و عمیق علی(ع)، مالامال شادمانی بود.

زینب به معنی درخت خوش منظره‌ای است که از بوی خوش درخت، روندگان سرمست می‌شوند. به علاوه حضور زینب(س) توالی و تداعی نام زینب دختر پیامبر را در خانه باعث می‌شد. آیه تطهیر و حدیث کساء، نماد منتهای طهارت و پاکی و کرامت این خانواده شگفت تاریخ انسان و اسلام است. خانواده‌ای که قلب هستی و کانون دین و محبت بوده و هست.

پیامبر(ص) وقتی سه نوه خود را می‌بوسید و در آغوش می‌گرفت از رازی مطلع بودند که بچه ها نمی‌دانستند. پیامبر می‌دید در کوچه و بازار کوفه مردم جمع شده اند و ماموران حکومتی قافله‌ای را می‌آورند. در پیشاپیش قافله سرهای خونین بر نیزه هاست و در پی آن، زنان و کودکان که چشم به سر نیزه ها دوخته اند. اندوه پیامبر بی تردید تنها از این واقعه نبوده است که خانواده او شهید و اسیر می شوند، بلکه علت ناراحتی نبی خدا آن بود که این شهادت و اسارت در جامعه مسلمانان و به دست آنان و در میان آنان صورت می‌گیرد.

ماه صفر سال ۱۱ هجری فرار رسید و پیامبر اسلام (ص) رحلت کردند و سه ماه بعد نیز حضرت فاطمه (س) چشم از جهان فرو بستند. یک دختر ۵ ساله چقدر می‌تواند تاب و توان و تحمل داشته باشد؟ گویی زینب(س) درست از همان آغاز راه، چهره‌اش در برابر طوفان تازیانه غم‌ها و رنج ها قرار می‌گیرد تا روزی بتواند همه غم و رنج هستی را بر دوش کشد. وقتی در ۵ سالگی فقدان پیامبر و مادرش را تحمل می‌کند و رنجهای پدرش را می‌بیند و... روزی که در قتلگاه شهیدان همه بی تاب شده اند، او آینده‌ای دور دست را می‌بیند. وقتی کاروان اسیران دشت نینوا از سنگینی بار غم خرد شده اند، او سنگ صبور دیگران است. حضرت زهرا(س) در روزهای پایانی عمر به او گفته بود"مواظب برادرانت باش، از این بعد مادر آنان و خانم خانه تویی".

بدون شک نقطه اوج و مهم‌ترین واقعه دوران زندگی حضرت زینب(س) واقعه کربلا و شهادت امام حسین(ع) است. واکنشی که ایشان در قبال شهادت برادر خود نشان دادند نزدیک به ۱۴۰۰ سال است که واقعه عاشورا را زنده نگه داشته است. خطبه‌های که حضرت زینب(س) در دربار یزید ایراد کردند دستگاه خلافت بنی امیه را رسوای عام و خاص کرد و کنگره‌های کاخ سبز یزید را به لرزه درآورد.

در سال ۵۶ هجری قمری معاویه بحث ولایتعهدی یزید را مطرح و به نوعی خلافت را در جامعه اسلامی برای نخستین بار موروثی کرد. این اعلام با مخالفت برخی از اصحاب پیامبر مواجه شد اما معاویه با تطمیع و تهدید آنان را خاموش کرد. تنها امام حسین(ع) بود که این موضوع را نپذیرفت. سرانجام معاویه در رجب سال ۶۰ هجری از دنیا رفت و قبل از مردنش به یزید گفت" از حسین و عبدالله بن عمر هر طوری که شده بیعت بگیر". طبیعی بود که امام حسین(ع) با حاکم فاسقی چون یزید بیعت نکند که همین طور هم شد. ایشان برای حفظ جان اهل بیت خود از مدینه به سوی مکه مهاجرت کرد و سرانجام ایشان به همراه ۷۲ تن از یارانشان در ۱۰ محرم سال ۶۱ هجری در نبردی نابرابر به شهادت رسیدند.

آفتاب جمع زنان کاروان امام حسین (ع) زینب است. زنی در کمال عمر خود، ۵۴ ساله. زنی که سالها در مدینه، محفل تفسیر قرآنش، روشنایی بخش دل و دیده زنان و دختران شهر بوده است. زنی که به واسطه شخصیت قوی و ممتازش، او را "ام العزائم" می‌خواندند. زنی با اراده‌ای پولادین در اطاعت خداوند و تقوای او. به زینب "ام هاشم" نیز می گفتند. ارزش دنیا و متاع آن، با خاک در برابر او همسان بود. زینب همواره طرف مشورت علی(ع) و برادرانش بود.

در کربلا حضرت زینب(س) بر بالین امام سجاد (ع) که از تب می‌سوخت بود و از ایشان پرستاری می‌کرد. مصیبت‌های کاروان امام حسین به حدی بود که کودکان از تشنگی می‌سوختند و حضرت زینب از فرط بی‌تابی بیهوش شدند. امام او را به هوش آورد و گفت" ای خواهر من. راه صبوری و شکیبایی پیشه کن.بدان که همه مردم دنیا می میرند و آن‌هایی که در آسمان‌ها هستند نیز زنده نمی مانند. پس از مرگ من جامه خود را پاره نکنید، سیلی به صورت خود نزنید و سخنی که شایسته نباشد بر زبان نیاورید."

پس از شهادت امام حسین(ع) سپاه عمربن سعد به سوی خیمه‌ها یورش برد و آنان را به آتش کشاند. حضرت زینب(س) در این لحظه فریاد زد اگر زیورآلات ما را می‌خواهید به شما می دهیم. پسر سعد نگذار دست نامحرمان به جانب خانواده پیامبر دراز شود.

دوران اسارت اهل بیت امام آغاز شده بود. آن شب را در کربلا ماندند و سپیده دم اسرا را به سوی کوفه حرکت دادند. نوشته اند که وقتی نگاه خانواده پیامبر، امام سجاد(ع)  و زنان و کودکان بر اجساد شهیدان بود و زینب(س) سخن می‌گفت، همه دوست و دشمن می‌گریستند و هیچ کس قرار پیدا نمی کرد. حضرت زینب(س) با همه گرمی دل و جانش فریاد می زد که یا احمد! این حسین توست که با شمشیرها پاره پاره شده است و در خون خود غلتیده و شهید شده است.

سرانجام کاروان اسرای کربلا به کوفه رسید. حضرت زینب بلافاصله مردم کوفه را خطاب قرار داد و گفت "مردم کوفه! مردم مکار و فریبکار و بی‌مقدار کوفه. بگریید که همیشه دیده هایتان گریان و سینه هایتان بریان باد. بدانید خداوند سرانجام خون مظلوم را می‌ستاند و گناهکار را به دوزخ می‌فرستد".

کاروان اسرا سرانجام وارد مجلس "ابن زیاد" حاکم کوفه شد. ابن زیاد خطاب به زینب گفت: کار خدا را با خاندانت چگونه دیدی"؟

زینب(س) گفت" جز زیبایی ندیده‌ام. شهادت برای آنان مقدر شده بود و به همین دلیل به سوی کشتن‌گاه خود رفتند. به زودی خداوند آنان و تو را فراهم می‌آورد تا در پیشگاه او حجت گویید و داوری کنید. نگاه کن در آن روز پیروزی و رستگاری از آن کیست. مادرت به عزایت بنشیند پسر مرجانه!"

سخن زینب تیر خلاصی بود بر قلب و ماهیت پست و پلشت عبیدالله بن زیاد.

آرامش و وقار و تسلط حضرت زینب کبری(س) بر روح و کلماتی که بر زبان می‌راند، کام ابن زیاد را تلخ کرده بود و جشن پیروزی، تبدیل به مجلس ماتم جریان استبداد شده بود.

پس از کوفه در روز اول صفر سال ۶۱ هجری کاروان اسرا به دمشق رسید و وارد دربار یزید شد. صدای زینب در مجلس یزید بلند شد:

"ای یزید بر خود می‌بالی و از کرده خود شادمانی! که جهان تو را به کام است و کارهایت به نظام؟ چنین نیست و شادی تو در واقع عزاست و این مهلت برای تو بلاست و این گفته خداست." سرانجام اهل بیت امام حسین (ع) را با عزت و احترام به مدینه بازگرداندند.

سخنان حضرت زینب(س) در برابر یزید تا به امروز در تاریخ ادیان، در تاریخ انقلاب‌ها و نهضت‌ها و در تاریخ عزت و آزادگی انسان حرف اول را می‌زند.

ولادت با سعادت حضرت زینب(س) بر تمام حق طلبان و آزادی خواهان جهان مبارک باد.

منبع:

*مهاجرانی،عطاءالله(۱۳۷۵): پیام‌آور عاشورا، انتشارات اطلاعات، تهران.

یادداشت از، سید حبیب الله وکیل زاده، کارشناس ارشد تاریخ