مشهورترین دانشمندان در همه نژادها، مکان‌ها و زمان‌ها و سلطان مطلق فلسفه و طب از قرن یازدهم تا هیجدهم میلادی شیخ الرئیس ابن سینا است. گرچه این فیلسوف شیمیدان، پزشک و داروساز ایرانی است ولی اندیشه‌های تابناک وی از مرزها گذشته و به کل جامعه بشری تعلق یافته است.

حسین ابن عبدالله، ملقب به ابوعلی سینا یا ابن‌سینا از بزرگترین دانشمندان ایرانی در دوره‌های اسلامی، در سوم صفر ۳۷۰ در قریه‌ای از بخارا ولادت یافت و در آدینه رمضان ۴۲۸ در جنوب شهر همدان در ۵۸ سالگی وفات یافت و در همانجا که اینک آرامگاه اوست به خاک سپرده شد. اگر چه در مسائل جزئی چون تاریخ ولادت و وفات او اختلاف است، اما در آثار عمیقی که تا به امروز علوم مختلف مانند فلسفه، منطق و پزشکی در سراسر عالم هستی گذاشته است، اختلافی وجود ندارد. وی در مغرب و مشرق زمین شهرتی فراگیر دارد.

آثار ابن سینا از وجود دقت نظر، هوش سرشار، شناخت توان خویشتن، تلاش بسیار در راه علم دلالت دارند

از چگونگی نبوغ ذاتی او همین بس که علوم ریاضی، فقه، طبیعیات، الهیات، منطق و پزشکی را در اواسط سنین هفده سالگی به حد کمال آموخته بود و پس از چند ماه طبابت شیوه درمانی و حذاقت وی آن چنان بوده که در ١٨ سالگی وی را برای درمان بیماری نوح بن منصور معرفی می‌نمایند و در ٢١ سالگی اولین کتاب خود را تالیف می‌کند.

بررسی اجمالی در شروح موجود از بوعلی سینا، مانند آنچه که شاگردش جوزجانی (گوزگانی) از استاد خود نگارش کرده است (رساله سرگذشت) و همچنین آثار وی، همه از وجود دقت نظر، هوش سرشار، شناخت توان خویشتن، تلاش بسیار در راه علم و غنیمت شمردن وقت دلالت دارند. شاید اگر اظهار کنیم که از هیچ قسم نمی‌توان شیخ را طرف مقایسه با دیگر حکما قرار داد غلو نکرده باشیم؛ نه از حیث شدت ذکاوت و قوه فهم و کیاست و نه از حیث جدیت در کار و تحمل بر سختی‌ها؛ شیخ با آن همه گرفتاری و تشویش خاطر، آنی از تألیف و تدریس دست نکشیده و فارغ ننشسته است.

مهمترین اثر ابن سینا کتاب قانون در پزشکی و داروسازی است

مهمترین اثر شیخ کتاب قانون در پزشکی و داروسازی است. گرچه وی وارث علمی گذشتگان بود ولی خود بر این میراث اضافاتی می‌نماید. این اضافات که نتیجه تجربیات و تحقیقات ابن سینا است ارزش علمی کتاب را تا حدی بالا می‌برد که مدت ٧ قرن در دانشکده‌های اروپا در زمینه پیشرفت و تکامل علوم پزشکی و داروسازی نقش موثری داشته است. شیخ کتاب قانون را به پنج کتاب تقسیم نموده است. در کتاب اول پس از تعریف طب، ارکان (عناصر اربعه)، مزاج‌ها، اخلاط، تشریح اندام‌های مختلف بدن  مورد بحث قرار گرفته‌اند. وی هدف طب را تندرستی به هنگام سلامتی و برگشت آن به هنگام بیماری دانسته است. یکی از موضوعات جالب این کتاب آزمایشات ماکروسکوپی ادرار و مدفوع و تشخیص بیماری‌ها از این آزمایشات است.

 کتاب دوم درباره ادویه مفرده (گیاهی، حیوانی و معدنی) است. در این کتاب ابن سینا با دقت کامل به توصیف مشخصات ظاهری گیاه، محل رویش و خواص درمانی آن‌ها پرداخته و اشتباهات گذشتگان را متذکر می‌شود. کتاب سوم قانون در حقیقت یک دوره کامل علم الامراض است. در این کتاب نکات بسیار ارزنده و جالب توجه از چگونگی تشخیص، علت پیدایش بیماری‌ها و درمان آن‌ها وجود دارد.

ابوعلی سینا سردمدار معالجات بیماری‌های روانی است، دقت و بررسی عجیبی بر روی نبض داشته و ارزش تشخیص فوق العاده برای آن قائل بوده است. چنانکه در زمان حاضر نیز برای ساختن دستگاه دروغ سنج از تاثیر هیجان بر نبض استفاده شده است. نظامی عروضی در چهار مقاله، داستانی از طریقه درمان بیماری از طریق نبض توسط ابوعلی سینا آورده است، که مربوط می‌شود به زمانی که ابن سینا به گرگان رفت و قابوس با شنیدن شهرت ، ایشان را خواست تا یکی از نزدیکانش را که دیگر اطبا از معالجه او ناتوان شده بودند درمان کند، ابوعلی سینا برای دریافت هرگونه علل بیماری نبض او را گرفت با نامبردن هر محله و کوی و برزن این شهر به یافتن علت بیماری پرداخت.

ویل دورانت نیز از توجه خاص جامعه اسلامی به روانشناسی در کتاب خود آورده که مبتلایان امراض روحی در معرض مراقبت خاص بودند و معالجه ایشان با رأفت و انسانیت انجام می‌شد.که خوشبختانه در آثار اسلامی مطالب بسیاری از این گونه معالجات آمده است.

شیخ سرطان را غده‌ای سوداوی و بدخیم می‌داند که از سودای سوخته از ماده صفراوی بوجود آمده است. این غده در ابتدای پیدایش مانند باقلای کوچک، گرد و سخت و رنگ آن با نسج‌های اطراف متفاوت و با گرمای مختصری همراه است و به این سبب رنگ آن و خروج رگ‌هائی از آن که شبیه پای خرچنگ است و در اطراف غده قرار دارند. همچنین وی معتقد است که ماده سرطانی می‌تواند در بدن حرکت نماید و در جای دیگری جایگزین شود. در طب سنتی درمان سرطان بر پایه سه اصل غذا درمانی، گیاه درمانی و جراحی بوده است که قبلاً گزارش شده است .

 ابن سینا سه نوع صرع، صرع بزرگ epilepsia gravis، صرع کوچک e- mitis و صرع عضوی local epilepsy  را می‌شناخته، علائم آن‌ها را شرح داده و محل آزردگی را قسمت قدامی مغز و ریشه‌های اعصاب دانسته است. وی داروهای مخدر را برای بیماران صرعی زیان بخش دانسته و رژیم غذائی مناسب را برای بیماران گوشت پرندگان، گوشت بز، شبت، گشنیز و از داروها کاسنی، شاه تره، گشنیز، افسنتین، زوفا، دارجماز، اسکامونه، جعده، استقوردیون، سیسالیوس و برنوف ذکر نموده است.

بخش عمده‌ای از جلد چهارم کتاب قانون به شرح بیماری‌های ارتوپدی اختصاص دارد. در این بخش مباحثی چون سوختگی، زخم‌های عمیق ماهیچه‌ای، پارگی‌ها و از جا دررفتگی مفاصل مورد بررسی قرار گرفته است. مبحث شکستگی‌ها از جمله مباحث مهمی است  که در این بخش از کتاب در دو رساله ابتدا به صورت کلی و سپس به صورت جزئی مورد بحث قرار گرفته است.

ابن سینا در کتاب آخر از مجموعه کتاب قانون به بحث ترکیب و ساخت داروها پرداخته است. او در این کتاب فهرستی شامل ۶۵۰ داروی ترکیبی را بیان کرده است. منابع او برای این ترکیب‌ها نیز، علوم سنتی عربی، هندی و یونانی بوده‌اند. او نظرات خود را در مورد این ترکیب‌ها بیان کرده و با بررسی انواع دستورهای ساخت دارو، در برخی موارد دستور مخصوص به خود را نیز پیشنهاد داده است.

بوعلی سینا در انتقال آموخته‌های خود به دیگران بخل نمی‌ورزید و کوتاهی نمی‌کرد. گستره و تبحر علمی خود را تا آنجا که در توان داشته افزایش داده است.  از مناظرات علمی علاوه بر مطالعات شخصی، تا حد امکان بسیار بهره برده است؛ چراکه نظرگاه دیگران، افق فکری او را روشن‌تر می‌کرده است. وی به دیدار و ارتباط علمی با دانشمندان و اساتید عالی رتبه زمان خود بسیار راغب بوده است، رنج سفر را در این راه با جان و دل پذیرفته بود. او می‌دانست که پیشرفت‌های علمی وابسته به چند اصل است: سخت کوشی، انتخاب اساتید شایسته، توکل و مناعت طبع در انتخاب هدف و مهمتر از همه، اخلاق بوده است. ابوعلی سینا همواره به این صفات مزّین و الگوی شاگردانش بوده است.

بوعلی سینا به طور قطع یکی از فصحا و ادبای بزرگ ایران است. در اینجا مقصود شناسایی شیخ از نظر ادب فارسی و تازی نیست، اما باید دانست که یکی از علل شهرت کتاب‌ها و آثار طبی شیخ به واسطه فصاحت کم نظیری است که در آن‌ها دیده می‌شود. بوعلی سینا به ارتقاء فصاحت ادبی خود اهمیت فراوان می‌داد؛ چراکه که به اعتقاد نگارندگان، اندیشمندی که نداند چگونه فکر و کلام خود را به رشته تحریر درآورده و با مخاطبش مطرح کند، ارزش کار علمی او کم رنگ شده و ناشناخته باقی می‌ماند. وی به زبان‌های مهم علمی زمان خود، عربی، مجهز بود. می‌دانست که انتقال و درک صحیح علوم وابستگی زیادی به زبان بیان آن‌ها دارد  با این حال، اصالت زبان ملی و مادری خود را مورد توجه قرار داده است.

ابعاد گوناگون زندگی بوعلی سینا برای الگو گیری اخلاقی در مسائل علمی، عملی و پزشکی مناسب است

ابن سینا علم خود را حجاب راه سعادت نمی‌کرد و آن را وسیله کسب مادیات نساخت. همه -فقیر و غنی- را به یک چشم می‌نگریست و از نعمت خداوند با کمک به دیگران سپاسگزاری می‌کرد. ابعاد گوناگون زندگی بوعلی سینا به چند دلیل برای الگوگیری اخلاقی در مسائل علمی، عملی و پزشکی مناسب است که از جمله آن‌ها می‌توان به مسلمان بودن، فیلسوف بودن، عارف بودن، دقیق بودن در سراسر زندگی، پشتکار داشتن، تأثیر گذار بودن، آثار ارزشمند در سطح جهانی داشتن و غیره اشاره کرد.

منابع:

*سلطانی، ا.ق.(۱۳۹۸). «نقش ابن سینا در پیشرفت علوم پزشکی و داروئی (تجربیات، تحقیقات، روش‌های بدیع درمانی)». مجموعه مقالات همایش بین‌المللی ابن سینا. صص:۱-۴.

*کلانتری میبدی، م. (۱۳۹۳). «دیدگاه‌های ابوعلی سینا در مورد شکستگی استخوان در قانون در پزشکی». مجله علمی پژوهشی مطالعات تاریخ پزشکی. شماره ۱.صص: ۳۶-۲۵.

*عظیمی، ر.ا. (۱۳۹۳). «تخصص‌های پزشکی در دوره آل بویه». مجله طب سنتی اسلام و ایران. شماره ۱. صص:۹۹-۹۴.

*آسمانی، ا و دیگران. (۱۳۸۹).«ملاحظات اخلاقی علمی و عملی در زندگی و آثار ابن سینا». فصلنامه علمی پژوهشی علم و تزکیه. شماره ۷۶. صص: ۹۱-۸۲.

انتهای پیام