اگرچه آثار تاریخی هر شهر بیانگر هویت فرهنگی و تاریخی آن جامعه است و پاسداری از آن وظیفه و رسالت همه انسان‎‌هاست اما متأسفانه بخش بزرگی از آثار تاریخی در کاشمر به دلیل ناتوانی و بی‌توجهی به هویت تاریخی این شهر در حال نابود شدن هستند؛ به‌طوری که برخی از آثار از جمله مدرسه حاج سلطان با قدمت یک قرن، روزبه‌روز بر میزان فرسایش و آسیب آن افزوده می‌شود.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)– منطقه خراسان، با وجود اینکه مرمت و احیای آثار و اماکن تاریخی از اهمیت بالایی برخوردار بوده و بر هیچکس پوشیده نیست، اما شاهدیم سرنوشت بناها و محوطه‌های تاریخی که زبان خاموش تاریخ كهن این سرزمین هستند و می‌توانند فضای روشنی از گذشته تاریخی مردمان را به آیندگان ارائه كنند، در دست متوليانی قرار گرفته که تخصصی در این زمينه ندارند و شاید به همین دلیل است وقتی دوستداران آثار تاریخی می‌بینند مسئولان مربوطه عکس‌العملی نسبت به اوضاع وخيم آثار باستانی از خود نشان نمی‌دهند، نگرانی‌شان دو چندان می‌شود.

اين در حالی است كه متأسفانه امروز نه تنها مدرسه علمیه حاج سلطان بلکه آثار تاریخی دیگر شهرستان از جمله، آب‌انبار شیر نظام، کاروانسرای امین التجار، خرابه‌های ارگ قدیم شهر و آرامگاه سیداسماعیل نبوی و مقبره افتخارالتجار که مربوط به دوره قاجار است و ثبت ملی شده‌اند هم وضعیت خوبی ندارند، ساخت‌وسازها در حالی در فاصله یک یا دو متری حریم این آرامگاه و مقبره برجسته تاریخی رخ داده که بر اساس مجموعه قوانین و مقررات مصوب هرگونه ساخت‌وساز در فاصله چند صدمتری آثار تاریخی ممنوع است.

اگرچه ماده 560 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات بازدارنده) مصوبه 1375.3.2 فصل نهم تصریح می‌کند که هرگونه تجاوز به حریم آثار تاریخی باید علاوه‌بر رفع آثار تخلف و پرداخت خسارت وارده، متجاوزین به حبس از یک تا سه سال محکوم شوند، اما شاهد بودیم مسئولان میراث فرهنگی تنها نظاره‌گر این ساخت‌وسازها بودند و خم به ابرو نیاوردند.

کاشمر با اینکه قدمتی بیش از دو هزار و 500 سال دارد، اما متأسفانه بسیاری از آثار تاریخی آن به علت حفاظت نشدن، مورد تهدید جدی قرار گرفته و از بسیاری از آن‌ها دیگر خبری نیست. حال آنكه حفاظت از آثار تاریخی باید در درجه اول اهمیت قرار گیرد.

این آثار و بناها گاهی در دوره‌های تاریخی به فراموشی سپرده شده و ویران شده‌اند و گاهی نیز از سرستیز و عناد بیگانگان به نحوی تخریب گشته‌اند كه امروزه تنها بقایای كوچكی از آن‌ها دیده می‌شود، اما به جرئت می‌توان گفت تا کنون میراث فرهنگی در زمینه حفاظت از آثار و ابنیه تاریخی همین تعداد اندک هم عملکرد ضعیفی داشته تا حدی که می‌توان اذعان داشت در این زمینه واپسگرا بوده‌ايم.

درواقع عدم توجه به آثار تاریخی در کاشمر، توهین و بی‌اعتنایی به تاریخ و تمدن دو هزار و 500 ساله مردم شهرستانی است که زرتشت، پای بر آن نهاده و امروز سرو کشمر و آتشگاه، یادگار آن محسوب می‌شوند.

در همین خصوص، یکی از پژوهشگران آثار تاریخی در کاشمر در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه میراث فرهنگی، فرزند ناتنی است و قطعاً اگر به خاطر بعضی مصلحت‌ها نبود، این اداره تعطیل می‌شد، گفت: اگرچه از طریق آثار تاریخی در بسياري از كشورها درآمدهای خوبی كسب می‌كنند، اما در کشور ما اينگونه نيست.

حسن قربانی با اشاره به اینکه در شهرستان کاشمر بعضی از آثار از قدمت بسیار بالایی برخوردار هستند، به‌طوری که قدمت آن‌ها به قبل از اسلام برمی‌گردد که آتشکده آذر برزین مهر از آن جمله است، بیان کرد: قلعه دختر، وجود سازه‌های بالای کوه 7 شاخ، سد شاهی در پایین‌ترین قسمت روستای کریز و...  از جمله آثار مهم تاریخی در این شهرستان است.

وي عنوان کرد: حتی در داخل شهر کاشمر خانه‌های منحصر به فرد هشت ضلعی وجود داشته كه در سايه غفلت متولیان تخریب شده و از آن‌ها خبری نیست.

قربانی با اشاره به اینکه بعضی از آثاری که دارای متولی هستند و به بخش خصوصی واگذار شده‌اند، از وضعیت بهتری برخوردارند ولی آثار ثبت نشده متأسفانه در حال تخریب هستند، گفت: به عنوان مثال با ساخت‌وسازهایی که در خیابان سلطانیه صورت گرفته، بسیاری از خانه‌های تاریخی که ارزش ثبت داشته‌اند، تخریب و از بین رفته‌اند.

وی با اظهار تأسف از اینکه مسئولان شهرستان و حتی متوليان میراث فرهنگی نگاه خوبی به آثار تاریخی این شهرستان نداشته و نسبت به آن‌‌ها بی‌تفاوت هستند و تنها در حد شعارزدگی باقی مانده‌‌اند، اظهار کرد: متأسفانه دید مسئولان بدین‌گونه است که در صورت بازسازی آثار غنی در کشور بدون شک با سیل توریست مواجه می‌‌شويم که در کنار آن تبعات فرهنگی را در پی خواهد داشت، لذا ترجیح می‌‌دهند به این آثار توجه کمتری صورت گیرد و گرنه در چند سال اخیر شاهدیم در بسیاری از روستاها اقدامات اقتصادی فراوانی صورت گرفته ولی در خصوص آثار تاریخی اینگونه نبوده است.

قربانی با اشاره به اینکه بین توریست و زائر تفاوت بسیار است، ادامه داد: اگرچه در حوزه زائر رو به ترقی هستیم، اما در خصوص جذب توریست با سیر قهقرایی مواجهیم.

وی با تأكيد بر ضرورت راه‌اندازی موزه مردم‌شناسی در کاشمر گفت: معتقدم هر شهری باید یک موزه منحصر به خود را داشته باشد چون ادوات، ابزار و فرهنگ هر شهر و منطقه متفاوت است.

قربانی همچنین رمزگشایی از غار، قلعه آتشگاه، دژ و سایت تاریخی آتشگاه را که در نوع خود در کل ایران بی‌نظیر است را از آرزوهای خود برشمرد و گفت: امیدوارم مسئولان میراث فرهنگی به فکر هویت و تاریخ مردم این شهر باشند و از بی‌توجهی به آن‌ها دست بردارند.

يكي ديگر از کارشناسان آثار تاریخی در گفت‌وگو با ایسنا با اعلام اینکه حال آثار تاريخی شهرمان خوب نيست، با اظهار نگرانی نسبت به وضعیت موجود افزود: بخشی از این‌ها به متولی برمی‌گردد که متأسفانه متولی خاصی در زمينه حفظ و نگهداری از آثار تاريخی و ميراث فرهنگی در شهرمان وجود ندارد.

دکتر ایرج سعادتمند افزود: ما در اين خصوص بايد به یک درک درست که ابنیه و آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری برای توسعه صنعت توریسم ارزشمند است، برسيم.

وی با اظهار تأسف از اینکه هنوز این درک نه در میان متولیان بخش میراث فرهنگی و گردشگری ما وجود دارد و نه جامعه، اظهار کرد: به دلیل ملموس نبودن فواید مادی این آثار، جامعه سنتی ما هنوز به این درک نرسیده که در پشت معرفی این آثار چه فرهنگی نهفته است كه بايد توجه بیشتری صورت گیرد.

سعادتمند با اشاره به سفالینه‌هایی که در گذشته در منطقه به دست آمده، گفت: این آثار قدمت پنج هزار ساله ترشیز کهن را نشان می‌دهد اما بر اساس اسطوره‌هایی که باقی مانده‌اند از روزگاران کیانی حداقل سه تا سه هزار و 500 سال در مجموعه ترشیز کهن افرادی ساکن بوده و فرهنگی از خود به جای گذاشته و تراشیده‌اند.

وی با اظهار تأسف از اینکه بخش عمده‌ای از آثاری که از گذشتگان به جای مانده، تخریب شده است، بیان کرد: بخشی از تخریب‌ها مربوط به عوامل طبیعی مثل باد، باران، سیل و زلزله و نوع خاک و مصالح است، اما بخشی مربوط به عوامل انسانی و فرهنگی بوده که به خاطر عدم توسعه‌یافتگی جامعه اتفاق افتاده است.

سعادتمند اظهار کرد: تا زمانی که با اهمیت حفظ و نگهداری آثار باستانی آشنا نباشیم به این آثار توجه نكرده و در بعضی مواقع حتی آن‌ها را تخریب می‌کنیم به‌طوری که می‌بینیم بخشی از کتیبه‌ها به غارت رفته است؛ همچنین عدم حضور افراد متخصص در رأس مدیریت میراث فرهنگی و کمبود منابع اقتصادی از جمله عوامل دیگر تخریب این آثار است.

وی به قلعه‌های دختر و پسر که چند صدسال قبل بوده و به دلیل عوامل طبیعی تخریب شده‌اند، اشاره کرد و افزود: شاید آن‌ها به خاطر عوامل طبیعی تخریب شده باشند، اما مدرسه حاج سلطان در اثر غفلت خود ما در صدسال اخیر تخریب شده به طوری که بخش عمده‌ای از 90 حجره باقي‌مانده، قابل استفاده نیست.

سعادمتند با انتقاد از عدم رسیدگی به وضعيت کاروانسرای حاج کاظم مدرسی، به قلعه آتشگاه و گبر حصار اشاره کرد و گفت: بعید می‌دانم وقتی اسمی از این مکان‌ها و قلعه‌ها برده مي‌شود مسئولان مربوطه بدانند در کجا قرار گرفته‌اند و بتوانند به اين پرسش پاسخ دهند كه چرا جلوی تخریب بیشتر آن‌ها را نگرفته‌اند، اين در حالی است كه اگرچه قلعه آتشگاه تخریب شده اما می‌توان آن را شناسایی و بازسازی كرد.

وی بخشی از این مشکلات را به نبود مدیرانی متخصص در این زمینه مربوط دانست و اظهار کرد: ما باید از طریق این آثار، توریست جذب كنيم و به فکر کسب درآمد باشیم.

سعادتمند با اشاره به اینکه کشوری همانند کره جنوبی از طریق ساخت سریال جومونگ که تنها شش خط از آن در تاریخ آمده، سريالی چندین قسمتی و طولانی ساخته كه در بیشتر کشورها پخش می‌شود، ولی ما با این همه گذشته تاریخی و پر افتخار حاضر نشدیم آن را به ديگران عرضه كنيم.

وی با اظهار تأسف از اینکه ما از فرهنگ و تمدن خود غافل شدها‌یم، ابراز امیدواری كرد؛ بيان دغدغه‌های علاقه‌مندان به حفظ ميراث تاريخی مقداری در مسئولان مربوطه تاثیر بگذارد و آنان تحرکی از خود نشان دهند.

سعادمتند با بيان اينكه مدیران فعلی ميراث فرهنگی کارنامه قابل قبولی از خود در حفاظت آثار تاريخي ارائه نداده‌اند، گفت: مسئولان مربوطه باید یک نقشه کلی از میراث باستانی و گردشگری فراهم کرده و به جلسه شورای فرهنگ عمومی آورده و داشته‌های خود را معرفی کرده و برای نگهداریشان طلب اعتبار کنند.

وی خاطرنشان کرد: این مهم است که مسئول مربوطه با بیان وضعیت موجود به دنبال جذب اعتبار برود اما اگر فکر کند با سكوت، دیگران به فکر اين ميراث خواهند بود کاملاً اشتباه است، در واقع متوليان امر باید وخامت حال ميراث فرهنگی را فرياد بزنند.

تا کنون چندین بار در خصوص تخریب و از بین رفتن بناهای تاریخی که بعضاً از قدمت چندین هزار ساله برخوردارند به مسئولان مربوطه با درج مصاحبه‌ها و گزارش‌ها هشدارهای جدی داده‌ایم ولی متأسفانه انگار این مسائل دغدغه متولیان میراث فرهنگی این شهر نبوده و برایشان مهم نیست چه بر سر تمدن و فرهنگ این شهر می‌آید.

به هر حال از مسئولان مربوطه از جمله فرماندار انتظار است تصمیمی جدی در این خصوص اتخاذ کرده و نتایج آن را به اطلاع تمامی کسانی که دغدغه از بین رفتن این آثار را دارند، برسانند. بدون شک با وضع موجود نمی‌توان به بهبود وضعيت آثار تاریخی خوش‌بین بود مگر آن كه عزمی جدی برای حفظ اين ميراث كهن در مسئولان ايجاد شود.