بیرجندی ها و اهالی خراسان جنوبی در بلندترین شب سال و به اصطلاح محلی«شو چله» شادی خود را با مراسم «کف زنی» به یکدیگر منتقل می کنند.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه خراسان جنوبی، نیاکان ما در ۷۰۰۰ سال پیش به گاه‌شماری خورشیدی دست پیدا کردند و با تفکر و تامل دریافتندکه اولین شب زمستان بلندترین شب سال است.

نیاكان باستانی ما با این باور كه فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلندتر و تابش نور ایزدی فزونی می‌یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا خورشید می‌خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می‌كردند

ایرانیان شب یلدا را جشن می‌گرفتند و شادمانه پایكوبی می‌كردند «میزد» نثارمی‌كردند میزد نذری یا ولیمه‌ ای بود غیر نوشیدنی، مانند گوشت و نان و شیرینی و حلوا، و در آیین‌های ایران باستان برای هر مراسم جشن و سرور آیینی، خوانی می‌گستردند.

به خاطر اهمیتی که دین اسلام برای خانواده ها قائل است، تمام آئین ایرانی که در آن اعضای خانواده دور هم جمع می شوند به قوت خود باقیمانده است.

این که ما به بهانه طولانی ترین شب سال به دیدن پدر، مادرها برویم، صله رحم کنیم، ساعتی را شاد باشیم، از حال هم باخبر شویم، بسیار خوب و شایسته است.

گاهی مناسبت های دینی و ایرانی مان با هم تلاقی می کنند، که اگر این تلاقی همسو باشد بر شکوه جشن و شادی مان می افزاید.

این جشن هفت هزار ساله یادگاری از مهر پرستی و آیین میترائیسم ایرانیان است؛ این جشن همچون نوروز، سیزده‌بدر، جشن سوری و مهرگان پس از یورش و شکست ایرانیان از مقدونیان، اعراب، مغولها و ترکان همچنان پابرجامانده و هرسال در سراسر خانه‌های ایرانیان برپا میش شود

شایسته و بایسته است، خانواده‌های ایرانی در هنگام برگزاری این آیین‌ها، پیرامون تاریخچه و فلسفه وجودی آن نیز با هم به گفتگو بنشینند.

اما به نظر می رسد تشریفات به وجود آمده در عصر امروز گریبان گیر این جشن باستانی نیز شده و آن را به تحریف کشیده است از اینرو بر آن شدیم تا رسوم و ارزش های امروزی را با آیین گذشتگان مورد بررسی قرار دهیم.

رضا زنگویی یکی از گلفروش های بیرجندی که مدت 5 سال در این حرفه مشغول است، از سبدهای تزیین شده برای شب چله سخن می گوید؛ او در رابطه با بردن پیشکش و هدیه شب چله برای عروس ها در گفت و گو با خبرنگار ایسنا گفت: دامادهای زیادی در این شب برای بردن هدیه به خانواده عروس برای تزیین سبد به ما مراجعه می کنند.

این گلفروش با اشاره به ذوق و شوق دامادها ادامه داد: هر دامادی به نسبت وسع و توانایی مالی خود برای تزیین هدایا اقدام می کند اما خوشحالی و لب خندان آنها مهم ترین چیزی که برای ما باقی می ماند.

زنگویی اظهار کرد: سبدهای میوه و آجیل با گل های طبیعی و مصنوعی تزیین می شود و قیمت هر سبد بدون کرایه آن از 20 تا 100 هزار تومان متفاوت است.

وی تصریح کرد: صرفا بردن هدیه و یا تزیین آن، عملی خلاف سنت و آیین ایرانیان نیست اما متاسفانه آنچه که در رسوم امروزی دیده می شود ارزش دانستن این هدایا نسبت به ارزش مالی آن بوده که این رسومات برای برخی مشکل ساز کرده است.

مریم چوپانی یکی دیگر از گلفروشان بیرجندی نیز گفت: سود عایدی از تزیین سبدهای میوه و آجیل برای گلفروش چندان نیست.

وی اذعان کرد: برای هر سبد تا 25 هزار تومان می شود تزیینات انجام داد و تعداد سبدهای سفارشی بسته به توان مالی افراد است.

این گلفروش ادامه داد: تریین سبد برای هدایای شب چله دو سه سالی بیشتر نمی شود که در بیرجند مرسوم شده، در قدیم هدایا را با سادگی برای نوعروسان می بردند.

محمد حسن قلندري، محقق و نويسنده خراسان جنوبي نیز توضيح داد: مردم اين ‏منطقه براي استقبال نخستين روز از سردترين فصل‎ ‎سال تا آنجا كه توان مالي دارند، انواع ميوه و آجيل محلي از جمله عناب، سنجد، توت خشكه، برگه هلو، برگه زردآلو، تخمه، هندوانه، خربزه و انار را آماده و از مهمانان پذيرايي مي‌كنند.

قلندري بيان كرد: شب چله به عنوان شب وداع با ميوه‌ها است و اين نام به خاطر پايان فصل ميوه‌ها گذاشته شده است.

وی افزود: در سال‌هاى دور نياكانمان علاوه بر چراغ‌هايى كه با آن هر شب خانه شان را روشن مى كردند در اين شب آتشى مضاعف روشن مي‌کردند، چرا كه مى خواستند تولد خورشيد را جشن بگيرند.

این محقق يادآور شد: رسم‌ها و آيين‌هاى ديگر يلدا را بايد ميراثى از فرهنگ چند هزار ساله بدانيم ولى فال حافظ گرفتن در شب يلدا سال‌هاي اخير به رسم خراساني‌ها اضافه شده است.

تفاوت رسوم امروزی با سنت های گذشته ما را بر این داشت تا پای صحبت های بزرگترها از جمله مادربزرگی بنشینیم که بیش از 100 سال است عمر کرده و سنت ها را به خوبی به یاد می آورد.

صغری پیشه ور مادربزرگ بیرجندی در رابطه با آیین شب یلدا در خراسان جنوبی گفت: اولین شب زمستان بلندترین شب سال است که از اول دی تا 40 روز چله بزرگ و سپس تا 20 روز چله کوچک را شامل می شود.

او توضیح داد: در این شب بیشتر اعضای فامیل در خانه بزرگترین فرد زیر کرسی (چهارپایه ای که در گذشته با زغال گرم می ماند و به خانه گرمی می داد) تا آتشون (پاسی از شب) به دور یکدیگر جمع می شدند و با خوردن آجیل، میوه و حلوا که بر روی مجمع (سینی مسی بزرگ) چیده شده بود، شب خود را با شادی یکدیگر گذرا می کردند.

این مادربزرگ می گوید: اصلی ترین میوه در شب چله هندوانه بود و مردم معتقد بودند خوردن هندوانه در چله زمستان، باعث خواهد شد تا در چله تابستان خنک بمانند.

جوانان خراسان جنوبی در این جشن باستانی مشغول به «کف زنی» می شوند؛ کف زنی مختص یلدا است وقتی در رابطه با این آیین از این مادربزرگ سؤال کردیم این گونه پاسخمان را داد: در قدیم ریشه گیاهی به نام «چوبک» را می کوبیدند و به آن «پشم شویه» می گفتند، این گیاه پودر شده را که در دل بیابان می روید با شیره انگور و شکر در کاسه ای سفالی به نام «تغار» و به وسیله چوب درخت انار و به اصطلاح «دسته گز» آنقدر می زدند تا کف می کرد و غلیظ می شد؛ جوان ترها این کف را به صورت غافلگیرانه بر سر و صورت یکدیگر پرتاب کرده و شادی و هیجان را به اهل خانه منتقل می کردند و البته مقداری از این کف را با گردو و پسته تزیین کرده و در کنار یکدیگر می خوردند.

او توضیح داد: در این شب بزرگترها اشعار حافظ، سعدی و یا دیگر بزرگان را می سرودند و کوچکترها رسم ادب می آموختند، شام این شب «غلور» بود که در جمع و کنار یکدیگر صفای خاصی داشت.

وی می گوید: شب چله پاروها را با پی گوسفند چرب می کردند که باعث می شد برف به آن نچسبد و صبح برای رفتن برف ها زحمت زیادی لازم نباشد.

مادربزرگ با اشاره به بردن هدیه برای نوعروسان در این شب و در زمان گذشته، ادامه داد: عروس های امروز تشریفات زیادی دارند اما در گذشته خانواده داماد برای نوعروس خود بر روی مجمع هایی میوه، آجیل، جامه و مواد غذایی و پول نقره را به صورتی ساده می بردند.

وی با اشاره به غذاهای زمستانی گفت: بعد از گذشتن چله همه از سبزی به نام «سرموک» که در زمستان می روید طبخ می کردند و دیگر کسی از گوشت و برنج استفاده نمی کرد.

این مادربزرگ که بارها از فراموش شدن رسوم و آیین گذشته سخن به میان آورد در پایان با زمزمه این شعر به هم نشینی خود با ما پایان داد:

گر کنم یاد وطن اشکم ز دامن بگذرد                ناله های زار مو از چرخ گردون بگذرد

تهیه گزارش: محبوبه قاسم زاده