دکتر علی‌باقر طاهری‌نیا در چهارمین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی که امروز در محل موزه بزرگ خراسان برگزار شد، اظهار کرد: در ابتدا اشاره‌ای می‌کنم به سخن رهبر معظم انقلاب در دیدار با دانشجویان در ۶ اردیبهشت که در کشاکش گفتمان حل مساله در نظام‌ها و نهادهای دانشگاهی توجه به تقویت تفکر را مورد اشاره قرار دادند. در اینجا منظور من از نسل‌های بعدی در دانشگاه‌ها توجه به تقویت تفکر است
وی ادامه داد: تجربه بشر در نهاد علم اگر به دوران افلاطون و آکادمی افلاطون باز گردد، حاکی از آن است که نقطه آغاز علم از تفکر محض شکل گرفته است.
عضو شورای معاونان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اضافه کرد: این موضوع از آن جایی شکل گرفت که در آکادمی افلاطون روی تابلویی که بر سر در آن باغ زده بودند، نوشته شد «هرکس هندسه نمی‌داند، وارد نشود»؛ این شاید به آن معنا باشد که هر کس ریاضی و یا منطق نمی‌داند، وارد نشود؛ این یعنی آنکه نقطه آغاز نهاد علم بر پایه فلسفه و نگاه به چیستی و چرایی شکل گرفته است.
طاهری‌نیا بیان کرد: قطعا شک و تشکیک در این نقطه آغاز علم است؛ اگر کلیدواژه‌های پیش از این در جهان علم فلسفه بود و حکمت فیلسوف بود، به تدریج از فیلسوف و حکیم عبور کردیم و نسل‌های دانشگاهی ما را به فضاهای دیگری بردند.
وی گفت: تجربه بشر در این حوزه حاکی از شکل‌گیری شاخه‌ها و تخصص‌های بیگانه از هم است؛ در حالی که ذات علم یک چیز است؛ ذات علم بیگانگی نمی‌پذیرد و این‌ها خویشاوند هم است. شاخه‌های مختلف علم خویشاوندان یکدیگرند نه بیگانه. آنچه تجربه بشر در گذر زمان نشان می‌دهد، این است که بخشی از راه رفته، راه به خطا بوده و باید بازگشت.
عضو شورای معاونان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تصریح کرد: در بستر همین تجربه تاریخی نسل نخست دانشگاه‌ها دانشگاه‌های آموزش‌محور نامیده شد و رسالت آن هم انتقال دانش بود. در این نوع دانشگاه رسالت دانشگاه افزایش معلومات است اما بعدها بشر متوجه شد تمام رسالت دانشگاه تنها این مورد نیست.
طاهری‌نیا ادامه داد: نسل دیگر دانشگاه دانشگاه پژوهش‌محور است که حل مساله در آن نیاز جامعه بود و بنا به نیاز جامعه شکل گرفت. نگاهی که از نگاه فیلسوف و حکیم شروع شد و به یکباره آموزش‌محور و سپس پژوهش‌محور و بعد به سمت مسئولیت‌پذیری دانشگاه کارآفرین تبدیل شد اما سوال من این است که آیا رسالت دانشگاه کارآفرینی است یا رسالت بزرگتری دارد؟
وی گفت: گذر زمان حاکی از آن است که در مسیر شیبی ملایمی از آرمان‌ها به سمت عرصه و تجربه میدانی داشتیم. از فلسفه شروع کردیم و حالا به نیاز بازار توجه داریم. این موضوع خوبی بوده و لازم است اما همه چیز نیست. در حال حاضر دنیای غرب نسل دانشگاه کارآفرین مسئولیت‌پذیر را پشت سر گذاشته است.
خردمندی بیش از درس مورد نیاز است
عضو شورای معاونان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به سخنی از هری لوئیس، استاد دانشگاه هاروارد، تصریح کرد: من ۳۰ سال در دانشگاه هاروارد تدریس کردم و مشاهده کردم این دانشگاه فقط به دانشجویانش درس می‌دهد اما آموزش خردمندی وجود ندارد. آنچه بیش از درس نیاز است، خردمندی است. خردورزی، زیست خردمندانه و تعامل خردمندانه است. هری لوییس می‌گوید متاسفانه دانشگاه‌ها نقش تربیتی خود را فراموش کرده‌اند.
طاهری‌نیا اضافه کرد: لوییس همچنین معتقد است کارکرد ذاتی دانشگاه چه در رشته‌های فنی و چه در رشته‌های هنر یا پزشکی اولا تربیت است و بعد تدریس درس. تلاش برای جمع کردن و خرج کردن پول دانشگاه را از آن کارکرد اصلی خود تنزل داده و ما گاهی برای راضی نگاه داشتن مراجعان خود از آن رسالت اصلی خود پایین‌تر می‌آییم.
وی گفت: آیا اندیشه نئولیبرالیسم منجر به روی آوردن دانشگاه به کارآفرینی شده است؟ یا اندیشه اصالت اقتصاد منجر شده که دانشگاه ما باید مسئولیت‌پذیر کارآفرین باشد؟
عضو شورای معاونان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به سخن رهبر انقلاب ادامه داد: هم نظام آموزش عمومی ما یعنی مدارس و هم نظام آموزش عالی ما یعنی دانشگاه‌های ما الگوی وارداتی بومی نشده و بروز نشده دارند. حتی اگر از تجربه جهانی استفاده کردید، این تجربه جهانی را باید بومی کنید. توصیه دیگر من به اندیشه‌ورزی است و دعوت به تقویت تفکر است چرا که علم بدون فکر مشکل‌ساز خواهد بود. علم بدون فکر به تولید سلاح هسته‌ای و کشتار جمعی می‌انجامد.
طاهری‌نیا بیان کرد: تولید سلاح کشتار جمعی نتیجه علم محض است اما چون اندیشه پشت آن اندیشه بشردوستانه‌ای نیست، به تولید سلاح کشتار جمعی می‌انجامد؛ بنابراین باید در ابتدا قوه عقل و تفکر را تقویت کرد تا در ادامه این قوه عقل و متفکر مترقی علم و محصول تولید کند تا محصولش در خدمت بشر قرار گیرد.
وی تصریح کرد: تقویت تفکر توجه به ۲ مقوله تاریخ علم و فلسفه علم است. دانشجوی ما در رشته‌های مختلف دانش و کارآفرین باید تاریخ علم خود را بداند که از کجا شروع شده و به اینجا رسیده است؛ او باید فلسفه علم خود را بداند.
عضو شورای معاونان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به اولین دانشجویان فرستاده شده به غرب گفت: در سال ۱۱۹۲ که ۲ دانشجو به عنوان اولین دانشجویان اعزامی به غرب برای تحصیل به فرنگ فرستاده شدند؛ یک دانشجو در زمینه علم طب و یک دانشجو برای علم نقاشی بود. نیاز ما به طب مشخص بود اما باید مطالعه کرد که آیا نیاز ما به نقاشی حیاتی بوده است؟
طاهری‌نیا گفت: باید به این موضوع توجه کنیم در هر رشته‌ای تحصیل می‌کنیم، باید به شکل مختصر یا مفصل تاریخ و فلسفه آن علم را مطالعه کنیم.
وی با اشاره به نگاهی گذرا در تاریخ علم در ایران اضافه کرد: پیش از اسلام دانشگاه جندی‌شاپور مدرسه آموزش طب بود که از ترجمه طب یونانی کار را آغاز کرده بود؛ البته در دوره‌های بعد از اسلام فراز و فرودهایی داشته‌ایم. باید تاریخ علم را مرور کنیم تا بدانیم چرا در قرن سوم در اوج بودیم؛ در قرن چهارم دانشمندان تراز اول داشتیم و چرا در قرن ششم دانشمندان‌مان آواره شدند. اگر مطالعه نکنیم، شاید که به همان تجربه تلخ مبتلا شویم.
عضو شورای معاونان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گفت: در گذشته تاریخ علم در ایران فراز و فرودهایی داشت. زمانی زبان‌مان زبان رسمی بود و پایتخت جهانی علم بوده‌ایم. در دوره‌ای دانشمندان‌مان آواره شدند. علت این فراز و فرودها چه بود؟
طاهری‌نیا بیان کرد: بدون تردید از مهم‌ترین علل فرازهای رشد علم در ایران در ادوار گذشته تکریم عالمان بوده است. هرگاه حاکمان عالمان را در صدر نشانده‌اند، علم همه چیز شده است.
لزوم شکل‌گیری فضای آزاداندیشی در مساجد و دانشگاه‌ها
وی تصریح کرد: ایجاد و تاسیس دارالعلم و دارالحکمت‌های مختلف در قرن سوم حاکی از آن است که فضا فضای تکریم عالمان بوده است. هر گاه فضای آزاداندیشی در مجامع علمی وجود داشته، علم پیشرفت کرده است. این فضای آزاداندیشی نه تنها در دانشگاه‌ها بلکه در مساجد نیز وجود داشت؛ در واقع علاوه بر مدارس مساجد نیز محل گفت‌وگوهای آزاد فکری بوده‌اند.
طاهری‌نیا اضافه کرد: از مهم‌ترین علل فرود علم در تاریخ ایران‌زمین را می‌توان بی‌مهری به دانشمندان در قرن ششم دانست. مغول‌ها در حمله خود به ایران به دانشمندان به عنوان اولین طعمه‌های خود نگاه می‌کردند و از اولین اقدامات آن‌ها می‌توان به آتش زدن کتابخانه‌ها و آواره‌شدن دانشمندان اشاره کرد.
وی گفت: عامل دوم فرود و انحطاط علم در این سرزمین وادادگی، عدم اعتماد به نفس و نگاه مطلق به بیرون است؛ برای مثال در دوره قاجار و پهلوی نگاه در عرصه علم نگاه به بیرون و نگاه عدم اعتماد به درون بود.
عضو شورای معاونان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بیان کرد: فارغ از نسل‌های اول، دوم و سوم نسل‌های آینده دانشگاه باید نسلی فرامولفه باشد. باید به این فرامولفه‌ها توجه کنیم. فرامولفه یعنی مولفه‌ای که بادوام بوده و تاریخ انقضا نداشته باشد. این مولفه‌ها مولفه‌هایی از جنس نظام ارزش‌ها و نظام فرهنگ است. نسل دانشگاهی باید نظام ارزش‌های ثابت باشد.
طاهری‌نیا تصریح کرد: نظام ارزش‌ها یعنی احیای ارزش‌هایی فرامکانی، فرازمانی، فراعصری و فرانسلی که ربطی به امروز، فردا و دیروز ندارد. صداقت، کرامت و حرمت انسان باید در همه نسل‌های دانشگاهی وجود داشته باشد.
وی گفت: نسل مطلوب ما در نظامات مختلف دانشگاهی در نسل‌های آینده باید بر اساس نظام ارزش‌های متعالی باشد. نظام ارزش‌های متعالی عبارت است از نظام ارزش‌های جهان‌شمول بشری برخواسته از وحی و برخواسته از دین. مولفه نظام فرهنگی ما در نسل‌های آینده دانشگاه کدام است؟
عضو شورای معاونان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ادامه داد: از جمله فرامولفه‌های نسل‌های آینده دانشگاه‌ها ذیل مقوله فرهنگ عبارت است از کار گروهی که در بستر آن شبکه ایجاد شود. شبکه‌سازی و کار گروهی یکی از مولفه‌های نظام فرهنگی دانشگاه برتر برای هر زمانی است. دیگر مولفه می‌تواند شاگردروری باشد که از آن غلفت شده است. در زمان بقراط، افلاطون و... نظام استادشاگردی وجود داشت و امروز هم در اروپا وجود دارد.
طاهری‌نیا بیان کرد: در حوزه‌های علمیه سوابق علمی شخص را بر اساس میزان مدت حضور در کلاس اساتید مختلف در نظر می‌گیرند. استادمحوری و شاگردپروری را باید با افتخار تحلیل کرد. نباید خیال کرد که این نگاه یک نگاه واپسگرایانه سنتی تعطیل شده است. مراد نظام استاد شاگردی و نظام تربیت‌محوری یکی از مقوله‌های اصلی و اساسی است.
وی تصریح کرد: نباید نگران بازگشت به سنت‌های دیرین خود باشیم. سنت‌های خوب را باید زنده کرد. از ویژگی‌های فرهنگ متعالی می‌توان به کار گروهی، شاگردپروری، استادمحوری و پیوند عمیق میان دانشجویان اشاره کرد.
عضو شورای معاونان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بیان کرد: شنیده‌ام که در حوزه‌های علمیه، دانشجوی سال چهار به دانشجوی سال سه درس می‌دهد و به همین ترتیب این روال بین دانشجویان ادامه پیدا می‌کند. ای کاش در دانشگاه هم به همین شکل باشد. ای کاش در هر جایی هر کسی که یک کلاس بیشتر درس خوانده، همان را به اشتراک بگذارد. نسل‌های آینده دانشگاه‌ها باید اینگونه باشند.
انتهای پیام
نظرات