توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی در روستاها یکی از دغدغه‌هایی است که از آن بسیار سخن رفته؛ چرا می‌خواهیم روستاها را توسعه دهیم و چرا اصرار داریم که مهاجرت از روستا به شهر صورت نگیرد؛ آیا جز این است که هدف ما از این دغدغه‌مندی‌ها شکل‌گیری روستاهایی است که ساکنان قدرتمند و توانمندی داشته باشند اما این رشد و اشتغال چگونه صورت می‌گیرد؛ آیا رشد و پویایی اشتغال در بستر تحقیر و فرهنگ نادرست می‌تواند اتفاق بیفتد؛ چگونه می‌شود با وجود موانع و چالش‌های عمده‌ای که یک روستانشین در منطقه دارد؛ از او توسعه را متوقع بود و روی آوردن او را به شهرنشینی و یا حتی حاشیه‌نشینی محکوم کرد؛ این‌ها همان پرسش‌هایی است که محور «میزگرد چالش‌های اجتماعی روستایی» قرار گرفته است .

آسیب‌های اجتماعی برآمده از بسیاری مشکلات فرهنگی، اقتصادی و سیاسی است؛ وقتی یک روستانشین به خاطر سکونت در روستا با فرهنگ نادرست تحقیر می‌شود و از سویی به دلایل مختلف از جمله فقر آب و خاک و یا مدیریت‌های نادرست با معضل اقتصادی مواجه است و از دیگر سو به دلیل سیاست‌های غلط به جای آن که محل زندگیش یعنی "روستا" محور توسعه قرار گیرد به حاشیه رانده می‌شود؛ چگونه می‌تواند به امید رشد و پیشرفت باشد؛ او بی‌شک ترجیح می‌دهد تمام مشکلات حاشیه‌نشینی را به جان بخرد تا نه برچسبی به اشتباه رویش باشد و نه با مشکلات فراوان دیگر دست و پنجه نرم کند.

ایسنا از ابعاد مختلف به توسعه روستایی و چالش‌های پیش رو می‌پردازد و در «میزگرد چالش‌های اجتماعی روستایی» نیز دکتر مهدی کرمانی و دکتر حامد بخشی از منظر اجتماعی و فرهنگی در رابطه با این موضوع اظهار نظر می‌کنند که در ادامه می‌خوانید:

مهدی کرمانی با بیان که باید در فضای نخبگانی به مقوله دوگانگی روستایی و شهری خاتمه داد، عنوان کرد: اصحاب علوم اجتماعی در کشور با یک کج سلیقگی در به کار گیری اصطلاحاتی همچون آسیب‌های اجتماعی، به این سوگیری‌ها در ارزش‌گذاری به دو طرف دوگانه‌هایی مانند شهری و روستایی، دامن می‌زنند.

وی با طرح این سوال که این "آسیب اجتماعی از کجا می آید؟"، عنوان کرد: ممکن است فردی در یک موقیعت مطلوب و به هنجار باشد و در طرف مقابل فرد دیگری در موقعیت نا به‌هنجاری باشد که به این فرد می‌گوییم آسیب دیده است، پس اگر این گونه باشد احتمالا همه افراد جامعه دچار آسیب هستند؛ چراکه عموما با یک یا چند مسأله و مشکل در زندگی‌شان درگیرند.

وی با اشاره به اینکه انسان‌ها برای پیشبرد زندگی روزمره خود به دوگانه انگاری‌های شناختی مثلا متمدن و غیرمتمدن، شهری و روستایی، با سواد و بی‌سواد و نظایر این‌ها نیاز دارند، افزود: بار اخلاقی و ارزشی دوگانه روستایی و شهری تا حد زیادی ناشی از دوگانگی کلان‌تر و کلیدی‌تر مرکز و پیرامون است.

باید در مقوله روستایی و یا دهاتی، به عنوان یک برساخت فرهنگی، اجتماعی و سیاسی موضوع را بنگریم

وی عنوان کرد: در ارتباط با مقوله روستایی و یا دهاتی بیشتر از آن که یک ادراک کالبدی یا جغرافیایی مدنظر باشد، باید به عنوان یک برساخت فرهنگی، اجتماعی و سیاسی موضوع را بنگریم.

وی با بیان اینکه در هر کشوری قلمروهای سکونت‌گاهی وجود دارد که از ویژگی‌های مشخصی همچون تراکم و تعداد کم جمعیت و یا غلبه فعالیت‌های کشاورزی برخوردار است، بیان کرد: به طور معمول به این قلمروها که حدی از خودبسندگی اقتصادی را نیز دارند، روستایی گفته می‌شود که در برابر این قلمروها، شهر با ویژگی‌های خاص خودش مطرح است.

متمایز نمودن جوامع روستایی و شهری از یکدیگر در ایران ریشه تاریخی دارد

وی با تاکید بر این که متمایز نمودن جوامع روستایی و شهری از یکدیگر از حیث برترانگاری فرهنگی اجتماعی، در ایران ریشه تاریخی دارد، تصریح کرد: این ریشه‌ها را می‌توان از میانه‌های دوره قاجار و در عصر پهلوی اول جستجو نمود یعنی از زمانی که با ایده‌های ناظر بر مدرن شدن و توسعه آشنا شدیم.

عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد عنوان کرد: در آن شرایط و بر اساس ایده‌های توسعه‌ای در جوامع غربی، لزوم افزایش نرخ شهرنشینی مطرح شد که نقطه اوج این مسیر تاریخی را می‌توان در دوره اصلاحات ارضی شاهد بود.

کرمانی به غلبه سکونت و زندگی شهری در کشور اشاره و بیان کرد: یکی از معیارهای مهم توسعه یافتگی در الگوهای غربی غلبه زندگی شهری نسبت به شیوه‌های دیگر همچون زندگی روستایی است.

وی با اشاره به اینکه افراد چه در سطوح نخبگانی و چه در فرهنگ عامه بار مثبت و منفی به دو سویه رقابت بین زندگی شهری و روستایی می‌دهند، افزود: این موضوع بدان معنا است که فردی که در شهر ساکن است و احیانا می‌تواند اثبات کند که سابقه طولانی در زندگی شهری دارد و چه بسا که ادعا کند ریشه‌های شهری دارد، برای خودش موقعیت فرهنگی و اجتماعی ممتازتری نسبت به کسی که در قلمرو روستایی زندگی می‌کند، در نظر دارد.

سابقه دوگانه روستایی و شهری را می‌توان در ادبیات نیز جستجو نمود

وی با اشاره به اینکه سابقه دوگانه روستایی و شهری را می‌توان در ادبیات و مثلا در داستان معروفی در مثنوی معنوی نیز جستجو نمود، گفت: یکی از تفاوت‌های کلیدی و مهم در قیاس این دوره با دوران سنتی در ایجاد دوگانگی روستایی و شهری، در سیستماتیک شدن و نظام‌مند شدن آن به ویژه به تبع تصویرسازی‌های رسانه‌ای است.

به گفته وی، در داستان مولانا شاهد یک نمونه آرمانی بی‌خطا از فرد شهری و یک نمونه آرمانی از حیث منفی از فرد روستایی هستیم که در تقابل یکدیگر قرار می‌گیرند تا دو نگرش متفاوت به امر اخلاقی را بازنمایی کنند. در واقع مولانا نه بر محل سکونت، بلکه بر رویکرد اخلاقی طرفین تاکید دارد و آن را محصول نحوه سلوک و الگوی تربیت و رشد نظام شخصیتی آن‌ها و نه محل سکونتشان می‌داند.

برای یک مدت طولانی، حیات روستایی، وجه غالب در برابر سکونت زندگی شهری در جامعه ایرانی بود

وی در ادامه یادآور شد: برای یک مدت طولانی، حیات روستایی در کنار حیات شبانکارگی یا عشایری وجه غالب و بسیار قدرتمند در برابر سکونت زندگی شهری  در جامعه ایرانی بود.

کرمانی با بیان اینکه از اواخر دهه ۷۰ در سرشماری‌ها، غلبه سکونت در ایران شهری شده است، تصریح کرد: در حال حاضر ممکن است در مناطق روستایی افرادی که زندگی مشابه با زندگی شهری دارند به لحاظ دسترسی‌ها، سطح سواد و امکانات در اختیارشان به ویژه دسترسی به رسانه‌ها سکونت داشته باشند، اما همچنان مخاطب سوگیری ارزشی ناشی از دوگانه شهری و روستایی باشند.

اصلاحات ارضی در کشور تکانه‌هایی به جامعه روستایی کشور وارد کرد

وی تاکید کرد: اصلاحات ارضی در کشور تکانه‌هایی به جامعه روستایی کشور وارد کرد که در دهه‌های متوالی این تکانه‌ها آرام نگرفت و شرایط به سمت توسعه شهر نشینی، بدون رشد متوازن الزامات فرهنگی و اجتماعی آن پیش رفت.

به گفته عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد، در اصلاحات ارضی فرایند مداخلات در روستا به گونه‌ای بود که برگ برنده را به زندگی شهری بدهیم.

وی تصریح کرد: برای نمونه در طی سال‌های گذشته یک سریال واقعی که سبک زندگی روستایی در آن نمود داشته باشد، نداریم و در سریال‌هایی که در تلویزیون پخش می‌شوند عمدتا به زندگی روستایی از پس عینک زندگی مدرن شهری نگریسته می‌شود.

کرمانی خاطرنشان کرد: بحران مشارکت در مناطق روستایی در مقایسه با مناطق شهری نداریم و اگر می‌خواهیم پارامترهای توسعه اقتصادی در کشور اجرا شوند می‌بایست موانعی مانند امنیت سرمایه‌گذاری در کشور و به طور خاص در روستاها و یا پیاده‌سازی نظام مالی و مالیاتی شفاف، پاسخگو و استاندارد را مد نظر قرار دهیم. جامعه‌ای با این همه موانع عیان توسعه اقتصادی، نباید منابع محدودش را صرف اولویت‌های تصنعی و فعلا غیر ضروری مثلا آزمودن چندباره الگوهای شکست خورده و برداشت‌های ناقص، ناکارآمد و ناهمخوان از حوزه ترویج کارآفرینی بکند.

در وضعیت کنونی، روستاهای ما محکوم به فنا هستند

مدیر گروه پژوهشی جامعه‌شناسی گردشگری پژوهشکده گردشگری نیز در این میزگرد گفت: در وضعیت کنونی، روستاهای ما محکوم به فنا هستند و طرح‌های مختلفی هم که برای روستاها انجام می‌شوند جز اتلاف منابع از این طرح‌ها چیز دیگری نخواهیم دید.

دکتر حامد بخشی افزود: زمانی ما روستا خواهیم داشت که روستانشینان یا یک کشاورز یا مزرعه‌دار قوی داشته باشیم؛ چراکه به دلیل بروکراسی که داریم، افراد ضعیف به جایی نخواهند رسید تا زمانی که به حداقل یک درصدی روستاهای قدرتمند برسیم.

وی با اشاره به اینکه همیشه تقسیم‌بندی اجتماعی را در جامعه داشته‌ایم، تصریح کرد: در تقسیم‌بندی اجتماعی، تقسیم‌بندی رعیت – مالک را داشتیم و در طی سالیان گذشته در مقابل رعیت، ارباب و مالک را داشتیم.

وی با اشاره به اینکه تقسیم‌بندی رعیت و مالک را هم در شهر و هم در روستا داشته‌ایم، عنوان کرد: رعیت به فردی گفته می‌شد که همیشه در رده پایین بوده و احترامی نداشته و این افراد همان کسانی هستند که در کف طبقه اجتماعی هستند.

پس از اصلاحات ارضی طبقه‌بندی رعیت - مالک به طبقه‌بندی روستایی – شهری تبدیل شد

وی با تاکید بر اینکه پس از اصلاحات ارضی طبقه‌بندی رعیت - مالک به طبقه‌بندی روستایی - شهری تبدیل شد، تصریح کرد: زمانی در روستا مالک و رعیت‌هایش زندگی می‌کردند و در شهر هم تاجران و پیشه‌ورانش؛ ارباب یک روستا برای خودش موقعیتی داشت و اربابان افراد تاثیرگذاری در کشور بودند.

به گفته عضو هیأت علمی سازمان جهاد دانشگاهی خراسان رضوی، سردمداران روستاها، عشایر و شهرها انقلاب مشروطه در کشور را رقم زدند.

وی با اشاره به اینکه در دوران قاجار و پهلوی اول، عشایر مسائل اصلی کشور را در پایتخت رقم می‌زدند، اظهار کرد: پس از اصلاحات ارضی، مالکان از روستاها به شهرها می‌آیند و آن چیزی که در روستا ماند، رعیت بود، بنابراین از آن زمان به بعد رعیت مساوی با روستایی شد.

بخشی در ادامه یادآور شد: بر همین اساس روستایی فردی می‌شود که دارای ثروت و قدرت نیست و به همین دلیل شهرنشین‌ها به واسطه برخی از ارزش‌ها همچون تحصیل دارای قدرت و ثروت می‌شدند.

در دوره رضاخان، مراکز قدرت از روستاها و ایلات به شهر منتقل شد

وی گفت: در یک زمانی روستاها و همچنین عشایر در کشور جزء مراکز قدرت بودند که با طرح اسکان عشایر در دوره رضاخان، مراکز قدرت از روستاها و ایلات به شهر منتقل شد.

مدیر گروه پژوهشی جامعه شناسی گردشگری پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی عنوان کرد: در دوره پهلوی دوم نیز اقتصاد نفتی کشور را به میزان زیادی از اقتصاد روستایی مستقل نمود.

وی با بیان اینکه هر فردی به اقتضای شرایطش، رفتار می‌کند، بیان کرد: در استعاره مرکز- پیرامون، پیرامونی‌ها افراد روستایی و مرکزی‌ها نیز افراد شهری هستند که همیشه این افراد در مرکز نگاه بالا به پایین دارند.

کیفیت زندگی شهری به مراتب بهتر از کیفیت زندگی روستایی است

بخشی با اشاره به اینکه کیفیت زندگی شهری به مراتب بهتر از کیفیت زندگی روستایی است، افزود: یکی از دلایل این موضوع دسترسی افراد به مراکزی همچون مراکز خرید و یا تفریحی است، به طوری که می‌توان گفت زندگی فروتن‌ترین فرد شهری بهتر از زندگی فراترین فرد روستایی است.

وی در خصوص مشارکت روستاییان، عنوان کرد: زندگی روستایی که بر اساس رابطه خویشاوندی است، ایجاب می‌کند که مشارکت بیشتری با یکدیگر داشته باشند.

انتهای پیام